Ceris y Pwll/Ffydd ac Ofn

Ceris y Pwll

gan Owen Williamson

XII. FFYDD AC OFN

PAN gafodd yr Esgob Moelmud y cyfleustra priodol, dechreuodd ei ymddidan neillduol gyda Cheris drwy ofyn iddo yn ddistaw, ac mewn dull gochelgar, pa bryd y gwelsai, neu y clywsai rywbeth, ynghylch Bera, y Wrach Ddu. Wedi bod yn hwyrfrydig i gredu yr hyn a glywsai, yr oedd rhyw hysbysrwydd a gawsai wedi ei argyhoeddi fod rhyw anesmwythdra mewn rhai parthau o gongl ddeheuol Môn, yn enwedig oddeutu y ffordd sydd yn arwain o Abermenai i Din Goidel gyferbyn a Dulyn yn y Werddon.

"Mae'r ddewines anesmwyth," ebai yr Esgob, "y Wrach Ddu o Endor, fel yr wyf yn deall, yn mynd o amgylch, o gromlech i grug, i aflonyddu ar y meirw, a thrwy ei swynion a'i hudoliaeth yn ceisio cynhyrfu galluoedd y tywyllwch i amddifadu Goidelod Môn o'u gallu i ddefnyddio eu rheswm, a chwilio Gair Duw, sydd megis mur o dân yn amgylchynu yr ynys, ac yn ogoniant yn ei chysegroedd; ac felly yn peryglu heddwch y wlad, a gosod brawd yn erbyn brawd i ymladd. A glywaist ti fod y coelcerth yn barod, ond fod y tân heb ei gynneu?"

"Y nefoedd fo'n gwarchodlu!" gwaeddai Ceris. " Beth ydyw cynnwrf fel hyn? Lle mae'r hwch ddu gwta? A welaist ti hi? Beth fedrwn ni wneyd? Nid ydwyf fi yn ofni ei chonsuriaeth; ond mae ei hudoliaeth yn gryf pan gyll pobl eu pennau a grwrando ei daroganau."

"Paid dithau, Ceris, ag ymollwng, rhag ofn i ti golli ymddiried yn y Gallu uchaf. Saf yn ddyn, a gosod dy wyneb fel pres yn erbyn derwyddiaeth sy'n llygad—dynnu. Mae'n rhaid i ni osod rhyw atalfa ar Bera, neu ei gyrru i'w gwlad ei hun."

"Ond, beth fedrwn ni wneyd os ydyw hi mewn gwirionedd yn gallu lledrithio, hudo, swyno, a bwrw derwyddiaeth fel sachlen ddu dros lygaid pobl. Paham, tybed, y mae hi yn cadw draw oddi yma, oblegid byddai'r hudoles (O! gwareder ni) yn galw yma ac yn cael croesaw, er y gwyddem ei bod yn rhyfygu'n annuwiol gyda'i hystumiau o flaen cromlech fy hynafiaid."

"A ymwelodd hi â thi yn ddiweddar?" gofynnai'r Esgob.

"Naddo, ar ol i mi ddweyd yn arw wrthi, am yr hyn y ceryddwyd fi gan Dona; oblegid sylwodd ar wyneb erchyll Bera cyn iddi ymadael oddi yma. Ni welwyd mohoni yma byth ond hynny."

"Mae'n bosibl iddi ymweled â'r gromlech yn ddiarwybod i ti. Ond nid yw hynny yn sicr. Mae'n sicr beth bynnag i rai ei gweled ger Crug y Fraint, ac wedi hynny yn agos i Gromlech Bodofwyr. Gwelwyd hi hefyd mewn amryw fannau ar finion y Fraint ger Bod Druidan, Tre'r Dryw, a Bryn y Bŵyn."

"Dylem fod ar wyliadwriaeth: ond yr wyf fi yn rhwym i'r ddyledswydd o wylied y Fenai."

Ar ol yr ymddiddan yma eto ni ddaethpwyd i un penderfyniad mwy nag o'r blaen. Nid oedd angen i Geris ymofyn â Dona nac â Iestyn ynghylch Bera, oblegid gwyddai na fuasai yr un o'r ddau yn ddistaw pe buasai rhyw symudiad neilltuol o eiddo y widdan gyfrwys ar adeg bwysig fel y bresennol yn wybyddus iddynt.

Y noson honno tynnwyd sylw Ceris at y ddau brif gi yn y fuarth fawr—Morgan a Chesair,-y rhai a arddangosent arwyddion eu bod ar wyliadwriaeth barhaus. Er chwilio holl amgylchoedd y Llwyn a'r borthfa, nid oedd dim neilltuol i'w glywed na'i weled, eto yr oedd y cŵn a'u clustiau yn cyflym symud yn ol ac ymlaen, a'u llygaid fel yn fflachio tân; ond y rhyfeddod yn nhyb pawb o ddilynwyr Ceris oedd yr ansicrwydd parhaus a ddangosid gan y cŵn, fel pe yn methu penderfynu o ba gyfeiriad y deuai y sŵn tybiedig a'u cynhyrfai. Er galw arnynt nid oeddynt fel arfer yn barod i gychwyn ar ymchwil: ond amlygent arwyddion o anallu, yn awr ac eilwaith, drwy ollwng allan ryw swn cwynfanus, rhwng udo a chyfarth, oedd yn peri i rai osod eu dwylaw ar eu clustiau.

Nid oedd Ceris yn dangos ofn yn y dull cyffredin o arwain y gwasanaethyddion i'r tŷ, ond yn hytrach ceisiai guddio ei deimladau mewnol gyda chyfres o eirchion a gorchymynion oedd mor anhawdd ufuddhau iddynt a phe buasent mewn iaith ddieithr. Wedi dangos ychydig dymer fygythiol, gorchymynnodd Ceris i bawb ymneilltuo, a gadael llonydd i'r cŵn. Ar ol iddo yntau fyned i'r tŷ ynghwmni Dona, edrychai yn syn ac amhenderfynol Ni roddai atebion boddhaol i ofynion ei ferch, ond edrychai i gyfeiriad y drws. Yna symudodd at y drws ac agorodd y ddôr. Dilynwyd ef gan Dona, ac aeth y ddau, heb yngan gair, a cherddasant i gyfeiriad y ddinas oedd ar lan gyferbyniol y Fenai.