Athrylith Ceiriog/Pennod 17

← Pennod 16

Athrylith Ceiriog gan Howell Elvet Lewis (Elfed)

Pennod 18 →

Pennod 17.

I ADAEL tiriogaeth y beirniad llenyddol am enyd, cymerwn gipdrem ar addysg Ceiriog mewn moes a chrefydd.

Gydag ychydig eithriadau, nid oes dim yn ngweithiau Ceiriog i ddolurio moesoldeb na gwarthruddo crefydd. Buasai yn dda genym pe gellid taflu mantell hud—fel "llen Arthur yn Nghernyw dros ei ogan ar S.R., fel na welid y gan byth ond hyny. Y mae yn greulawn o annheg at un o ddewrion yr oes.

Ond, fel rheol ceir ef yn gadarn o blaid y gwan a'r diniwed. Y mae ei ganeuon goreu yn dysgu y cydymdeimlad mwyaf caruaidd at yr amddifad, y weddw, y tlawd, a'r anffodus. Canodd "Tom Bowdwr" er mwyn dyrchafu gonestrwydd; canodd yn aml ar ran y tafod glân a'r gair didwyll. Dysgodd wŷr a gwragedd i annghofio beiau, a meithrin rhinweddau eu gilydd. Dysgodd y fam i weled delw angylion y nefoedd yn ngwyneb ei phlentyn; dysgodd y plentyn i edrych yn ol yn llygad ei fam, i weled yno adlewyrchiad o oleuni llariaidd y Cariad Tragwyddol. Dysgodd feibion a merched i rodio yn yr ardd rhwng blodau serch, ac i ofalu rhag y twyll a all ddamnio dau enaid.

Dysgodd wersi crefyddol a theimladau duwiolfrydig. Darllenodd santeiddrwydd y Tragwyddol ar lesni'r nef ac ar brydferthion y ddaear. Gwelodd hudoliaeth ysbrydol gweddi mam a thad ar yr aelwyd. Ni annghofiodd ragorfraint yr Ysgol Sul: a phwy ddywedodd air mwy tyner am y "Beibl mawr?" neu am y weddi daer, yn mhryddest Jona?

O weddi daer! tramwyfa wyt,
I lu o engyl deithio I lawr i'r dyfnder at y gwan
I roi ei hedyn drosto.

Safodd yn fynych yn ymyl y bedd, a gwelodd. oleuni pell anfarwoldeb yn disgleirio rhwng canghenau wylofus yr ywen: edrychodd i lawr—

Mae blodeu tragwyddol yn byw ar y bedd.

Ehediad aruchel darfelydd ydyw diweddglo y gerdd fechan—" Pa le mae fy nhad?" Y mae un o'r syniadau mwyaf treiddgar yn yr oll o'i farddoniaeth wedi ei gyfleu mewn llinellau mor dlws a hyny.

Mewn bwthyn diaddurn yn ymyl y nant,
Ymddiried ir nefoedd mae'r weddw a'i phlant,
Ni fedd yr holl gread un plentyn a wâd
Fod byd anweledig os collodd ei dad.

Y mae y syniad yn ymddangos i mi yn hollol newydd. Gwelais rywbeth cyffelyb iddo yn un o benillion y bardd Ellmynaidd Goethe: lle y dywedir fod yr hwn na fwytaodd ei fara gyda dagrau, yr hwn na eisteddodd ar ei wely gan wylo trwy gydol y nos ofidus—fod hwn heb eto ddyfod i adnabod y galluoedd Anfarwol.^[1] Gofid fel cyfrwng datguddiad—gofid yn lledsymud y llen oddiar ffenestri y tragwyddolfyd—dyna destyn y ddau. Y mae yr Ellmyn, fel arfer, yn fwy cyffredinol, yn fwy arddansoddol (abstract) yn ei syniadaeth. Ond gan y bardd Cymreig y mae y tynerwch, y mireinder; ganddo ef y mae yr hyfrydlais lleddf sydd yn siglo ei aden i fro bellaf yr enaid.

Nodiadau

1. Wer nei sein Brod mit Thranen ass,
   Wer nicht die Kummervollen Nachte
   Auf seinem Bette weinend sass,
   Der kennt euch nicht, ihr himmlischen Machte.