Wil Ellis Porthmadog
YR oedd Wil Ellis yn gymeriad pur adnabyddus ym Mhorthmadog a'r amgylchoedd ryw ddeg. ar hugain neu ddeugain mlynedd yn ol, a hoffid ef oblegid ei ddiffygion a'i wendidau, y rhai nad oedd efe ei hun, fel llawer o honom, yn ymwybodol o honynt. "Mab llwyn a pherth" oedd Wil, ac o lech i lwyn y bu ar hyd ei fywyd. Lletyai yn llofft ystabl y Garreg Wen, hen gartref y telynor Dafydd y Garreg Wen, a bu ei gydymaith Dr. Catt yn cyd-letya âg ef am dymor. Gallesid tybio wrth edrych ar Wil yn cerdded ol a gwrthol hyd dref a phorthladd Porthmadog ei fod yn berson o gryn bwysigrwydd ac awdurdod, oni buasai am ei wisg, yr hon a orweddai yn lled aflonydd ac anghelfydd am dano. Yr oedd wedi meddwl, ac yn parhau i freuddwydio, ei fod wedi ei anfon i'r byd i lywodraethu a gwneyd trefn ar bobl a phethau ym Mhorthmadog—cerddai yn gyflym o'r naill fan i'r llall gan ysgwyd ei freichiau fel pe buasent yn adenydd iddo, rhoddai orchymyn i wneyd rhywbeth yn y fan hyn, ac awdurdodai ryw gyfnewidiad yn y fan acw, a cherddai ymaith yn gyflym gan siarad wrtho ei hun. Byddai yn cerdded ar hyd muriau y porthladd, gan roddi gorchymynion i'r morwyr i symud y llongau a'r badau i'w lleoedd priodol, a derbynnid ei genadwri mewn diniweidrwydd a hyfrydwch gan y morwyr, ac yr oedd y diweddar W. Morris, meistr y porthladd, yn ei ddirgel gefnogi yn aml er mwyn difyrrwch, oblegid yr oedd Wil wedi ymwthio i ffafr y gŵr da, a bu ar ei ennill trwy hynny. Byddai yn myned i Feddgelert yn adeg y coaches yn yr haf, ac ymddanghosai mewn cryn awdurdod o gwmpas y Goat Hotel, gan gyfeirio i ba e i symud y meirch a'r cerbydau; a mynych, wrth sylwi ar ei ddiniweidrwydd, y byddai yr ymwelwyr yn gollwng darnau o arian i'w law.
Gwnai yn gyffelyb ym Mhorthmadog am lawer blwyddyn, pan y deuai y goach fawr yno o Gaernarfon a Phwllheli. Bu hefyd yn ffyddlawn trwy ymweled lawer gwaith yn y dydd a gorsaf y ffordd haiarn, a byddai mewn ffwdan gwyllt pan y deuai y tren i mewn, a thybiai Wil druan mai efe oedd y bod pwysicaf yn y lle.
Nid rhyw bagan anystyriol oedd Wil, ond byddai yn myned i gryn hwyl yn adeg Diwygiad '59, a mynych y clywid ef yn canu a gorfoleddu y nos wrth fyned adref i'r Garreg Wen. Byddai yn arferol a myned y Sabboth i wrando ar y diweddar Barch. W. Ambrose yn pregethu, ond nis gwn a fyddai y gŵr da yn gwneyd sylw neillduol o hono, ond gwn y byddai Cynhaiarn a Ioan Madog yn hoff iawn o Wil Ellis, a buont garedig wrtho, ac ni bu'n werth gan neb ond y ddau fardd awenyddol hyn dalu unrhyw barch cyhoeddus i'w goffadwriaeth. Cyfansoddodd un farwnad a'r llall englyn beddargraff iddo, a dylid ychwanegu i'r bardd haelgalon Cynhaiarn roddi carreg ar ei fedd, ar yr hon y mae englyn ei gyfaill wedi ei gerfio.
Yr oedd Wil Ellis, fel mae'n gôf gan lawer, yn arfer ysgwyd ei ben, neu yn hytrach, yr oedd ei ben ef yn ysgwyd heb. fod ganddo ef ddim help o hynny; ac yr oedd hyn yn rhoddi rhyw sêl ychwanegol ar ei ymadroddion, ac nid oedd ei dafod yn fyrr o ffraethineb. Yr oedd unwaith yn dal pen ceffyl rhyw foneddwr adnabyddus wrth y Commercial Hotel, a phan aeth y boneddwr ar gefn y march dywedodd, "Thank you, Wil Ellis;" ac meddai Wil," O'r gore, syr, i ble'r ai i wario fo?" "I'r Commercial," oedd yr ateb; a phan alwodd y boneddwr yn yr hotel drachefn yr oedd yno fil yn ei erbyn am hanner coron.
Yr oedd Wil Ellis a Dr. Catt yn gyfoedion, ac wedi cydfyw â'u gilydd am yspaid o amser, weithiau mewn heddwch ac weithiau mewn rhyfel; ond yr oedd Wil yn ddigon o feistr ar y Doctor, a byddai'n rhaid iddo symud i unrhyw gyfeiriad y gorchymynai Wil iddo.
Rhyw grwt o ddyn oedd y Doctor, a rhyw anhwyldeb dirdynol wedi symud ei gêg gryn lawer yn fwy i un ochr i'w wyneb na'r llall. Yr oedd wedi cael addysg feddygol dda, ond wedi cymeryd cyfeiriad pur chwithig ar ol hynny; byddai llawer yn galw gydag ef ym Mhorthmadog am gynghorion meddygol, ac yn rhoddi ychydig geiniogau yn ei law. Rhoddwyd arian iddo gan ei frawd
