Gwirwyd y dudalen hon
- "Ydym, o lawer. Y maent yn ddistaw a gonest ac amyneddgar. Ac y mae'r Ffrancod yn ysgeifn, yn anwadal, yn hoff o bleser, yn gwawdio popeth crefyddol a dwys. Nid ydym ni'n Ffrancod nac yn Saeson, ac y mae gennym hawl i farnu."
- "Ddim yn Saeson? Beth ydych ynte?"
- "Cymry. Owen y gelwir fi gartref, a Mam' a Tad' oedd y geiriau cyntaf fedrwn."
- "Ddyn! yr ydym ni'n frodyr. Owen ydyw f’enw innau, a Mam' a Tad' oedd y geiriau cyntaf a fedrwn."
- "Yr un bobl ydyw'r Llydawiaid a'r Cymry. Glywsoch chwi ddim am frwydr Sant Cast, lle trechodd y Ffrancod y Saeson. Wel, yr oedd y Saeson wedi glanio ar lan y môr, y mae'r lle i'w weled oddiyma ar ddiwrnod clir. Yr oedd llawer o Gymry gyda'r Saeson, a llawer ohonom ninnau gyda'r Ffrancod. Ac wrth gerdded ymlaen i ymosod, yr oedd y Llydawiaid yn canu cerdd Lydewig ar eu hen alaw rhyfel, Gwarchae Gwengamp y gelwir hi; ac wrth eu clywed, meddyliodd y Cymry fod byddin o Gymry'n ymosod arnynt. Meddyliasant fod bradwriaeth yn eu gwersyll, taflasant eu harfau, a dyna pam y gorchfygwyd y Saeson.'"
Nis gwn a ydyw ystori Owen Tresaint yn wir, ond gwn ei bod yn draddodiad gredir trwy Lydaw. Y mae cerdd ym Marzaz Breiz yn dweyd yr hanes. Y mae'r hen alaw bruddglwyfus yn union fel rhai o'r hen donau Cymreig, ond prin hwyrach y buasai Cymro'n deall y geiriau canlynol wrth i filwyr Llydewig eu canu, er y buasai'n credu, feallai, mai Cymraeg a genid, —
E Gwidel e oent discennet,
E Gwidel e douar Gwenned.
E Gwidel int bet douaret,
Efel ma oent e Camaret.
"E bro Leon, rag Enes Chlas,
Gwechell, e oent discennet choas;
Cemend a wad deffant loscet
Cen a oa ar mor glas ruiet.
"N'eus, e Breis, na boder na bren
E - lech na gafer ho escern;
Cwm a brin och ho sashat,
Glaw ac afel och ho channat."
