Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala/John Jones, Penyparc, ac Eraill

← Humphrey Edwards, Llandynan

Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala gan Robert Owen, Pennal

Y Parch Lewis William, Llanfachreth I →

PENOD X.

JOHN JONES, PENYPARC, AC ERAILL.

Thomas Meredith, Llanbrynmair—Abraham Wood—Llanfairpwllgwyngyll yn Mon—Mari Lewis, yr Ysgolfeistres—Bore oes John Jones, Penyparc —Owen Jones, y Gelli—John Jones, y Blaenor cyntaf—Ysgrifenydd cyntaf y Cyfarfod Ysgolion—Ei lythyrau ar faterion yr Ysgol Rad— Y Cyfarfodydd Ysgolion yn cychwyn gyntaf yn Bryncrug—Deddfroddwr cyntaf Sir Feirionydd—Ei Goffadwriaeth.

UN arall a dreuliodd ei oes yn un o'r Ysgolfeistriaid heb ddyfod yn bregethwr ydoedd John Jones, Penyparc, Bryncrug, yr hwn a fu yn un o'r dynion pwysicaf, am yr haner. cyntaf o'r ganrif hon, ymhlith y Methodistiaid yn y rhan Orllewinol o Sir Feirionydd. Ond cyn rhoddi bras-ddarluniad o hono ef a'i waith, y mae dau neu dri eraill o'r Ysgolfeistriaid yn galw am goffad.

Thomas Meredith, o Lanbrynmair, oedd un o'r rhai fu yn ngwasanaeth Mr. Charles yn cadw yr Ysgol Rad. Yr oedd efe hefyd yn bregethwr melus a chymeradwy. Bu Llanbrynmair yn enwog am ei chrefyddwyr a'i phregethwyr ymhlith yr Ymneillduwyr er dyddiau Howell Harris. Fel hyn y dywedir yn Methodistiaeth Cymru, yn yr hanes am Carno, am deulu Thomas Meredith:—"Tua'r flwyddyn 1767, daeth gwr o Lanbrynmair i fyw i'r plwyf hwn. Yr oedd efe a'i wraig yn rhai amlwg iawn mewn crefydd a duwioldeb, fel y bu eu plant a'u teuluoedd ar eu hol. Mab iddynt hwy oedd Thomas Meredith, yr hwn a fu yn bregethwr parchus a defnyddiol dros lawer o flynyddoedd, a'r hwn hefyd a fu yn cadw Ysgol Rad dan olygiad Mr. Charles." Bu yn cadw yr ysgol yn Cemmaes, ac yn Gilfach-y-Rhew, rhwng Carno a Llanwnog, a manau eraill. Yr oedd yn gefnder i Gwilym Williams, Pentre mawr, Llanbrynmair, ac yn gefnder hefyd i Abraham Wood, Fronderwgoed, o'r un lle. Yr oedd Abraham Wood yn bregethwr yn nyddiau Williams, Pantycelyn. Canodd Williams iddo ef a'i fam,—

"Prin y gwelwyd dyn fwy gonest,
Dyn fwy syml îs y rhod;
Gwell ei gof, llareiddiach ei natur,
Nemawr iawn nid oedd yn bod:
Chwiliwch allan bwyll, amynedd,
A diwydrwydd ysbryd gwiw,
Abra'm oedd yn berchen arnynt,
Gymaint un a neb yn fyw."

Bu Abraham Wood yn efrydydd yn Ngholeg Lady Huntington. Ymddengys ei fod ef a'r Arglwyddes yn lled gydnabyddus. a'u gilydd; a dywedir iddi fyn'd yn dywyll ar Abraham pan yn pregethu un tro yn ei phresenoldeb hi ac eraill, ac i'r Iarlles waeddi dros y lle, "Go to Calvary, Abraham,—go to Calvary!" a phan y gwnaeth y cyngor, daeth yn oleuni arno yn y fan. Ymysg papyrau anghyhoeddedig John Hughes, Pont—robert, cafwyd ychydig nodiadau coffadwriaethol am Thomas. Meredith, y rhai a ddywedant iddo fod yn pregethu am 31 mlynedd, fod ei athrawiaeth a'i fuchedd yn gymeradwy iawn gan y saint, ac iddo farw yn y flwyddyn 1811. Dywedir yn Nghofiant y Parch. Thomas Richards, Abergwaen,—"Daethum i Garnachwen y noswaith hono; gwrandewais Thomas Meredith; cawsom gyfeillach dra buddiol." Cymerodd hyn le yn y flwyddyn 1806. Mor ddiweddar a Mehefin 28ain, 1895, y bu farw merch i Thomas Meredith, Mrs. Mary Jones, yn 84 oed, yn nhŷ ei mab, Mr. Thomas Jones, Brynbach,. Llanbrynmair. Yr oedd yn wraig barchus a chrefyddol.

Ychydig o hanes yr Hen Ysgolfeistriaid yn Sir Gaernarfon. a Mon sydd ar gael. Mae yn debyg na bu llawer o honynt. yn y ddwy sir hyn. O leiaf, dyna y casgliad y deuir iddo, gan nad oes hanes am danynt i'w gael. Ceir yr hanes canlynol yn Methodistiaeth Cymru, yn ei adroddiad am achos crefydd yn Llanfairpwllgwyngyll, yn Mon:—"Oddeutu yr amser y dechreuodd Rhisiart Morris gynghori ei gydwladwyr yn gyhoeddus, sef tua 60 mlynedd yn ol (1794), daeth un Richard Evans i'r gymydogaeth i gadw ysgol ddyddiol Gymreig, feallai trwy anfoniad Mr. Charles. Yr oedd y gwr hwn yn ddyn duwiol a llafurus iawn gyda'r gorchwyl a osodwyd iddo; a bu yn dra defnyddiol, nid yn Llanfair yn unig, ond hefyd mewn llawer o ardaloedd eraill. Ar ei ddyfodiad i'r ardal hon, aeth ef a Rhisiart Morris trwy yr ardal i ymweled â phob ty, gan erchi ar iddynt ddyfod i'r capel ddwy noswaith yn yr wythnos i ddysgu darllen Cymraeg; y byddai yn dda ganddynt eu gweled, ac y gwnaent a allent i'w dysgu a'u cyfarwyddo. Llwyddasant hefyd gyda lliaws o'r cymydogion, ac ymysg eraill y dyn a fuasai gynt yn gwatwar; addawodd hwn ddyfod i gadw y drws rhag dim aflonyddwch."

Un tro, tra yn holwyddori yr ysgolorion am fywyd ac angau Iesu Grist, a thra yn canu penill, torodd allan yn orfoledd mawr. Mae hyn yn cytuno â'r hanes a geid yn fynych am Ysgolfeistriaid Mr. Charles, oblegid dynion duwiol ac ymroddedig gyda chrefydd a gyflogai efe i fod yn Ysgolfeistriaid.

Yn y cyfnod y bu Mr. Charles yn cario ymlaen yr Ysgolion Rhad Cylchynol, defnyddid ganddo yr offerynau fyddent. fwyaf tebyg o adael argraff grefyddol ar blant yr ardaloedd. Digon tebyg iddo alw rhai gwragedd at y gorchwyl hwn. Y mae genym hanes pendant am un o'r enw Mari Lewis fu yn gyflogedig ganddo, yr hon oedd athrawes gyntaf yr hen bregethwr cymeradwy a phoblogaidd, y Parch. Dafydd Rolant, y Bala. Dyma fel y dywedir yn ei Gofiant, gan y Parch. O. Jones, B.A.,—"Yr ysgol gyntaf y bu ynddi oedd yr un a gadwai Mari Lewis. Yr oedd y wraig hon yn un o'r rhai yr oedd Mr. Charles yn eu cynal yma a thraw ar hyd y wlad i gadw yr ysgolion dyddiol; byddent yn cael eu symud. ganddo o'r naill ardal i'r llall, yn ol fel y byddai yr angen, a gwnaethant les dirfawr. Bu Mari Lewis yn athrawes dda a ffyddlawn am lawer o flynyddoedd, ac mewn amryw ardaloedd: bu yn ardaloedd Cynllwyd, y Parc, Talybont, a Chefnddwysarn, lle y bu byw ei blynyddoedd olaf. Bu farw tua phum' mlynedd yn ol (sef oddeutu 1858), a gwnaeth les mawr yn ei hoes. Yn yr ysgol hon, pan y cedwid hi yn Pant-y-neuadd, y dywed un o'i gyfoedion iddo weled Deio, Cwmtylo, gyntaf, yn blentyn saith neu wyth mlwydd oed, bochgoch, diniwed yr olwg arno, yn droednoeth, goesnoeth. Peidied neb a meddwl mai ysgol wael oedd hon, am mai gwraig oedd. yr athrawes. Na, y mae genym bob lle i gasglu mai ysgolfeistres dda oedd Mari Lewis; a dysgai, nid Cymraeg yn unig, ond Saesneg ac ysgrifenu hefyd, os nad oedd yn dysgu cymaint o rifyddiaeth ag oedd galwad am dano. Arferai a gweddio ar ddiwedd yr ysgol, er mai gwraig oedd, at yr hyn. yr oedd y plant yn synu yn fawr."

Dywed y Parch. Dr. Owen Thomas fod John Jones, Penyparc, yn un o Ysgolfeistriaid Mr. Charles. Mae yn hysbys ddigon ddarfod iddo ef fod yn ysgolfeistr o gryn bwysigrwydd am faith flynyddoedd, ond nid ydyw ei gysylltiad â'r ysgolion symudol yn llawn mor amlwg. Arferid edrych arno yn nghylchoedd ei gartref fel un yn cadw ysgol o'i eiddo ei hun yn ei ardal enedigol yn Bryncrug. Yno yr oedd ei gartref, ac yn yr ardal hono y bu yn byw ar hyd ei oes. Yr oedd yn cymeryd dyddordeb mawr yn yr Ysgolion Cylchynol, a chymerai ran gyda'r brodyr yn trefnu cylch yr ysgolion ar ol marw Mr. Charles. Dichon iddo fod yn eu cadw yn bersonol. ei hun. Yr oedd, fodd bynag, yn gohebu & Mr. Charles, ac yr oedd hefyd yn gynghorwr iddo ar faterion yr ysgolion. Ffermdy ydyw Penyparc, o fewn chwarter milldir i bentref Bryncrug, ac o fewn dwy filldir i Dowyn Meirionydd. Mab oedd John Jones i Lewis Jones, Penyparc; yr oedd Lewis Jones yn un o'r rhai cyntaf a agorodd ei ddrws i dderbyn pregethu yr efengyl yn Bryncrug. Ganwyd John, y mab, yn Berthlwyd Fach, yn y flwyddyn 1769. Yr oedd felly yn ugain oed pan y planwyd eglwysi Ymneillduol cyntaf y broydd hyn. Yr hen bregethwr, Lewis Morris, yn ysgrifenu oddeutu 1840, a ddywed," Mr. Lewis Jones, o Benyparc, yn more pregethu yn yr ardal, a agorodd ei ddrws i arch Duw; ac y mae ei fab, Mr. John Jones, yr un modd yn llafurus a ffyddlawn hyd heddyw, fel gweithiwr medrus gydag amrywiol ranau o achos. Iesu Grist."

Yr oedd Lewis Jones mewn amgylchiadau cysurus, ac felly cafodd John, ei unig fab, well addysg na llawer o'i gyfoedion. Anfonwyd ef i'r ysgol i'r Amwythig. Pobl o amgylchiadau cefnog yn y byd yn unig a anfonent eu plant oddicartref i'r ysgol yr oes hono, ac ni byddai eu hanfoniad ond fel ymweliadau angylion, yn few and far between. A'r rhai a anfonid oddicartref am addysg, o wlad Meirion, ddiwedd y ganrif ddiweddaf a dechreu hon, i'r Amwythig yr anfonid hwy. Yn yr Amwythig yr oedd ysgol uwchraddol y blynyddoedd hyny. Ymha le yno, hwyrach y gall rhywun ateb.

Nid oedd yn John Jones gymhwysder i fod yn amaethwr. Cydoeswr a chymydog iddo a adroddai y chwedl ganlynol am dano:—Yr oedd yn aredig ar y fferm un tro gydag aradr bren, o'r hen ffasiwn, a rhyw bwt o swch ar ei phen, a bachgen o'i flaen yn gyru y ceffylau. "Ho, fachgen," meddai, "dal atat, nid oes genyf yr un gŵys." Ar ol myned i'r pen dywedodd y bachgen wrtho, "Meistr, meistr, nid oes yr un swch ar yr aradr!" Gan nad oedd gymhwysder ynddo at ffarmio, ymgymerodd â chadw ysgol ddyddiol. Ac yn yr holl bethau hyn gwelir yn amlwg law Rhagluniaeth. Yn ol tystiolaeth John Jones ei hun, aeth y Parch. Owen Jones, y Gelli, ato i'r ysgol pan yr oedd yn saith neu wyth oed, a bu gydag ef yn yr ysgol o dair i bedair blynedd.

Yr oedd Mr. O. Jones yn enedigol o Crynllwyn, ffermdy o'r tu arall i afon Dysyni o Benyparc. Yr oedd gydag ef yn yr ysgol felly yn ystod erledigaeth fawr y flwyddyn 1795; erledigaeth na welodd y wlad yn y parth hwn o Feirionydd mo'i thostach er dechreuad Methodistiaeth; erledigaeth a gyfodwyd trwy i brif foneddwr y wlad gymeryd y gyfraith yn ei law i ddirwyo y pregethwyr a'r gwrandawyr, a'r tai y pregethid ynddynt. (nid oedd eto yr un capel wedi ei adeiladu yn yr amgylchoedd). Oherwydd ffyrnigrwydd yr erledigaeth hon gwasgarwyd dros ryw dymor bron yr oll o'r eglwysi bychain oeddynt newydd gael eu ffurfio yn y cymydogaethau hyn, trwy gylch o wlad o ugain milldir o amgylchedd. Yn ystod y flwyddyn 1795 hefyd y penderfynodd Cymdeithasfa Methodistiaid Gogledd Cymru osod y pregethwyr, a'r tai lle y pregethid yr efengyl ynddynt, o dan amddiffyniad y gyfraith, trwy drwy- ddedu y naill a'r llall yn gyfreithiol. Nid rhyfedd i hen grefyddwyr y parthau yma ddyfod yn weithwyr da yn nheyrnas yr Iesu; yr oeddynt wedi eu tynu, ar y cychwyn, trwy ffwrneisiau poethion erledigaeth.

Heblaw ei fod yn adnabyddus yn ei oes fel ysgolfeistr o fri, yr oedd John Jones yn enwog mewn cylchoedd eraill. Yn ol dywediad Lewis Morris, yr oedd yn "weithiwr medrus. gydag amrywiol ranau o achos Iesu Grist." Y tebyg ydyw mai efe oedd un o'r rhai cyntaf, os nad y cyntaf oll, a osodwyd yn y swydd o flaenor, pan y daeth Mr. Charles o'r Bala trwy y wlad i ddangos yr angenrheidrwydd am osod blaenoriaid ar yr eglwysi. Bu ef yn cadw lle diacon a gweinidog yn ei eglwys gartref, yn Bryncrug, am yn agos i 60 mlynedd. Pan y byddai y daith, neu y teithiau bychain cylchynol, heb yr un pregethwr y Sabboth, cymerai ef benod i'w darllen, a rhoddai gynghorion buddiol i'r gwrandawyr oddiwrthi. "Yr oedd," ebe un oedd yn aelod o eglwys Bryncrug yn ei amser, "yn arw am fyned yn erbyn pechod, a chadw disgyblaeth i fyny, a byddai yn hollol ddidderbyn-wyneb wrth ddisgyblu. Dywedai am saint y Beibl, wedi iddynt syrthio i ryw fai a chael eu ceryddu, y byddent ar eu gwyliadwriaeth i ochel y pechod hwnw byth wed'yn." Meddai yr un gwr, "Holi yr ysgol yn bur ddwfn y byddai; rhoddai orchymyn pendant i bawb gau eu llyfrau, a dywedai, os byddent am eu defnyddio, 'mai yr hwyaf ei wynt am dani hi.'" Efe oedd Ysgrifenydd Cyfarfod Ysgolion y Dosbarth yr oedd yn byw ynddo o'r cychwyn cyntaf, a pharhaodd yn ei swydd hyd nes iddo fethu gan henaint. Byddai Lewis William, Llanfachreth, yn ei alw, "ein parchus a'n hanrhydeddus ysgrifenydd." Ymwelai ag Ysgolion Sabbothol y cylchoedd i hyrwyddo eu sefydliad a'u dygiad ymlaen, ac i ddysgu yr ysgolheigion sut i ddarllen yn gywir, trwy gadw at yr atalnodau, a rhoddi y pwysleisiad yn briodol wrth ddarllen -ar yr hyn bethau y rhoddai efe bwys mawr. Un o drigolion hynaf Corris a ddywedai rhyw wyth mlynedd yn ol ei fod yn ei gofio yn ymweled â'r Ysgol Sul yno, ac iddo ar y diwedd alw holl ddynion yr ysgol ynghyd yn un cylch mawr, er mwyn eu profi yn gyhoeddus mewn darllen; a phan y byddai un yn methu, rhoddai gyfle i'r lleill ei gywiro, ac elai y rhai fyddent. yn methu i lawr yn y rhestr, a'r rhai fyddent yn cywiro i fyny, a'r goreu am ddarllen, o angenrheidrwydd, a safai ar ben y rhestr yn y diwedd.

Ystyrid ef yn dduwinydd pur alluog, ac edrychid arno gan ei gydoeswyr fel awdurdod ar bynciau crefydd. Gwnaeth holiadau manwl ar bynciau y Cyffes Ffydd, a chyhoeddwyd. hwy yn y Drysorfa o fis i fis; ac ar anogaeth y Gymdeithasfa y gwnaeth hyn. Efe oedd un o'r ysgrifenwyr mynychaf i'r cyfnodolion yn ei oes. Mewn hen gyfrolau o Oleuad Cymru a'r hen Drysorfa ceir ysgrifau yn aml mewn rhyddiaeth a barddoniaeth a'i enw ef wrthynt. Cyfansoddodd rai llyfrau, ac yn arbenig y Silliadur, llyfr elfenol at wasanaeth yr Ysgol Sul, a bu defnyddio mawr arno yn ystod ei oes ac ar ol ei ddydd, fel y defnyddio mawr fu ar lyfrau y Parch. Griffith Jones, Llanddowror, yn yr ysgolion dyddiol cyn dyddiau Mr. Charles. Yr oedd yn un o'r trefnwyr a'r siaradwyr yn y Cymdeithasfaoedd, a rhoddai y Corff bwys mawr ar ei farn.

Ymysg papyrau anghyhoeddedig Lewis William, Llanfachreth, ceir cryn nifer o lythyrau John Jones, Penyparc. Mae y rhai hyn oll wedi eu hysgrifenu mewn llawysgrifen ragorol, teilwng o lawysgrifen y goreuon o ysgolfeistriaid yr oes hon. Cynwys y llythyrau gan mwyaf ydyw materion yn dal cysylltiad â'r ysgolion cylchynol, ac achos crefydd yn y Dosbarth. Byddai yr hen frodyr ar ol dydd Mr. Charles yn ofalus iawn i gario pob peth crefydd, a phob peth yr Ysgol Rad Gylchynol, yn ol cynllun ac esiampl sylfaenydd enwog yr ysgolion dyddiol a'r Ysgolion Sabbothol. Ac arbenigrwydd ar eu gweithrediadau yn ddyddiol a Sabbothol ydoedd, "Crefydd yn uchaf." Wele engraifft neu ddwy i ddangos hyn. Mewn. cyfarfod athrawon y Dosbarth ceir y sylw canlynol:—"Bwriwyd golwg ar ysgol y cylch. Ystyriwyd fod ei hamser ar ben yn Llanegryn, Gorphenaf 4ydd, a'i bod i ddechreu un ai yn Llanerchgoediog ai Bryncrug,—hyn i gael ei benderfynu rhwng John Jones a Harri Jones y Sul nesaf." Harri Jones, Nantymynach, oedd y diweddaf a enwyd, a chyd—flaenor yn yr un eglwys a John Jones. Gwaith yn cael ei ymddiried i ddau wr o ddylanwad, na chawsid ei wneuthur yn awr heb lais cynrychiolydd o bob Ysgol Sul, serch bod ddau neu bedwar mis heb ddyfod i benderfyniad ynghylch y mater.

Ceir y dyfyniad canlynol yn un o'r llythyrau oddiwrth John Jones, Penyparc, ysgrifenydd y Cyfarfod Ysgolion, at Gyfarfod Chwech—wythnosol Llwyngwril, a gynhelid Ebrill, 1819:—

Yr ydys yn gobeithio y bydd i'r Cyfarfod gofio am y chwaer fechan sydd megis heb fronau iddi, sef Ysgol y Dyffryngwyn (Maethlon), a'i chynorthwyo fel cylch i ddanfon yr athraw yno am ryw faint o amser a farnoch yn addas. Nid oes yno yn bresenol yr un ysgol wythnosol, na neb ar y Sabbothau, ond a gaffont ar haelioni eraill. Mi a fum yno y Sabboth diweddaf, ac yr oeddwn yn gorfod tosturio wrth eu cri a'u tlodi yn ngwyneb eu parodrwydd a'u haddfedrwydd i dderbyn addysg. Un o ddibenion penaf sefydliad yr ysgol ydoedd cynorthwyo manau gweiniaid."

Yr oedd John Jones, Penyparc, yn un o'r ychydig bersonau a fu yn trefnu ac yn rhoddi y cychwyniad cyntaf i'r Cyfarfodydd Ysgolion Sabbothol, sydd wedi bod mewn arferiad a bri trwy holl siroedd Cymru. Yn ei ardal ef, sef Bryncrug, y cynhaliwyd y Cyfarfod Ysgolion cyntaf oll, a hyny yn ngwanwyn y flwyddyn 1809. Ac y mae yn dra thebyg mai yn ei dŷ ef ei hun, yn Penyparc, y gwnaethpwyd y trefniadau cyntaf o berthynas iddynt. I'r Parch. Owen Jones, y Gelli, yr hwn oedd yn preswylio y flwyddyn uchod yn Nhowyn, y priodolir sefydliad y Cyfarfodydd Ysgolion. Bywgraffydd y gwr enwog hwnw, y Parch. John Hughes, Pontrobert, a rydd y dystiolaeth bendant a ganlyn:—"Yn yr ysbaid y bu yn byw yn Nhowyn y rhoddodd ef y cychwyniad cyntaf ar y Cyfarfodydd Chwech-wythnosol a Dau-fisol yn achos yr Ysgolion Sabbothol. Er i'r cyfryw gyfarfodydd fyned i lawr am flynyddoedd yn yr ardaloedd hyny, wedi ei symudiad ef o Dowyn, eto yn fuan wedi iddo ddyfod i fyw i Sir Drefaldwyn, trwy gydgordiad a chydweithrediad amryw o'i frodyr, sefydlwyd y cyfryw gyfarfodydd, ac y maent yn parhau hyd heddyw (1830), nid yn unig yn Swydd Drefaldwyn, ond trwy Gymru yn gyffredinol ymhlith y Methodistiaid." Un o'r rhai oedd yn llygad—dystion o'r Cyfarfod Ysgolion cyntaf hwn a ddywed, tra yr holwyddorai y Parch. Owen Jones oddiar Ddisgyniad a Dyrchafiad yr Arglwydd Iesu,—"Yr oedd yr athrawiaeth yn teithio megis ar ei huchelfanau, mewn mawredd, ardderchogrwydd, ac awdurdod."

Deddfroddwr penaf Sir Feirionydd oedd John Jones, ac nid oes le i ameu mai efe oedd gwr deheulaw y Parch. Owen Jones, y Gelli, yn rhoddi cychwyniad i'r Cyfarfodydd Ysgolion. Bu ef yn athraw, trefnydd, a gwr o gyngor yn ei wlad lawn haner can' mlynedd.

"A'i gymeryd ymhob peth," ebai y Parch. Roger Edwards, Wyddgrug, "nid hawdd y ceid ei gyffelyb."

Yn llyfr cofnodion Cyfarfod Misol Gorllewin Meirionydd, Awst 4, 1846, ceir y penderfyniad canlynol yn cael ei basio:— "Coffhawyd am farwolaeth yr hen athraw ffyddlon a duwiol, Mr. John Jones, Penyparc, gerllaw Towyn; a dymunwyd ar yr ysgolion feddwl am brynu y Silliadur gwerthfawr a wnaeth at wasanaeth yr Ysgolion Sabbothol. Rhoddwyd hefyd ar Mr. Williams, a Mr. R. O. Rees, Dolgellau, i ysgrifenu coffadwriaeth am dano i'r Drysorfa." Adnewyddwyd y penderfyniad hwn ymhen dwy flynedd; a thrachefn yn 1849, dymunwyd ar y Parch. Mr. Morgan i ysgrifenu cofiant iddo. Ond ni ysgrifenwyd dim, hyd nes i ysgrifenydd yr hanes hwn, ryw saith mlynedd yn ol, ddyfod o hyd i gryn swm of ddefnyddiau yn ysgrifau anghyhoeddedig Lewis William, Llanfachreth.

Ar ol ei enw ef defnyddid y teitl o A.Y., Athraw Ysgol, a gwerthfawr yn ei olwg oedd y teitl hwn. Y mae yr ysgrifen. ganlynol yn gerfiedig ar gareg ei fedd yn Mynwent Blwyfol Towyn :—

Coffadwriaeth

Am y diwedddar JOHN JONES, A.Y.,

Penyparc,

Yr hwn a ymadawodd a'r byd hwn.

Y 27ain o Orphenaf, 1846, yn 77ain oed.