Capelulo/Araeth Danllyd

← Anerchiadau a Chynghorion

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Pregeth i Berson →

XII. ARAETH DANLLYD.

WEDI i Tomos Williams wneyd ei feddwl i fyny yn hollol gadarn i fod yn ddirwestwr ac yn Fethodist Calfinaidd, yr oedd yn selog dros ben gyda llwyr-ymwrthodiad, ac yn falch ryfeddol o'i enwad. Nid oedd derfyn ar ei ddiolchgarwch am i'r Methodistiaid gymeryd gafael ynddo a'i ymgeleddu, a gadael iddo sefyll ei dreial, fel y dywedai, am fywyd tragwyddol. "Taswn i ddim yn cael mynd i'r nefoedd yn y diwedd," meddai, "ar ol treio byw yn lled agos i'r Gair, ac yn cael 'y mwrw i'r llyn hwnnw mae'r Rhodd Mam' yn deyd am dano fo, fasa'r diafol a finna ddim yn medru gneyd rhyw lawer o fusnes nefo'n gilydd. Mi fasa'n firae gynddeiriog rhyngo i a fo bob dydd. Mi fasa gyno fo eisio i mi regi yno; wnawn inna ddim; ac, wrth gwrs, mi fasa'n treio'n meddwi fi; ond, no go; mi fynswn i gael bod yn ditotal tragwyddol, faint bynnag o syched fasa filamia uffern i hunan yn i godi arna i. Y fargen sala fasa'r hen ffelo gin y diafol yn i neud byth fasa mynd a Chapelulo i'w hen seler frwmstanllyd."

Gwelir mai syniadau lled ddyddorol a goleddai Tomos am uffern. Boed a fo am hynny, gwelir drwyddynt ar unwaith pa mor benderfynol ydoedd i wneyd ei hunan yn hollol anghymwys i fyned iddo, gan nad pa fath oedd "y llyn yn llosgi o dân a brwmstan."

Digwyddai fod ryw dro mewn ardal wledig. heb fod nepell o Lanrwst, ar fusnes y cerddi a'r almanaciau, a chan ei fod yn bwriadu aros dros nos, ac iddo ddeall fod seiat yn cael ei chynnal yn y capel y noson honno, penderfynodd fyned iddi. Mae'n iawn i mi egluro fod rhyw anghydfod blin wedi torri allan ers tro ymhlith swyddogion ac aelodau yr eglwys honno, ac fod Tomos yn eithaf hyspys o'r ymgecru ffol a'r enllibio cableddus oedd yn myned ymlaen rhyngddynt. Gwenai y ddwyblaid yn ddedwydd arno pan aeth i mewn, nes y buasai dyn yn tybio ar y funud honno "fod pawb o'r brodyr yno'n un, heb neb yn tynnu'n groes." Dichon fod ei silcan batriarchaidd dipyn yn dolciog, ac nas gallesid, mwyach, honni ei bod yn ddu; fod ei hances gwddw dipyn yn afler, a'r cwlwm, nad oedd ffasiwn yn perthynu iddo, wedi cael cyflawn ryddid i grwydro ar dde neu aswy; ac fod ysmotiau ar y gôt fu yn addurn ac yn gynhesrwydd i genedlaethau claddedig—dichon, meddaf, fod rhywbeth yn ymddanghosiad yr hen wr wedi achosi y sylw a'r gwenau a gafodd. Modd bynnag, efallai, cyn diwedd y seiat, nad oeddynt mor barod i wenu ar yr hen frawd hurt a di-doriad ei ber son. Wedi peth siarad mewn ffordd o agor y cyfarfod, dywedodd un o'r blaenoriaid,

Tomos Williams, mae'n dda gan ein clonna ni 'ch gweld chi wedi dwad ato ni; newch chi ddeud gair?" Ac, yn wir, dyna'r hen wr ar ei draed, a'r capel drwyddo yn un wên foddhaus o sêt i sêt, a phawb, yn gall ac yn ffol," yn gosod eu hunain yn yr ystum oreu i wrando arno, gan ddisgwyl am gyflawnder o ddigrifwch a hwyl. Ond buan iawn y gwelsant iddynt fargeinio yn rhy ddrud drwy ofyn i'r marsiandwr cerddi siarad. Gyda golwg lem a llais uchel, rhywbeth fel hyn a lefarodd yr hen wr,—"Mi rydw i wedi clywad nad yda chi ddim yn byw yn rhyw gytun iawn hefo'ch gilydd yn y fan yma ers cryn amser bellach, ond y'ch bod chi'n ffraeo ac yn tafodi fel Gwyddelod mewn ocsiwn, ne nigars mewn tent, yma. Cebyst o beth ydi hynny, hefyd. Yn eno'r anwyl, bybe sydd wedi codi yn y'ch penna chi, bobol? Mi fyddwn i a Beti Morus, estalwm, yn ffraeo'n gyrbibion a'n gilydd; ond yn ein ty ni'n hunain, ac nid yn Nhy Dduw, y bydda ni'n gneyd hynny. Pobol yn cymyd arnyn nhw fod yn perthyn i rijment Tywysog Tangnefedd—Commander mwya'r nefoedd a'r ddaear-yn cadw twrw! Rhag y'ch cwilydd chi, bobol! Mae gweled dynion yn heltar sgeltar mewn ty tafarn yn beth digon hyll; ond mae gweld nhw yn higldi-pigldi mewn capel yn beth saith gwaeth. Da chi, er mwyn y Gwr fu yn ddigon ffeind i farw drosto ni, a hynny heb i ni ofyn iddo fo, treiwch byhafio! Cofiwch pwy ydach chi'n gymyd arnoch ydach chi. Peth anffodus oedd i'r llongwrs rheini gysgu ar y voyage honno i Tarsis, estalwm; ond yr oedd i Jona gysgu yn gneyd y busnes yn waeth ganwaith. Wrth gwrs, mi dalodd Duw am 'partments iddo fo mewn drawing room oedd gen rhyw filionêr rispectabl o forfil; ond pe cawsech chi'ch taflu i fôr y byd, mi fydda holl sharks uffern wedi'ch gneyd chi'n sgyrion cyn pen dau funud. Mewn difri, ddynion, gweddiwch fwy a ffreuwch lai." Eisteddodd Tomos i lawr a golwg gynhyrfus Wedi y fath hyawdledd gwerinaidd a'r uchod—math o gyffredinedd wedi ei ysbrydoli —gorchuddiwyd pob wyneb gan gywilydd ac arswyd. arno. Diweddwyd y seiat yn swta, heb gyflwyno mawl na thraddodi bendith, a diangodd pawb i'w gartref heb yngan gair. Hwyrach y bu anerchiad plaen yr apostol beiddgar, ond di-addurn a di-awdurdod, o Lanrwst, o fwy o fendith i'r eglwys honno na hyd yn oed ymweliad cenhadon oddiwrth Gyfarfod Misol y sir. Fe arferir dweyd y ceir perl o enau llyffant, weithiau.

Tua hanner can mlynedd yn ol, yr oedd yn Llanrwst wr ieuanc a'i fryd ar fyned i'r weinidogaeth, ac, efallai, wedi dechreu pregethu. Rhywbryd, ar y ffordd, neu mewn ty, cyfarfyddodd Tomos Williams ag ef, a gofynnodd rhywun iddo roi gair o gyngor i'r dyn ieuanc. Ufuddhaodd yntau. Wedi rhagymadroddi mewn dull cyffredin, dywedodd wrtho,—

"Gofala di am ddwad allan yn bregethwr iawn; yn well pregethwr o'r hanner na ——.Eisio concro pechod sydd yn y byd yma, wel di. Mae'r arfau at neyd hynny yn ol reit, ac mae nhw gen ti yn lân ac yn finiog. Mi welis i lawer sawldiwr a chyno fo gledda nobl ofnatsan, ond pan ddoi hi'n binsh arno, fedra fo ddim i handlo. Rwan, gofala di am gael training iawn wrth orsedd gras, nes y medri di handlo cledda'r Ysbryd, fel na bydd yna'r un yn rijiment y Ciaptan mawr yn medru mynd a'r belt oddiarna ti. Ond pe dasa ti'n digwydd methu bod yn bregethwr mawr, mi fedri fod yn bregethwr duwiol. Fydd o fawr o gamp i ti fod yn fwy galluog na Charles Melus^[1]. Ond mi fydd yn gamp fawr i ti fod yn fwy duwiol na fo. Beth bynnag nei di, cofia fod yn ffyddlon hyd angau. Yn amser y rhyfel ofnadwy rhwng Wellington a Napoleon, mi roedda ni wedi bod am un Wsnos yn batlo riw gymint yn ddi-stop, bron ddydd a nos, ar ochra Sbaen; ond un bora, dyma ni'n cael batl fawr am gwmpas saith o oria. Mi gafodd cannoedd o bobtu eu lladd. Am yr wsnos honno, mi roeddwn i wedi mhenodi hefo lot o rai erill, i fynd drwy'r maes i chwilio am y cyrff meirwon, ac i'w claddu nhw. Ac ar ol y fatl fawr yr ydw i yn son am dani hi, dyma ni yn dwad o hyd i gorff bachgen clws, gwmpas un ar bymtheg oed, bachgen o fiwglar yn perthyn i'r French—yng nghanol ein pobl ni. Mi 'roedd o wedi cael ergyd farwol yn ei dalcen; a dyna lle 'roedd y peth bach clws, yn gorwedd ar wastad i gefn, a'r biwgl wrth ei wefusau, a'i law bach, anwyl, yn cydio yn dynn am dano fo. Dyna i ti farw iawn! 'Rwan, John, pan ddaw dy dyrn ditha i farw, cofia di fod yr angylion fydd wedi cael ordors i ddwad yma i nol d'enaid di, yn cael hyd i dy gorff gydag Udgorn mawr yr Iechydwriaeth yn sownd wrth dy wefusa di."

Nodiadau

1. Charles Mellish, Llanfairtalhaiarn, hen bregethwr di-ddawn, ond nodedig o dduwiol, gyda'r Methodistiaid.