Capelulo/Anerchiadau a Chynghorion

← Traethu ar Briodas

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Araeth Danllyd →

XI. ANERCHIADAU A CHYNGHORION.

PAN yn dweyd ei brofiad yn y seiat, neu yn dweyd gair mewn cyfarfod dirwest, arferai Tomos yn fynych iawn ddefnyddio ffugyrau a chymariaethau yn dwyn cysylltiad â'r bywyd milwrol; yr hyn oedd yn hollol naturiol i hen filwr i'w wneyd. Dyma fel y dywedai unwaith, mewn seiat, mae'n debyg,—

"Beth oedd Batl Waterlŵ yn ymyl Batl Calfaria? A beth oedd y Little Corporal (Napoleon) fel General yn ymyl Iesu Grist? Tydw ddim yn gwybod i Napoleon na Wellington ollwng yr un shot eu hunain yn Waterlw; y sowldiwrs, poor fellows, oedd yn gwneyd hynny. Ond am Iesu Grist, y General mawr sy gyno ni, mi aeth o i ffrynt y fatl ei hunan, ac mi ollyngodd hen ganans mawr cyfiawnder ar ben ei holl elynion. Pan oedd o'n gweld fod y fatl yn troi o'i blaid, dyma fo'n gwaeddi Gorffennwyd Dyna ichi parting shot; ac mae'r diafol a'i griw heb ddwad atyn eu hunain byth ar ei hol hi. Gneyd y cwbwl ei hun ddaru'r General mawr yma.

"Clirio llyfrau'r nef yn llawn,
Heb ofyn dim i mi."

Yn amser rhyfel y Crimea dywedai,—

"Pe baswn i yn cynnyg fy hun i Lord Raglan i fynd allan i'r Crimea, mi fasa'n deyd wrtha i yn union deg, Too old, Thomas ;' ond pan gynhygis i fy hun i army arall, soniodd y Commander mawr ddim am ffasiwn beth. Ddaru fo ddim cymin ag edrach a oedd 'y ngwallt i wedi llwydo, ne a oedd 'y nghefn i wedi camu. Y cwbwl ddaru fo oedd rhoi'r uniform am dana i hefo'i law ei hun, a deyd dan wenu'n eind yn y 'ngwymad i,-Fall in! Tomos Williams.' Mae'n wir mai rhyw fartshio dipyn yn drwsgwl yr ydw i, ond ches i'r un codwm eto; ac os byddai'n cwyno mod i'n wan, ac fod y baich yn drwm, mi fydd ys- gwydd y General mawr ei hun o dano fo mewn dau funud."

Eto,-

"Mi fyddwn yn clywad lliwiad yn amal iawn fod byddin Lloegar yn derbyn lladron, meddwon, a phob sort o hen straglers i mewn i'w gwasanaeth. Ond rhoswch chi dipyn bach. Mi ddaru Iesu Grist listio hen leidar du i'w serfis ynta, a phan oedd o'n marw ar y groes mi setlodd 'partments yn y drydedd nef iddo fo yn i flortiwn. Dyna i chi Mair Magdalen, wedyn honno wedi medru rhoi lojins i gymin a saith o gythreuliaid. Rhaid mai rhyw hen dacla yr oedd Satan yn meddwl y medrai fo fyw hebddynhw oedd y rheini, ac mi gawson discharge, ne, wyrach. i gollwng ar ffyrlo. Chafodd y enafon ddim llawer o groeso pan ddaru nhw gyrraedd adra yn i hola."

Mewn Cymdeithasfa Chwarterol yn y Gogledd, lawer o flynyddau yn ol, cwynid yng nghylch gwaith ieuenctyd, yn arbennig, yn arfer geiriau ysgafn ac ofer; nid rhegfeydd yn hollol, ond geiriau tebyg i regfeydd; a phen- derfynwyd anfon dau weinidog drwy bob Cyfarfod Misol i rybuddio a chynghori yr eglwysi yng nghylch arferiad o'r fath. Y ddau a benodwyd i ddod drwy sir Ddinbych oedd y Parchn. Moses Parry, Dinbych; a John Jones, Runcorn. Adnabyddid Moses Parry fel gwr o gryn awdurdod, deall, a medr, yr oedd yn ŵr call cyfrwysgall, os mynner—ac yn un a fedrai fwynhau ambell dro digrif, neu dro doniol, fel y dywedir. O'r ochr arall, yr oedd John Jones yn bregethwr rhagorol iawn, yn un a chryn lawer o ddiniweidrwydd ynddo, ac yr oedd yn hollol at alwad ac awgrym Moses Parry i wneyd unrhyw beth a fynnai ganddo. Yn eu tro, daeth y ddau wr parchedig i Lanrwst, ac ar ddechreu y seiat traddododd Moses Parry anerchiad ar yr ynfydrwydd o arfer geiriau segur, gan gondemnio hynny gyda chryn lawer o lymdra. Wedi i dri neu bedwar o'r swyddogion siarad, gofynnodd Moses Parry i John Jones fyned o gwmpas i ymddiddan â rhai o'r aelodau, a dywedodd wrtho yn ddistaw fod yna ddyn (gan bwyntio at Tomos, yr hwn a adwaenai yn dda) yr hwn a fuasai yn sicr o fedru dweyd tipyn ar y pwnc, ac y buasai, hwyrach, yn rhoddi esamplau o'r geiriau a gondemnid, fel na byddai neb yn camddeall yn eu cylch. Llyncodd John Jones yr abwyd, ac ym mhen ychydig daeth at Tomos, ac wedi agor yr ymddiddan ag ef, gofynnodd iddo beth oedd y geiriau tebyg i regu a arferid fynychaf yn Llanrwst a'r gymydogaeth.

"Ho," meddai Tomos yn hollol ddiymdroi, "dyma i chi rai ohonynhw,—gafr gwyllt, drapid las, gafr a'm cipio i, yr achlod fawr. myn diawst, gafr a'm sgubo, diwcs anwyl, myn cebyst, ac ar fengoch i."

Wrth gael y fath engraifft o eiriadur y gwyl segur, a hynny mor ddiseremoni, ac wrth weled John Jones yn edrych yn hollol ddychrynedig, fel dyn wedi derbyn llawer mwy nag yr oedd wedi bargeinio am dano, yr oedd Moses Parry ymron siglo gan chwerthin.

Yna aeth Tomos ymlaen yn debyg i hyn,—"Am dana i fy hun, fydda i byth yn arfer geiria fel yna ond ar sgawt rwan, yn enwedig pan fydd y cathod acw wedi dwyn cig, ne wedi gneud rhyw sbrêj debyg y tu fewn i'r cwpwr. Rhaid i mi gyfadde y bydd 'y nhafod i yn cymyd cryn leisans os bydd rhyw styrbans fel yna yn y ty. Wrth neud cymint o helynt hefo geiria fel hyn, dwn i ddim yda ni ar y reit lein ai peidio. Mi rydw i'n cofio pan oeddwn i yn y Sbaen hefo'r sowldiwrs, fod yna dipyn o sgyrmij un diwrnod hefo'r Ffrancod. Mi 'roedd yna lot o honynhw ar ddarn o wastad o'n blaen ni, a tu ol i'r rheini, uwch i penna, ar dipyn o godiad tir, yr oedd yna lot arall o Ffrancod; ond ar y rhai oedd ar y gwastad, wrth i bod nhw yn gosach ato ni, yr oedda ni'n saethu gan mwyaf. Ond dyma Wellington i'r lle ar gefn i geffyl, a dyma fo'n rhoi'r ordors, Aim higher up (Anelwch yn uwch i fyny'), gan bwyntio at y rhai oedd ar y codiad tir. Mi wnaethon ninna hynny, ac wedi i ni daflu tipyn o shots i ddychryn tipyn ar y rheini, welsoch chi 'rioed mor fuan y daru ni setlo y lot oedd ar y gwastad yn ymyl. 'Doedd y rheini yn ddim ond rhyw hen rabsgaliwns di-doriad oedd Napoleon wedi hel oddiar strydoedd Ffrainc, ond mi 'roedd y rhai oedd ar y top yn trained soldiers, yn hogia peryglus. Felly mae yna berig i ninna wastio'n shots ar ryw bechoda go fychin fel y geiria segur yma 'rydach chi'n son am danynhw, ac yn gadac! y pechod mawr-Alcohol-heb ei dwtsiad. Aim higher up, medda fi. Pe bae ni yn medru rhoi tipyn o shots effeithiol yn hwn—y trained soldier yma-welsoch chi 'rioed gynt y gwnae ni o'r gora a rhyw fân dacla o elynion fel rhegi, dwyn, a thorri'r Sabboth, a phetha felly. Rhoi bwlet drwy'r barila yna ddoi a'r byd i'w le."

Erbyn i'r hen frawd orffen, ac ynghynt o ran hynny, yr oedd gwên siriol o edmygedd, ac, efallai, o gydsyniad, yn ymdaenu dros wynebau Moses Parry a John Jones. Cafodd Tomos ei gwpwrdd yn berffaith lawn at y Sul ar ol yr araeth bert yna.