Cenadon Hedd/Y Parch. J. Bowen, Llanelli

← Mr. Josuah Griffiths, Llanpumsaint

Cenadon Hedd gan William Jones, Cwmaman

Mr. Joseph Thomas, Penybanc →

Y PARCH. J. BOWEN, LLANELLI.

Yr oedd y Parch. J. Bowen yn adnabyddus yn y dywysogaeth fel pregethwr sylweddol, duwinydd galluog. Christion gloyw. Ganwyd ef yn nhref Llanelli, Swydd Gaerfyrddin, ar y 25ain o Ragfyr, 1789; a bu farw Awst 16, 1852, yn driugain a thair oed, wedi bod yn pregethu yr efengyl am un ar ddeg ar ugain o flynyddoedd. yn Nghyfundeb y Methodistiaid Calfinaidd. Gadawodd weddw a phump o blant, sef dau fab a thair merch, yn yr anialwch i alaru eu colled. Ei rieni oeddynt Walter ac Ann Bowen. Ei dad yn enedigol o Lanelli, a'i fam o Aberteifi. Cafodd ei rieni bump o blant, ond maent oll wedi marw yn bresenol. Dygai ei dad yn mlaen yr alwedigaeth o ddilledydd a masnachydd, ac yr oedd o ran ei amgylchiadau yn dra chysurus. Yr oedd ei dad yn ddiacon gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yn Llanelli, ac efe, yn nghydag un neu ddau, eraill fuont offerynol i sefydlu yr achos yn y lle. Gweler eu hanes yn "Methodistiaeth Cymru."

Cafodd Mr. Bowen gymaint o fanteision addysg a nemawr o ieuenctyd Llanelli y pryd hwnw, a gwnaeth y defnydd goreu o honynt. Yr oedd yn gyfrifydd penigamp, a medrai ar law-ysgrifen oedd yn ddiarebol dda. Ymhoffodd mewn darllen yn dra ieuanc; byddai beunydd wrth ei lyfrau neu y fasnach. Daeth yn fuan yn hyddysg yn holl amgylchiadau trafnidaeth ei rieni. Ymddengys fod Rhagluniaeth wedi ei gynysgaeddu â chymhwysderau neillduol ar gyfer amgylchiadau a'i cyfarfuasant; oblegyd cyn ei fod yn gyflawn ddeng mlwydd oed bu farw ei dad, a disgynodd gofalon y fasnach ar ei fam, yr hon oedd eisoes â'i dwylaw yn rhwym gyda'i theulu; ond trwy ddiwydrwydd, gofal, o gwybodaeth John, bu yn alluog i'w dwyn yn mlaen yn lled gysurus. Yr oedd yn arferiad gan fasnachwyr Llanelli y pryd hwnw i fyned i Ffair Bryste unwaith yn y flwyddyn i brynu nwyddau. Daeth y tymhor i fyny; ond yr oedd ei fam, o herwydd gofalon teuluaidd, yn analluog i fyned, ac anfonodd John â swm lled dda yn ei logell. Masnachydd cyfrifol, wrth ganfod llanc mor ieuanc ar neges mor bwysig, mor bell o dref, a wnaeth brawf ar ei gymhwysderau; ac, er ei fawr foddlonrwydd, cafodd allan nad gorchwyl hawdd fyddai twyllo John, ac anrhegodd ef â phenadur.

Arferai ei fam ddywedyd fod rhyw beth ynddo yn wahanol i'r plant eraill pan yn ieuanc iawn, a pharhaodd felly yn nodedig o ofalus a diwyd. Yr oedd o dymher naturiol fwynaidd a siriol, yn rhoddi ufudd-dod parod idd ei fam, ac anaml y gwelid gwg ar ei wynebpryd. Darllenai lawer, ond nid un amser ar draul esgeuluso y fasnach. Yn y flwyddyn 1803, pan yn 14 oed, derbyniwyd ef yn aelod eglwysig yn Gellyon, capel bychan cyntaf y Trefnyddion Calfinaidd yn nhref Llanelli, Y flwyddyn ganlynol daeth yn gyflawn aelod. Ryw amser rhwng pymtheg a deunaw oed aeth i wasanaeth Mr. J. Roberts, masnachydd cyfrifol o'r dref, lle y treuliodd lawer o flynyddau, ac yr enillodd ymddiried a pharch.

Yn mhen ysbaid o amser cymerodd Mr. Roberts ef yn bartner, a pharhaodd felly hyd farwolaeth Mr. Roberts, yn 1824; yna dygodd y fasnach yn mlaen ei hun. Pan yn 24 oed, neillduwyd ef yn ddiacon ac yn ysgrifenydd yr eglwys; a pharhaodd i weinyddu yr olaf hyd oddifewn i ychydig i ddiwedd ei oes. Meddai y cymhwysderau anhebgorol i fod yn ysgrifenydd da. Yr oedd yn neillduol am brydlonrwydd a threfnusrwydd gyda phob peth. Dosbarthai ei amser yn y fath fodd fel y byddai ganddo hamdden at bob gorchwyl. Ei arwyddair ydoedd, "Amser i bob peth, a phob peth yn ei amser," ac felly yr oedd gydag ef. Cyflawnai ei holl ymrwymiadau yn brydlon a ffyddlon. Byddai yn ddiwyd a gofalus gyda'r fasnach, ac anaml y collai un moddion o ras; eto darllenai a myfyriai lawer, yn enwedig ar bynciau sylfaenol y grefydd gristionogol; ond byddai ganddo ei hoff awduron, fel y cenir yn ei farwnad

"Ti astudiaist gyda'r egni
A'r manylrwydd mwya' ma's
Egwyddorion Brown a Charnock,
Cedyrn egwyddorion gras."

Trwy ei ddiwydrwydd diflino ar faesydd llenyddiaeth daeth yn fuan yn feddianol ar helaethach gwybodaeth na nemawr o'i gyfoedion. Yr oedd hefyd yn ddyn ieuanc gwylaidd, mwynaidd, a hynaws; a barnodd yr eglwys fod ynddo gymhwysderau neillduol at waith y weinidogaeth. Ond pan ddatguddiwyd hyn iddo, ni fynai gydsynio er dim; dadleuai annghymhwysder at waith mor bwysig; modd bynag, ar ol llawer o anogaethau o du yr eglwys, a gwrthwynebiadau o'i du yntau, torwyd y ddadl, ac esgynodd i'r pwlpud dydd Nadolig, 1821, pan yn 32ain oed i'r diwrnod; a mawr y boddlonrwydd a gafodd yr eglwys ynddo. Daeth yn fuan yn bregethwr tra chymeradwy. Cafodd ei ordeinio i gyflawn waith y weinidogaeth yn Nghymdeithasfa Aberteifi, yn mis Awst, 1830, yn nghyda saith eraill, y rhai ydynt oll, oddieithr y Parch. T. Phillips, Henffordd,

Yn eu hargel wely obry,
Lle mae pawb mewn bedd yn bod."

Clywyd ef yn crybwyll lawer gwaith am y Gymanfa hon, fod rhyw fawredd anarferol ar weinidogaeth y gwas enwog hwnw i Grist, Elias o. Fön. Pregethai Mr. Bowen gan mwyaf yn athrawiaethol; ond er hyny nis gallai y rhai a garent bregethau ymarferol lai na'i hoffi. Ni byddai ef un amser yn ymbalfalu mewn tywyllwch, eithr trinini ei bwnc yn oleu, dengar, ac adeiladol. Treiddiai i mewn i athrawiaethau gras, a dadblygai ei dyfnion bethau gyda deheurwydd a mawredd arbenig. Eglurai natur cyfamod y prynedigaeth, a sefyllfa y Personau dwyfol yn y cyfamod hwnw, gyda godidawgrwydd. Yr oedd yn meddu golygiadau goleubwyll ar y ddeddf a'i manol ofynion, a sefyllfa druenus dyn yn wyneb y ddeddf hono, yn nghyda threfn fendigedig y Duwdod i gyfiawnhau pechadur euog. Dyma ei hoff bynciau; dyma lle byddai ei athrylith yn ymddysgleirio ogoneddusaf; dyma lle y byddai ef ei hun yn mwynhau, ac yr arlwyai wleddoedd danteithiol i'w wrandawyr. Yr oedd mor odidog ar y pynciau crybwylledig. fel mai nid anmhriodol y cyfenwyd ef weithiau yn "athronydd trefn iachawdwriaeth." Traethai ar bynciau eraill, ac ni theimlai wrthwynebiad i bregethau ymarferol; ond mai fel arall y tueddwyd ei feddwl ef. Ei bwynt fyddai bob amser i greu awydd mewn dynion i ystyried ac amgyffred, ac i weithredu oddiar wybodaeth. Arferai ddywedyd yn aml mai i'r graddau y byddai y Cristion yn myfyrio ar, ac yn deall trefn iachawdwriaeth, y byddai yn mwynhau ei chysuron.

Lluddiwyd ef gan ei fasnach i fod yn bregethwr diarebol a theithiol; ond wrth droi tudalenau ei ddydd-lyfr, yr hwn sydd, fel pob peth arall o'i eiddo, yn dra destlus a dyddorol; yn cynwys pob lle a phryd y pregethodd; ei destunau ac enwau y rhai a fedyddiwyd ganddo, o'r dydd y dechreuodd hyd ei farwolaeth. Cawn iddo fod ddwywaith yn Mhryste; ei fod wedi teithio rhanau o bob sir yn y Deheubarth, ac yn neillduol y rhan isaf o Forganwg; ond o fewn terfynau Sir Gaerfyrddin y llafuriodd yn benaf. Ni byddai ef un amser yn osgoi yr eglwysi gweiniaid, mewn amryw o ba rai rhoddodd ei lafur yn rhad. Ni dderbyniodd unrhyw gydnabyddiaeth am ei holl lafur cartrefol chwaith hyd oddifewn i ychydig flynyddau cyn marw, pan trodd amgylchiadau ei fasnach yn annymunol, yr hyn a achlysurwyd trwy roddi gormod o ymddiried i fan-fasnachwyr, a chael colledion dirfawr ar eu dwylaw. Bu hyn yn brofedigaeth chwerw iddo, ac yn llawer o rwystr i'w lafur gweinidogaethol.

Yr oedd Mr. Bowen yn fawr ei ofal am achos y Gwaredwr yn ei holl ranau, ac yn enwedig yn gartrefol. Cynysgaeddwyd ef â synwyr cyffredin cryf, a meddwl bywiog a threiddgar. Yr oedd rhyw fawredd naturiol arno, fel nad allai dyeithriaid ddyfod yn rhy agos ato; nid ffurfiol ond naturiol oedd hyn. Ni byddai yn amleiriog, ond yn foneddigaidd a pherthynasol. Gwellhäai wrth ymarfer ag ef. Y rhai a'i hadwaenent oreu fyddai yn ei garu fwyaf. Byddai yn dra gochelgar yn newisiad ei gyfeillion; ac ni chai neb fyned i'w fynwes cyn ei brofi. Wedi dewis cyfaill, byddai yn ffyddlon iddo. Gellid ymddiried i'w air, a phwyso ar ei addewid. Medrai gadw cyfrinach, a ffrwyno ei dafod hefyd. Yr. oedd yn siriol, rhydd, a difyrus, pan yn mhlith ei gyfeillion. Yr oedd llawer yn myned i ymgynghori ag ef ar achosion o bwys, a byddai ei gyfarwyddiadau a'i gynghorion yn briodol a synwyrlawn. Meddai ymddiried yr eglwys, oblegyd ni weithredai oddiar dystiolaeth naill-ochrog, ac ni feithrinai ysbryd plaid; ond ymestynai bob amser at gywirdeb a chyfiawnder, heb ofni gwg y naill na phorthi gwen y llall. Yr oedd yn Gristion call; meddai lygad eryr, a thrwy ei ddoethineb galluogwyd ef i fyw mewn heddwch yn wastadol. Yr oedd yn caru tangnefedd. Byddai yn hynod adeiladol yn y cyfeillachau eglwysig. Yr oedd ei ymddyddanion efengylaidd a nefolaidd yn swyno, yn toddi, ac yn asio teimladau pawb yn un.

Aml y dywedid, "Da oedd i ni fod yno." Cyfarchai yr ieuenctyd yn aml; gorfoleddai wrth eu gweled yn sychedig am wybodaeth fuddiol, ac anogai hwynt bob amser i fod yn llafurus. Darllenai lawer, a sylwai yn fanol ar helyntion ac arwyddion yr amserau.

Yr oedd yn dra selog a bywiog gyda'r Ysgol Sabbathol; anhawdd fyddai i neb i gael esgus a'i boddlonai dros beidio dyfod iddi. Rhoddai bob cefnogrwydd hefyd i fod yn effro ac yn ymdrechgar gyda'r ysgol gan, i ddysgu yr egwyddorion i'r ieuenctyd. Fel hyn parhaodd yn fywiog, iraidd, ac ieuangaidd ei ysbryd hyd ddiwedd ei oes.

Ni chafodd Mr. Bowen hir gystudd; ond yr oedd arwyddion amlwg er ys cryn amser fod ei babell yn dadfeilio, a'i ysbryd yn addfedu i wlad well. Byddai yn codi o'i wely fynychaf bob dydd, ac yn cyfrinachu yn siriol â'r cyfeillion a ymwelent ag ef. Yr oedd amser Cymdeithasfa Llanelli yn awr yn agosâu, ac yn y cyfwng hwn byddai yntau yn ddiwyd i drefnu a darparu ar ei chyfer. Anogai ei frodyr hefyd gyda dwysder i weddio am bresenoldeb y Meistr gyda ei weision—bod yr eglwysi yn oeri, a'r byd yn caledu.

Daeth y Gymanfa. Yr oedd yn parhau yn wanaidd ; er hyny mynodd ei gario i'r gyfrinach yr ail ddydd; eithr gorfu arno ddychwelyd yn fuan; a dyma y tro diweddaf y bu allan. Ymwelwyd ag ef gan ychydig o'i gyfeillion nos Sabbath, y 15fed o Awst; ymddangosai yn dra bywiog, a chafwyd cyfrinach felus a buddiol. Barnai yntau ei fod ar wellhad, ac y caniatäai yr Arglwydd iddo estyniad dyddiau. Gorchymynodd i'r holl deulu fyned i orphwys y noson hono, ac os byddai taro y gwnai alw. Ond yn blygeiniol iawn boreu dranoeth, wele y swyddog diweddaf yn curo wrth ddrws ei babell. Yr oedd y gwyliedydd yn effro; adnabu yr ergyd, cyfododd o'i wely, ac a aeth i'r ystafell nesaf at ei briod; eisteddodd ar y gwely, gorweddodd ei ben ar ei mhynwes, a dywedodd, "Mae yr awr wedi dyfod." Cafodd hithau nerth i ddal, ac fe a hunodd yn dawel, a'i ymddiried yn ddiysgog yn ei Anwylyd. Aeth y si allan yn foreu; yr oedd yr ergyd yn annysgwyliadwy, ac effeithiodd fel gwefr drydan drwy y dref.

Prydnawn dydd Gwener canlynol, wele holl fasnachdai y dref yn cauad, a'r bobl yn dyrfaoedd yn ymgyrchu tua'i breswylfod, ac yn eu plith yr offeiriad, a holl weinidogion y dref o bob enwad, a llawer iawn o'r amgylchoedd a'r sir. Dacw y Parch. Josuah Phillips, Bancyfelin, yn esgyn y mur o flaen y drws, yn darllen penod a gweddio; yr arch yn dyfod i'r golwg, yn cael ei chario gan ei frodyr yn y weinidogaeth; y dorf yn mudo, a'r côr yn dechreu canu nes adsain nef a daear, a llu yn colli dagrau. Fel hyn cymerwyd ei weddillion breulyd i'r Capel Newydd, man a gysegrodd lawer gwaith a'i weddiau a'i ddagrau. Darllenodd a gweddiodd y Parch. C. Bowen, Penclawdd, a phregethodd y Parch. W. Prydderch, Bettws, oddiwrth Job xix, 25, 26, 27. Areithiodd y Parch. D. Rees, Llanelli (A), a gweddiodd yr ysgrifenydd ar lan y bedd, lle rhoddwyd ei ran farwol i dawel huno hyd ganiad yr udgorn: eithr am ei ran ysbrydol gallwn ddweyd yn ngeiriau Eben Fardd—

"Onid byw yw enaid Bowen?—er cau'r
Corph dan dywarchen;
Yn efrydfa'r Wynfa wen
Duwinydda'r dawn addien."