aeth o'u heiddo eu hunain yn ei amser ef, diameu y buasai ei hanes yn llawer mwy adnabyddus.
Y PARCH. JOHN HUGHES, PONTROBERT,
Yr oedd yntau yn un o'r ysgolfeistriaid, ac fe gododd o sefyllfa o ddinodedd i safle o ddylanwad mawr, nid yn unig yn ei sir enedigol, ond yn y Cyfundeb oll. Ganwyd ef yn ardal Pontrobert, yn y flwyddyn 1775. Yr oedd dair blynedd yn ieuengach na'r Parch. John Davies, y Cenhadwr. Dygwyd ef i fyny yn wehydd, yn nghartref ac yn nghwmni y Cenhadwr, a'r pryd hwnw ffurfiwyd cyfeillgarwch rhyngddynt, yr hwn a barhaodd ar hyd eu hoes. At John Hughes y byddai y Cenhadwr yn ysgrifenu ei lythyrau o Ynys Tahiti, ac y mae 33 o honynt ar gael yn awr ymysg papyrau y cyntaf. Yr oedd y ddau yn wŷr ieuainc crefyddol, a gwnaethant ddefnydd da o'u horiau hamddenol. Clywodd Mr. Charles am eu crefydd a'u diwydrwydd, ac o ran dim a wyddys yn wahanol, cyflogwyd y ddau yr un adeg i fod yn ysgolfeistriaid. Bu John Hughes yn cadw ysgol yn Llanwrin, Llanidloes, Berthlas, Llanfihangel, a Phontrobert, a diamheu mewn lleoedd eraill. Mawrhai ef ei swydd fel ysgolfeistr. Pan yr ysgrifenai at ei gyfeillion, ac hyd yn nod at ei ddarpar gwraig, terfynai ei lythyrau gyda'r geiriau, "John Hughes, Athraw Ysgol." Parhaodd i gadw yr Ysgol Rad hyd 1805, y flwyddyn yr ymbriododd â Ruth Evans. Y mae dyddordeb hanesyddol, fel y mae yn wybyddus, yn perthyn i Ruth Evans. Bu hi am bedair blynedd yn forwyn yn ngwasanaeth rhieni Ann Griffiths, yr Emynyddes enwog. Y hi a glywodd yr Emynau gyntaf o bawb, oblegid nid ysgrifenodd Ann Griffiths yr Emynau ei hun, ond eu hadrodd a wnaeth yn nghlywedigaeth y forwyn. Adroddodd hithau hwynt wrth Mr. Charles o'r Bala, ac ar ei ddymuniad ef ysgrifenwyd hwynt i'w hargraffu gan ei phriod, John Hughes. Felly y diogelwyd hwynt rhag myned ar ddifancoll.
