Ceris y Pwll/Ing meddwl Ceris

Ceris y Pwll

gan Owen Williamson

XIX. ING MEDDWL CERIS

YMHLTTH yr holl liaws ymwelwyr a ddaethant i Lwyn Ceris i ymweled ac i borthi cywreinrwydd, nid oedd neb yn cymeryd y fath ddyddordeb ag a gymerai'r Esgob Moelmud. Yr oedd wedi myfyrio llawer i geisio dad-ddyrysu'r dirgelwch oedd ynglŷn ag absenoldeb Ceris a Dona. Yn awr ar ôl dychweliad y ddau i Fon mewn dull mor ddieithr, ac heb un math o eglurhad oddiwrth y "gwr hysbys" na Bera, yr oedd y darganfyddiad mor anhawdd i'w ddeongli ag oedd yr achos o'r absenoldeb o'r blaen. Diben Bera yn hudo neu orfodi Ceris a Dona, os hi achosodd hynny gymeryd lle, oedd un o'r cwestiynau y ceisiai'r Esgob eu hateb. Y cwestiwn arall oedd,-pa fodd y gwnaed hynny? Yr oedd y ddau ofyniad yn llawn mor ddyrys i Ceris a Dona ag oeddynt i'r Esgob, yr hwn a gymerasai y fath drafferth ynglŷn â'r ymchwiliad. Nid oedd Ceris a Dona hyd hynny wedi gallu casglu digon o ymadferthiad i'w galluogi i ymresymu, na rhoi un help i eraill i ddyfod i gasgliad boddhaol.

Gan fod yr Esgob heb brawf fod Bera, os hi oedd achos y dirgelwch, wedi ceisio niweidio, na pheryglu bywyd: nac ychwaith geisio un math o fudd o'r weithred ddieithr, casglodd yr Esgob mai un achos oedd ceisio helpu yr ymgyrch o Eryri trwy symud Ceris o warchodaeth ei ran o'r Ynys oedd dan ei ofal, ac felly gorfodi Caswallon i wanhau ei sefyllfa mewn lle a allasai ddyrysu ei brif amcan yn torri cysylltiad gwŷr Eryri a'r briffordd i'r Werddon. Ond gan i gynllun Bera fethu mewn mwy nag un cyfeiriad yr oedd yr ymgyrch fechan i Fon yn hollol annigonol i gyfarfod â gofynion mannau eraill.

"Dyna'r esboniad mwyaf rhesymol yn fy nhyb i," meddai'r Esgob, ac i ddiben Bera yn taflu drws Arllechwedd yn agored i ymosodiad ar Fon o gyfeiriad Conwy. Ond pa fodd y gwnaeth hynny, neu pa fodd y gallodd dy symud di o'r ffordd, nid oes gennyf eglurhad boddhaol i mi fy hun, heb son am argyhoeddi eraill."

"Oni elli di feddwl fod rhyw gysylltiad rhwng Bera â'r un Drwg?"

O, gallaf, mae gan dywysog llywodraeth yr awyr lawer o offerynnau yn ei law, a llawer o fyddinoedd—llengoedd o honynt—i geisio rhwystro Duw yn ei amcanion."

"Mae hynny yn ddigon eglur," ebai Ceris, "oblegid beth yw y cyfeiriadau mynych at y drygau ysbrydol, ysbrydion aflan, dewiniaid, a phethau ofnadwy eraill, os nad oes yna alluoedd drwg heblaw dynion ar waith o'n hamgylch yn feunyddiol."

"Gresyn fod lle i feddwl, ac i gredu, fod dynion yn meddu rheswm, yn syrthio mor ddwfn i lygredigaeth moesol fel ag i ymwerthu i gaethiwed a bod yn offerynnau yn llaw yr un drwg i'w dinystr, a hynny i foddio nwydau drwg, ac i ymffrostio mewn gallu melltigedig, megis swynyddiaeth, consuriaeth, dewiniaeth, ac aflonyddu y meirw."

"A 'wyt ti yn dysgu," ebai Ceris, "fod yn bosibl i un fel Bera fy symud i oddiyma i 'wlad Brython Llanrhos, ac oddiyno yma, yn ôl ei mympwy?"

"Os wyt ti yn gwybod cyfrinion dy hanes dy hun a'th symudiadau diweddar y rhai sy'n dywyll i ni, yna yr wyt yn ymuno ym mradwriaeth Bera; ond os na wyddost, y mae dy anwybodaeth yn ateb dy gwestiwn ac yn profi fod rhyw allu anesboniadwy, os nad yn gysylltiol â Bera, wedi bod yn dy yrru di o amgylch fel ysgall gan wynt."

"Gwarchod ni," meddai Ceris, "peth ofnadwy yw meddwl fy mod i heb ewyllysio yn syrthio i afael olwyn ewyllys un arall. A yw hynny yn bosibl?"

"Ydyw," meddai'r Esgob, " os na wyliwn ni rhag profedigaeth." "A wyt ti yn dweyd fy mod i, mi a Dona, 'wedi bod yn llaw Bera fel pe buasem Morgan a Chesair, a myned o amgylch i leoedd na wyr neb ond y widdan i ble?"

"Ydwyf, yr wyf yn gwybod fod yna alluoedd dirgel a da yn ein llywio i borthladd tawel, tra mae yna alluoedd tra gwahanol, gyda chydsyniad ewyllys gyfeiliornus, yn gyrru y llong i greigiau danheddog a llongddrylliad. Mae yna amrywiol gyfeiriadau yn y cyfrolau at rai yn meddu ewyllys gryfach nag eraill, a thrwy hynny yn gallu dylanwadu ar eraill, a gwneyd offerynnau o honynt, er da neu er drwg. Nid wyf fi mewn sefyllfa i esbonio pethau fel hyn yn athronyddol, ymhellach na cheisio trwy fy esiampl a fy addysg ddylanwadu er da. Dysgir ni yn yr grifau i beidio bod yn rhy gywrain gyda gwybodaeth ddrwg a pheryglus, a thrwy hynny fwyta o'r pren na ddylem gyffwrdd ag ef, sef y pren gwybodaeth sy'n agor llygaid i weithredoedd drwg. Mae arnaf ofn fod Bera yn gwybod gormod o lawer. Pa fodd y cyrhaeddodd y fath wybodaeth nis gwn i. Y Nef a'n gwaredo rhag phob hudoliaeth o ba natur bynnag, ac a nertho ein ewyllys ni i fod fel ewyllys ein Tad yr hwn sydd yn y nefoedd."

"Amen," oedd cydsyniad difrifol Oeris. "Ond pa fodd y syrthiais i yn aberth i ystryw'r Wrach ddu ' Yr wyf yn methu dwyn i gof unrhyw drosedd difrifol a gyflawnais fel y syrthiwn i'r fath berygl. Mae'n rhaid bod fy mhechod yn fawr iawn!"

"Mawr neu fychan, Ceris; nid tydi a minnau sydd i farnu gradd pechod. Gallwn ddweyd yn ddiogel, ' Duw ei Hun sydd Farnwr.' Gallasai yr hyn a wnaethost fod yn fychan yngolwg dyn hyd nes i'r holl ganlyniadau ddod i'r amlwg. Dwg i gof, os gelli, y weithred neu dy ymddygiad, cyn i ti golli dy ymwybodolrwydd. Gwreichionen fechan wedi ei chyfnerthu ag anadliad a dyr allan yn goelcerth."

"O fy nghyfaill," ebai Ceris, " yr wyf yn awr yn cofio fy amryfusedd. Collais fy nhymer, a dangosais hynny yn fy ymddygiad tuag at fy ngweision, wrth y rhai y bum yn chwyrn heb achos, a'r rhai a yrrais -i'r tŷ gyda geiriau nad oeddynt weddus ar adeg mor ddifrifol, pan y dylaswn arwain mewn gweddi a defosiwn addas i'r amgylchiad."

"Oni ddylem fod yn ofalus," meddai'r Esgob, "i ymddwyn yn weddaidd ar bob achlysur, a gweddïo ' Nac arwain ni i brofedigaeth'?"