Adgofion Andronicus/Hen Sasiwn Plant
| ← 'Steddfod Fawr Llangollen | Adgofion Andronicus gan John Williams Jones (Andronicus) |
Ponc Pant y Ceubren → |
SASIWN Y PLANT.
SEFYDLIAD pwysig yn ardal Penllyn, Sir Feirionydd oedd y Sasiwn Plant a gynhelid yn y Bala. Yr ydwyf bron yn sicr mai y gyntaf i mi gofio oedd yr hon a gynhaliwyd yn y flwyddyn 1848, ac y mae er yr adeg hono chwe' mlynedd a deugain. Ychydig ydyw nifer heddyw y rhai oeddynt yn eistedd ar lawr yr hen gapel yn gwrandaw ar, ac yn ateb holiadau yr hen Robert Owen, Nefyn. Yr oedd lluoedd o blant wedi dyfod i'r dref mewn gwageni, fel y mae pobl Llandderfel, Parc, a Chefnddwysarn yn dyfod a'r plant yn awr. Yr oedd yn ddiwrnod hafaidd yn niwedd mis Mai, ac fel yr oedd y plant yn dyfod o Lanuwchllyn un ochr i'r llyn, a phlant y Glyn yn dyfod yr ochr arall trwy Langower, yr oedd eu lleisiau swynol wrth ganu yn ymgymysgu â pheroriaeth y corau asgellog yn nghoedwigoedd Glanllyn a Brynhynod. Un o hoff gerddi y plant yr adeg hono oedd,—
"Afonig fechan fywiog fâd
Pa le 'r äi di?
Af adref, adref at fy nhad
Môr, môr i mi."
Clywai plant y Glyn leisiau plant Moelgarnedd, a chlywai plant Uwchllyn leisiau plant Glyngower, oblegid mae Môr y Bala yn nodedig am ei allu i gario lleisiau ar ei wyneb llyfn. Ydw i ddim yn siwr iawn na fyddai yn bosibl i ddyn yn sefyll ar y Bryniau Goleu, glywed llais dyn arall yn gwaeddi oddiar ffriddoedd Fron Feuno. Rywbeth yn debyg i Ebal a Gerazim, gyda'r unig wahaniaeth na fyddai dim melldithion yn cael eu cyhoeddi mewn ardal ag sydd wedi cael cymaint o fanteision crefyddol ag ardal y Bala.
Ond dyma ni yn y Capel Mawr ganoedd ohonom. Yn yr allor mae Lewis Edwards, a Lewis Jones, a Jacob Jones un ochr. Yn yr ochr arall eistedd John Jones, Llanuwchllyn (tad Iorwerth Jones) gyda gorchudd gwyrdd ar un llygad; yn ei ymyl eistedd Ellis Dafis, Ty'n y coed, ac yr ydwyf bron yn sicr mai Dafydd Edwards, Tyisa', Llandderfel, oedd y nesaf ato, a Rolant Hugh Pritchard, arweinydd y canu, yn ei gornel ei hunan. Mewn cadair o dan y pwlpud, eisteddai gwron y cyfarfod, "Apostol y Plant." Eisteddai John Parry (Dr. Parry), fel arferol, yn ei sêt ei hunan, yr un sêt ac yr eisteddai Dr. Owen Richards, y meddyg enwog. Yr oedd Griffith Jones, David Evans, Evan Owen, a Richard Hughes, Tan'rhall, yn nghanol y plant yn cadw trefn. Rhoddwyd allan i ganu,—
"Dyma Geidwad i'r colledig,
Meddyg i'r gwywedig rai,"
a chanwyd hi gydag yni a hwyl. Yna safai merch ieuanc o Glyngower i fyny yn y sêt fawr,—'rwy bron meddwl mai un o ferched Bwlchyfowlet ydoedd,—yr oedd hi yn nodedig am ddysgu allan ac adrodd; dysgodd lyfrau cyfain o'r Beibl. Wedi hyny offrymodd Ellis Dafis weddi fer ac effeithiol yn gofyn am fendith ar y cyfarfod.
Wel, o'r diwedd dyma Robert Owen ar ei draed; safai am ryw ddau fynud neu dri heb ddyweyd gair; edrychai gyda gwyneb siriol ar y plant, troai i'r dde, ac yna i'r aswy, ac i bob cwr o'r capel. Trwy y cynllun hwn sicrhaodd sylw y plant, yr oedd pob llygad fel pe wedi ei hoelio arno; a'r distawrwydd o'r bron yn llethol. Ar ol canu {{center block| <poem> Mae Iesu Grist o'n hochor ni Fe gollodd ef ei waed yn lli',"
dechreuodd yr arch—holwr ar ei waith yn bwyllog, a gofynai,—
Am bwy yr ydym ni yn myn'd i son, mhlant i?
Am Iesu Grist.
Pwy oedd Iesu Grist, mhlant i? Ai rhyw General mawr oedd o, rhywbeth yn debyg i'r Duke o' Wellington?
Nage.
Rhyw fath o Christopher Columbus wedi darganfod Cyfandir mawr oedd o?
Nage.
Wel, seryddwr mawr oedd o ynte, fel Syr Isaac Newton?
Nage.
Wel, pwy oedd o ynte?
Duw a Dyn.
Aeth Mr. Owen yn mlaen fel hyn gyda'r bumed benod o'r Rhodd Mam.
Yn mha le y bu Iesu Grist farw?
Ar Galfaria.
Pa fodd y bu ef farw?
Trwy gael ei groeshoelio.
A gladdwyd ef?
Do, mewn bedd.
Be' ddudsoch chi, mhlant i? Ddudsoch chi fod Iesu Grist wedi ei gladdu?
Do.
Welsoch bobl yn cael eu claddu, mhlant i?
Do.
Wel, roeddech chi yn dweyd fod Iesu Grist wedi dwad i'r byd i gadw pechaduriaid ond oeddech chi? Oeddan.
Ac yr ydech chi yn dweyd ei fod o wedi cael ei gladdu?
Yden.
Ar hyn cymerai yr hen holwr ei gadach poced a rhoddai wrth ei lygaid gan ysgwyd ei ben heb ddyweyd gair. Bu distawrwydd mawr fel y bedd, y plant a'r bobl oll yn ocheneidio, ac un hen wreigan yn y gallery yn methu dal heb dori allan i wylo. Tynodd yr holwr y cadach poced oddiwrth ei lygaid, trodd at y plant unwaith yn rhagor, a dywedodd,— Ddudsoch chi yn do fod Iesu Grist wedi marw a'i roi yn y bedd?
Do.
Wel, wel, dyna hi yn ôl ofar arno ni! Mi af i adre.
Gafaelodd yn ei het, ac ymaith ag ef at y drws, ond gwaeddodd rhyw fachgen bychan o Lwyneinion dros y capel nes yr aeth rhyw thrill drwy'r gynulleidfa fawr, "Ond Efe a gyfododd." Trodd Robert Owen yn ol a gwaeddodd nerth ei ben,
Be ddudsoch chi, machgen anwyl i?
Mae o wedi codi o'r bedd, Robert Owen.
O, diolch byth; mae hyny wedi altro pob peth, meddai yr holwr.
O ie, diolch, meddai rhyw hen wr o Waen y Bala oedd yn eistedd wrth ben y cloc, a diolch meddai llawer un arall trwy'r capel i gyd. Yr oedd awel o Galfaria Fryn wedi dyfod i gapel mawr y Bala y prydnawn hwnw, a chafodd llawer hen dderwen gref ei hysgwyd at ei gwraidd. 'Doedd neb yn meddwl am holi dim yn mhellach. I beth yr oedd eisieu holi ychwaneg, onid oedd Iesu Grist wedi marw ac wedi adgyfodi o'r bedd? Nid yn y Bala yn unig y cafodd Robert Owen hwyl fawr wrth holi am Iesu Grist. Bu yn actio yr un ddrama yn Nghastell Rhuddlan, yn Mhwllheli, a lleoedd ereill. Dramatist o'r first water oedd Robert Owen y plant. Pe buasai y gŵr da wedi myn'd ar y stage, buasai wedi enwogi ei hunan yn ei line ei hun, yn gymaint a Henry Irving a J. L. Toole. Buasai wedi gwneyd ei farc wrth actio rhai o weithiau Charles Dickens. Y mae yn sicr mai yr agosaf at Robert Owen fel holwr plant oedd ei olynydd Evan Peters. Mae yntau hefyd, fel Robert Owen, wedi myn'd at yr Iesu, yr Hwn yr oedd mor hoff o son am dano, ac os bydd y fath beth a "holi plant yno, fydd yr un o'r ddau yn rhyw bell iawn, 'dres dim mor sicr a hyny. Hen Sasiynau plant bendigedig fyddai yn hen gapel mawr y Bala haner can' mlynedd yn ol.