Tudalen:Y tadau methodistaidd Cyf I.djvu/59

Prawfddarllenwyd y dudalen hon

PENOD IV

DANIEL ROWLAND, LLANGEITHO

Wikipedia logo Mae erthygl parthed:
Daniel Rowland
ar Wicipedia

Ei faboed a'i ddygiad i fynu—Ei ordeiniad—Ei droedigaeth yn eglwys Llanddewi- brefi—Yn tynu lliaws i Langeitho trwy ei bregethu tanllyd—Pregethu y ddeddf—Yn dyfod yn fwy efengylaidd—Myned allan o'i blwyf—Cyfarfod am y tro cyntaf a Howell Harris—Erlid Daniel Rowland—Sefydlu seiadau—Ei droi allan o'r eglwys— Llangeitho yn dyfod yn Jerusalem Cymru—Desgrifiadau Charles o'r Bala; Jones, Llangan; Griffiths, Nevern; Christmas Evans; John Williams, Dolyddelen; a Dr. Owen Thomas, o weinidogaeth Rowland.


AR ben bryn goruwch dyffryn prydferth Aeron, tua milldir a haner islaw Llangeitho, ar y tu gorllewinol i'r afon, y saif amaethdy cyffredin ei olwg o'r enw Pantybeudy. Yma y ganwyd Daniel Rowland, yn y flwyddyn 1713. Ei rieni oeddynt Daniel a Jennet Rowland. Offeiriad yn yr Eglwys Sefydledig oedd y tad, yn dal bywoliaethau Llancwnlle a Llangeitho, ac heb ddim neillduol ynddo i'w wahaniaethu oddiwrth glerigwyr eraill y wlad. Ail fab iddynt oedd Daniel, ond tra rhagorai ar John, y bachgen henaf, mewn talent, er i John hefyd gael ei ddwyn i fynu yn offeiriad. Ychydig o hanes maboed Daniel Rowland sydd ar gael, ond dywed traddodiad ei fod yn fachgenyn bywiog, llawn asbri a hoenusrwydd, gyda llonaid ei groen o chwareu, ac yn rhagori mewn pob math ar gamp. Yr oedd yn dywysog yn mysg ei gyfoedion ieuainc. Pa beth bynag a wnelid, ai pysgota brithyllod yn afon Aeron, chwareu hêl cadnaw ar hyd llechweddau y dyffryn coediog a thlws, neu ynte ymryson gyda y bêl droed, byddai ef yn debyg o fod ar y blaen. Rhagorai yn yr ysgol lawn cymaint ag fel chwareuwr; yfai ddysg fel yr ŷf y behemoth ddwfr. Er nad oedd yn meddu unrhyw dueddfryd grefyddol, dygid ef i fynu ar gyfer y weinidogaeth yn yr Eglwys Sefydledig, yn ol arferiad y dyddiau hyny, a chafodd ei anfon i Ysgol Ramadegol Henffordd i berffeithio ei addysg. Pan yn ddeunaw oed, cafodd ei alw adref ar farwolaeth ei dad, ac nid yw yn ymddangos iddo ddychwelyd. Ond yr oedd yn ysgolhaig pur dda, ac oblegyd hyny cawn yr esgob yn ei ordeinio yn y flwyddyn 1733, pan nad oedd ond ugain oed, ac felly heb gyrhaedd yr oedran gofynol yn ol y gyfraith. Am ryw reswm anwybyddus yn awr, ordeiniwyd ef yn Llundain, ond ar sail llythyrau cymeradwyol esgob Tyddewi, a cherddodd yntau yr holl ffordd i fynu i'r Brif-ddinas. Profa hyn dlodi ei amgylchiadau, ac yn ogystal, wroldeb ei feddwl. Ymddengys y cawsai John, ei frawd hynaf, fywioliaethau Llangeitho a Llancwnlle ar farwolaeth eu tad; yn bur fuan rhoddwyd iddo yn ychwanegol ficeriaeth Llanddewi-brefi; ac yn guwrad i'w frawd di-nôd y penodwyd Daniel Rowland. Ni chyfododd yn uwch na chuwrad yn yr Eglwys Sefydledig, ac ni chafodd trwy ystod yr holl amser y bu yn gwasanaethu fwy na deg punt y flwyddyn fel cydnabyddiaeth am ei lafur.

Dyddiau y tywyllwch oedd y rhai hyn ar Gymru. Arferai yr offeiriaid garlamu yn ddifeddwl dros y llithiau a'r gweddïau yn yr eglwys, heb y gradd lleiaf o ddifrifwch yn eu hyspryd, ac ar derfyn y gwasanaeth aent allan i ymuno ag oferwyr y plwyf, naill ai mewn yfed cwrw a meddwi yn y dafarn gerllaw, neu ynte, mewn chwareuon ac ymrysonau ar y maes. Nid oes sail o gwbl dros gredu fod Daniel Rowland fymryn gwell; yn hytrach, oddiwrth yni ei natur, gallwn gasglu ei fod y blaenaf gyda y campau ofer, a'r annuwioldeb a'r rhysedd a ffynai. Ond nid hir y cafodd ei adael yn y cyflwr hwn. Etholasid ef gan Dduw i fod yn un o'r prif offerynau yn efengyleiddiad a dyrchafiad ysprydol Cymru,

Gyda golwg ar yr amgylchiadau a arweiniasant i'w droedigaeth ceir dau draddodiad gwahanol, ond nid anhawdd eu cysoni. Yn ol un, yr oedd yn eiddigus o'r cynulleidfaoedd mawrion a ymgynullent i wrando y Parch. Phyhp Pugh, gweinidog