Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau/Ei Afiechyd, ei Farwolaeth, a'i Gladdedigaeth

← Gweddill tymmor ei Weinidogaeth yn Llanelltyd a Thabor

Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau

gan Robert Thomas (Ap Vychan)

PENNOD VII.

EI FARWOLAETH A'I GLADDEDIGAETH.

Pob peth ar y ddaear yn darfod—Sabboth gyda y Methodistiaid yn Llanuwchllyn—Ei bregeth olaf yn y Brithdir a Thabor—Yn gwywo yn araf a naturiol—Teimlo ei hun yn dadfeilio—Trefn y nef yn iawn—Llythyr at y Gohebydd oddiwrth ei fab—Ei gladdedigaeth—Llwyddiant ei lafur—Catholigrwydd ei ysbryd—Parchusrwydd a chariadusrwydd ei gymmeriad—Y duwinydd cadarn a'r gweinidog da!

Diweddu y mae pob peth yn y fuchedd hon. Rhaid i ni groesi terfynau y ddaear i'r byd a ddaw, cyn y byddom yn ngafael pethau diddiwedd. Yno y mae sefydlogrwydd disigl. Daeth bywyd hir, tawel, diwyd, llafurus, a llwyddianus, hen weinidog Dolgellau i'r pen. Yma yn llafurio yn y weinidogaeth y gwelsai y rhan fwyaf o'n gweinidogion presenol yr henadur hybarch hwn; a braidd na buasem yn tybied mai yma yr oedd ef i fod yn wastadol. Cyrhaeddasai ben ei bedwaredd flwyddyn a phedwar ugain yn Mai, 1867. Ni chyrhaeddasai etto, rifedi blynyddau ei rieni, o ryw chwe' mlynedd. Ond teimlai ef ei fod yn agos i ben ei daith. Yn haf y flwyddyn a nodwyd uchod, llafuriai ar y Sabbothau fel arferol; âi i gyfarfodydd ei hen gynnulleidfa yn y dref fel cynt; bedyddiai blant y rhieni a ddymunent iddo wneuthur hyny, a chyflawnai bob dyledswydd grefyddol gyda diwydrwydd a gofal difwlch. Cafodd ysgrifenydd y llinellau hyn yr hyfrydwch o dreulio rhan o dri diwrnod gydag ef yn ei dŷ, ac ar hyd y meusydd, oddeutu deng wythnos cyn ei farwolaeth. Ymddangosai y pryd hwnw yn weddol iach; ond crybwyllodd fod yn debygol nad oedd ei ymadawiad yn mhell. Gobeithiai ei gyfaill o'r ochr arall, y cyrhaeddai efe oedran ei dad a'i fam, a dywedai, na welai ond ychydig o arwyddion adfeiliad arno; ond yr oedd Mr. Jones, yn meddwl ac yn teimlo yn wahanol. Dywedai fod rhyw lesgedd a gwendid yn ei gyfansoddiad. Foreu dydd fy ymadawiad â Chefnmaelan, daeth i'm hanfon encyd o ffordd, i gyfarfod y cerbyd oedd yn myned tua'r Bala. Eisteddasom ar fin y ffordd i'w ddisgwyl. Dywedai wrthyf, ei fod yn myned i bregethu am Sabboth i'r Methodistiaid Calfinaidd, yn Llanuwchllyn, a bod hyny yn hyfrydwch mawr ganddo. Gyda hyny daeth y cerbyd. Ysgwydasom ddwylaw am y tro diweddaf. Canasom yn iach i'n gilydd, ac ni welais ef mwyach.

Yn ol ei fwriad, aeth am Sabboth i Llanuwchllyn, a dychwelodd adref am y tro olaf o'r ardal y magesid ef ynddi. Bu wedi hyny yn pregethu ar y Sabboth yn Tabor a'r Brithdir. Traddododd ei bregeth olaf oll yn y BRITHDIR, oddiar Luc xv. 2., brydnawn y Sabboth hwnw; a chan y teimlai yn lled wael, ni arosodd yno i bregethu yn yr hwyr, ond dychwelodd adref. Dywedasai lawer am ychwaneg na thriugain mlynedd, am barodrwydd y Gwaredwr i ymgeleddu pawb a ddeuent ato; a'r Sabboth hwnw, terfynodd ei weinidogaeth gyda phregeth ar y geiriau, "Y mae hwn yn derbyn pechaduriaid, ac yn bwyta gyda hwynt." Diweddiad teilwng iawn i weinidogaeth y Patriarch o Ddolgellau. Peth difrifol hynod oedd gweled yr hen weinidog llafurus a ffyddlon yn disgyn o'r areithfa am y tro olaf am byth, ac yn dychwelyd i'w annedd i roddi ei ben i lawr i farw.

Nid oedd unrhyw afiechyd neillduol arno, ond bod ei gyfansoddiad yn ymddatod yn naturiol, fel y dderwen yn gwywo, am na all dderbyn nôdd i fod yn iraidd mwy. Felly yn union, yr oedd yntau yn syrthio i'r bedd. Yr oedd y llygaid wedi blino yn edrych; y clustiau wedi clywed llawn digon; y tafod wedi llefaru nes diffygio; y dwylaw "ceidwaid y tŷ " yn llesgâu drwy hir wasanaeth, ac yn myned i grynu yn oerni a rhyndod y bumed flwydd a phedwar ugain o'u llafurus waith; y traed yn ymlonyddu gan ludded; yr ysgyfaint yn methu tynu anadliad arall; a'r galon lesg yn gorfod sefyll o eisiau nerth i daro ergyd drachefn.

Lled gynil a fyddai efe bob amser wrth adrodd ei brofiad crefyddol; ac felly, ni ddywedodd ond ychydig am hyny yn nychdod diwedd ei oes. Treuliodd ei fab, C. R. Jones, wythnos gydag ef yn nechreuad ei lesgedd. Wrth ymadael, awgrymai yr henafgwr wrth ei fab, "y byddai gyda ei hen gyfeillion yn y pridd yn lled fuan." "Wel, na; yr wyf fi yn gobeithio y cewch chwi wella etto," meddai y mab. "Wel," ebai yntau, "rhaid boddloni i'r drefn—y mae pob peth yn cael ei wneyd yn iawn. Nid oes dim o'i le yn mhenderfyniad y Brenin mawr." Felly, yr oedd ef yn berffaith dawel a boddlon i drefn Duw, ac yn credu fod y cyfan yn y drefn hono yn iawn ac yn ei le. Dywedai hyny o hyd pan oedd yn llafurio dan raddau o ddyryswch meddyliol, i'r diwedd. "Duw yn ei le yn mhob peth," oedd un o'i hoff syniadau ef ar hyd ei oes, a dyna un o'r egwyddorion a belydrai allan o'i feddwl yn niwedd ei daith; yr hon a orphenodd yn dangnefeddus brydnawn dydd Iau, Rhagfyr 5, 1867, yn y bumed flwyddyn a phedwar ugain o'i oedran, a'r eilfed a thriugain o'i weinidogaeth.

Cymerir y dernyn canlynol o'r nodiadau a wnaeth y "Gohebydd" ar ei farwolaeth yn y "Faner."

"Yr eglurhad mwyaf cywir o ddiwedd taith ac oriau olaf ein hen batriarch ydyw—iddo farw yn union fel y bu efe byw! Fel y dywedai pregethwr o negro yn Alabama wrth bregethu pregeth angladdol i hen chwaer o'r enw Sister Lavina—Fy ngwrandawyr," meddai, Sister Lavina just died as she lived that's all.' Felly yn union y bu Cadwaladr Jones:— 'He just died as he lived—that's all.'

"Rhydd ei fab, C. R. Jones, mewn llythyr a dderbyniais oddiwrtho rai dyddiau ar ol marwolaeth ei dad, adroddiad lled fanwl o'i oriau diweddaf, a chymeraf genad yn y fan hyn i ddyfynu rhan o'i lythyr:—

"Dydd Llun, Rhagfyr 2il, y cychwynais o Lundain i ymweled â'm hanwyl dad; ac erbyn i mi gyrhaedd Cefnmaelan, gwelwn fod yr hwn bob amser a'm derbyniai gyda'r fath sirioldeb, yn rhy bell yn y glyn, a'r niwl yn rhy dew iddo fy adnabod. Yr oedd lleni angeu dros ei lygaid, a'i wedd wedi newid cryn lawer er pan y gadewais ef, ryw dair wythnos cyn hyny. Bu fyw wedi hyny hyd ddydd Iau, Rhagfyr 5ed, pan y tawel hunodd yn yr Iesu. Yr wyf yn meddwl iddo fy adnabod ryw noswaith neu ddwy cyn marw; ond nid rhyw lawer yn ei ddyddiau olaf o sylw a wnai o neb na dim. Ymddangosai fel wedi annghofio pawb a phob peth—ond ei hoff waith of bregethu a gweinyddu mewn pethau santaidd. Prydnawn ddydd Mawrth, rhyw wyth awr a deugain cyn iddo ein gadael, gofynodd yn sydyn, Pa faint oedd hi o'r gloch? A oedd y bobl wedi dyfod? Ei bod hi yn bryd dechreu! Yna dechreuai siarad fel yr arferai wrth weinyddu yr ordinhad o Swper yr Arglwydd. Ebe efe—'Gwnewch hyn er coffa am danaf!' Yr oedd ei lafar yn lled floesg, ac ni adwaenai neb o honom ni—o leiaf ni wnai un sylw o honom. Efe a aeth rhagddo, rywbeth fel y canlyn, yr hyn oedd i'n teimladau ni yn hynod effeithiol:— Yr oedd Iesu Grist yn gwneyd ei waith yn sobr a difrifol iawn! Yn ddifrifol iawn! Yr oedd ef yn gwneyd y gwaith o 'hunan—ymwadiad' llwyr ac ymroddol! Gadawodd y nef a'i gogoniant! O! mor hunanymwadol! Yr oedd Iesu Grist yn gwneyd y cwbl oddiar gariad! Cariad at ei Dad, a chariad atom ninnau! Yr oedd y cwbl o gariad! A gobeithio ein bod ninnau yn meddu ar gariad gwirioneddol ato yntau—y cawn ni y fraint o wrandaw ar ei lais, ac ufuddhau iddo yn mhob peth. Yr oedd ganddo bethau pwysig i'w traethu—pethau pwysig i ninnau eu gwrandaw, a rhoddi ufudd-dod iddynt. Gobeithio y bydd y pethau hyn yn bwysig yn ein golwg, ac y cawn ni oll y fraint o ufuddhau iddo.'

"Dyna oedd sylwedd ei anerchiad; ac yr oedd yn syn genym ei glywed mor gyson a chyfan, ac yntau wedi annghofio pawb a phob peth arall o'i amgylch. Cawsom ddigon o brofion yn ei gystudd fod yr hen wirioneddau a bregethodd am 61 mlynedd yn ei ddal yn ddiysgog—a'i fod yntau yn tawel bwyso arnynt yn ngwyneb cystudd ac angeu. Ebe efe unwaith yn sydyn, 'Y mae pob peth y mae EFE yn ei wneyd yn dda, pob peth yn iawn!' Gofynai ei fab iddo un o'i ddyddiau olaf—A oedd efe yn cael tipyn o gymdeithas yr Iesu? O!' ebe efe yn hollol dawel—'O! yr ydwyf fi wedi ei weled ef droion. O! do! Yr ydym ni i ti, yn hen ffrindiau. Mi gefais i lawer o'i gymdeithas ef yn amser dy fam er's llawer dydd (yr hon a fuasai farw 23 mlynedd yn ol).' Ni welais erioed well esboniad ar yr adnod hono—'Ni frysia yr hwn a gredo,' fel pe dywedasai—'O paid ti a phetruso, fy machgen i—yr ydym ni yn hen ffrindiau er's talm; ac nid ydyw ef ddim yn myn'di'm gadael yn awr.' Gallasem enwi lluaws o bethau a ddywedodd; ond yr oedd cysondeb ei fywyd â ffydd yr efengyl yn llefaru mwy na dim. Efe a fu farw yn gymhwys fel y bu efe byw— yr oedd ei arafwch yn hysbys i bawb—felly hefyd y bu farw, gan dawel sicr bwyso ar haeddiant Crist a'i aberth." Felly y terfynodd bywyd defnyddiol y gwas anwyl hwn i Iesu Grist, mor dawel a siriol ag y machluda yr haul ar derfyn hirddydd teg a digwmwl, yn Mehefin.

Terfynir y Bennod hon gyda sylwadau o eiddo gŵr deallus a chyfrifol, oedd yn dra chydnabyddus â Mr. Jones, dros lawer o flynyddoedd; sef, Mr. R. O. Rees, un o flaenoriaid y Trefnyddion Calfinaidd, yn Nolgellau. Y maent gymaint a hyny yn werthfawrocach ar y mater hwn, am eu bod yn dyfod oddiwrth wr galluog i farnu, ac yn perthyn i enwad arall o grefyddwyr—enwad a barchai Mr. Jones yn fawr, er y gwahaniaethai oddiwrtho mewn amrywiol bethau. Cymerwyd sylwadau Mr. Rees allan o'r "TYST CYMREIG,' am Ragfyr 21ain, 1867.

CLADDEDIGAETH Y PARCH. CADWALADR JONES, DOLGELLAU.

"At y sylw yn ein rhifyn diweddaf ar fywyd a marwolaeth yr hybarch dad o Ddolgellau, y mae genym heddywi ychwanegu ychydig o hanes yr oruchwyliaeth derfynol yn ei yrfa faith ar y ddaear—ei gladdedigaeth. Cymerodd hyn le dydd Mercher, yr 11eg cyfisol, yn mynwent y Brithdir, lle tua thair milldir o Ddolgellau, a fu am flynyddoedd dan ofal Mr. Jones, yn nghychwyniad ei yrfa weinidogaethol. Gofalodd y nefoedd am roddi i bawb yn yr ardaloedd hyn bob cyfleusdra a chefnogaeth i dalu ein teyrnged olaf o barch tuag at berson ei hen a'i ffyddlon was, trwy roddi diwrnod cymhwys iawn tuag at hyny—un teg, ac etto pruddaidd. Ni fynai y Nefoedd ddangos y sirioldeb oedd 'tu mewn i'r llen' ar ddyfodiad yr hen gadfridog adref; ac ni fynai wylo chwaith—gadawodd hyny oll i ni.

"Cychwynwyd o Gefamaelan tuag 11eg o'r gloch. Gweinyddwyd y gwasanaeth cychwynol arferol wrth y tŷ gan y Parch. E. Williams, Dinas; a J. Jones, Abermaw. Wedi dyfod i'r ffordd, ymunodd y dorf yn orymdaith drefnus, yn cael ei blaenori gan y Parchn. R. Thomas, Bangor; W. Ambrose, Portmadoc; H. Morgan, Samah; J. Jones, Abermaw; E. Evans, Llangollen; J. Jones, Machynlleth; O. Evans, Llanbrynmair; H. Ellis, Llandrillo, yn nghyda gweinidogion a phregethwyr eraill, rhy luosog i'w henwi, o bell ac agos, oll tua 30 o rifedi. Yn dilyn y rhai hyn yr oedd un o'r golygfeydd mwyaf teilwng a phrydferth o'r cwbl—23 o efrydwyr Athrofa y Bala, yn cael eu blaenori gan eu dau athraw, y Parchn. M. D. Jones, a J. Peters. Yn mysg eu brodyr Annibynol yn y rhan flaenaf o'r orymdaith gwelid gweinidogion, pregethwyr, a diaconiaid gwahanol enwadau eraill Dolgellau a'r amgylchoedd. Dilynid y rhai hyn oll gan ganoedd o aelodau eglwysig o bob enwad, ac o drigolion parchusaf y dref a'r wlad o bob gradd, yn wyr a gwragedd hefyd. Yr oedd gweinidogion Annibynol y sir yno oll ond tri. Lluddiwyd hen gyfaill a chydlafurwr henaf Mr. Jones yn y sir, y Parch. E. Davies, Trawsfynydd, gan afiechyd, a dau frawd eraill gan amgylchiadau anorfod, i fod yn y gladdedigaeth. Dilynid yr elor—gerbyd gan tua deunaw o gerbydau, a lluaws ar feirch. Cerddai y dorfluosog hon yn araf, syml, a threfnus i, a thrwy y dref, a'r cantorion yn y canol yn canu eu tonau hiraethlawn. Gallem feddwl fod yr orymdaith, pan yn cerdded drwy y dref tua mil o nifer. Yr oedd gweled holl siopau y dref ar y pryd mor gauedig a phe buasai yn ddydd Sabboth, a ffenestri y tai oll ar bob llaw a'r blinds gwynion galarus yn eu gorchuddio, yn olygfa doddedig, ac yn anrhydedd i deimlad y dref, yn gystal ag i gymmeriad y marw. Mynych y gelwir arnom i wneyd ymddangosiad fel hyn yn y dref hon, fel mewn trefydd eraill, yn ddigon rhagrithiol, fel yr ymddangosom i ddynion.' Ond y diwrnod hwnw yr oedd ein tref am unwaith yn gwisgo ei galarwisgoedd oddiar wir deimlad calon, oblegid colli un yr oedd ei farwolaeth yn golled wirioneddol ac am byth i'r holl ardaloedd—colli Cristion diamheuol, colli gweinidog ffyddlon a rhyddfrydig, colli cyfaill cywir, colli cymmydog caredig, colli cynghorwr doeth a chynnorthwywr parod i bawb yn mhob amgylchiad. Chwyddai y dorf yn barhaus ar y ffordd i'r Brithdir, ac yn y fynwent, yno yr oedd o 1500 i 1800 o bersonau yn cydalaru eu colled o'r hen dad ymadawedig. Ofer oedd son am gynnal y gwasanaeth angladdol yn yr addoldy, ac felly, gan y caniatai y tywydd, cynnaliwyd ef allan yn y fynwent eang, gyfleus, gerllaw. Yr oedd y cyfan fel hyn yn cael ei ddwyn yn mlaen yn yr awyr agored, a 'Llygad mawr' y Nef megys yn edrych i lawr arnom mewn cydymdeimlad pruddaidd—y Duw a wasanaethasai yr hen weinidog ffyddlon megys uwch ein penau, yn anrhydeddu ac yn effeithioli y cyfan â'i bresenoldeb. Safai y gweinidogion a gymerent ran yn y gwasanaeth uwchben y bedd agored, a chorff eu hen gydweinidog yn gorwedd ynddo.

"Y dydd o'r blaen symudasid arch Mrs. Catherine Jones, ail wraig Mr. Jones, o'r Hen Gapel yn y dref, lle y buasai yn gorwedd am 23 mlynedd, a chladdesid hi yn y bedd hwnw lle y dodwyd ei hybarch briod. Y hi oedd mam ei holl feibion. ond Mr. John Jones, yr hynaf—gwraig syml, garedig, barchus, anwyl nodedig gan bawb a'i hadwaenai. Yr hyn a wnai ei symudiad yn angenrheidiol oedd, y bydd yr Hen Gapel yn fuan yn cael ei roddi i fyny, a'r gynnulleidfa yn symud i'r Capel Newydd eang a hardd oedd bron a'i orphen.

"Dechreuwyd y gwasanaeth gan y Parch. D. Evans, M.A., (T.C.); yna anerchwyd y dorf gyda theimlad a phriodoldeb nodedig gan y Parchn. E. Evans, Llangollen, ('mab yn y ffydd' i'r hen weinidog); W. Ambrose, Portmadoc; J. Jones, Machynlleth; R. Thomas, Bangor (brodor, fel yntau o Lanuwchllyn), ac H. Morgan, Samah, yr hynaf o'i gydweinidogion oedd yn bresenol. Cyfeiriodd pob un yn fyr at brif nodweddau cymmeriad yr hen dad trancedig fel Dyn, fel Cristion, ac fel Gweinidog i Grist. Yr oedd yn eglur oddiwrth eu hanerchiadau byrion, ond teimladwy, y teimlent fod hyawdledd di—eiriau, ond clir, uchel, difrifol, y ffaith, yr amgylchiadau, yr olygfa yn y bedd, ac o'i amgylch, yn siarad digon—yn siarad yn gliriach, yn uwch, yn fwy effeithiol, nag oedd yn bosibl i unrhyw dafod dynol. Terfynwyd y gwasanaeth trwy weddi gan y Parch. E. Morgan, (W.), a chanu mawl. Gallwn gyfeirio at rai o'r tystiolaethau eglur a ddygai yr olygfa yn mynwent y Brithdir y diwrnod hwnw, am yr hen weinidog ymadawedig. Creadigaeth deg ei gymmeriad a'i lafur maith a llwyddianus ef ei hun oedd yr olygfa ddyddorol addysgiadol hono oll.

"1. Llwyddiant ei Lafur.—Bu yn pregethu Crist yn Geidwad i'r byd dros 61 mlynedd, ac yn ei wasanaethu fel gweinidog ordeiniedig dros 56 mlynedd. Yr oedd i'r fath lafur yn ngwasanaeth y fath Feistr fyned yn ofer yn anmhosibl. Yr oedd ei eiriau yn ddiarebol o bwyllog, ei gamrau pan y cerddai, a chamrau yr hen gaseg' pan y marchogai yn ddiarebol' o araf. Os digwyddai i rywun ei gyfarfod pan yn marchogaeth, safai yr hen gaseg' yn y fan, fel y gallai Mr. Jones ddilyn ei arferiad gwastadol o ysgwyd llaw, a dweyd rhyw air caredig wrth bawb a gyfarfyddent. Yr oedd gan Mr. Evans, Llangollen, fel 'mab yn y ffydd' iddo, ugeiniau o frodyr a chwiorydd yn ymuno âg ef yn claddu eu 'hen dad' yn mynwent y Brithdir y diwrnod hwnw, heb son am yr wyrion a'r gorwyrion ysprydol a anesid trwy y rhai hyny. Ymgasglasent yno o Ddolgellau, Rhydymain, Llanfachraeth, Tabor, Ganllwyd, Llanelltyd, Citiau, Islaw'rdre, a'r Brithdir, eglwysi rai o honynt a blanasai efe, a'r lleill oll y bu yn eu bugeilio, ac oll yn cydalaru am ei golli. Mae yn amheus genym y bydd gan ond ychydig iawn o'i frodyr yn y weinidogaeth yn Nghymru gynifer o blant ysbrydol—llawer eisoes oedd wedi ei ragflaenu adref, eraill sydd etto yn dilyn yn ddyfal ar ei ol—i fod yn 'goron gorfoledd' iddo yn nydd. Crist. Ymddangosai Mr. Jones, a'i lwyddiant nodedig fel gweinidog i ni er's blynyddau yn ffaith bwysig yn hanes y weinidogaeth Gristionogol a'r gyfundrefn Annibynol yn Nghymru. Ystyrir capel enwad arall yn y dref hon, ei fod ar y Sabbothau, ac ar achlysuron eraill yn ystod 56 mlynedd gweinidogaeth Mr. Jones yma, yn mwynhau gweinidogaeth 'hufen' pregethwrol Cymru. Dyma weinidog unigol, tawel, anymhongar capel yr Annibynwyr yma, ar y llaw arall, a'i ddoniau ei hun, na fynasai efe ei hun na neb arall eu cydmaru a doniau John Elias, John Evans, New Inn, Ebenezer Morris, John Jones, Talsarn, a chewri pregethwrol eraill, etto yn offeryn i godi eglwysi yn y dref a'r amgylchoedd sydd bron yn gyfartal yn nifer eu haelodau i eglwysi yr enwad breintiedig arall o fewn yr un cylch. Y mae hon, meddwn, yn ffaith bwysig a hynod—yn ffaith sydd yn siarad yn uchel iawn, yn anwrthwynebol, dros y rhan sefydlog, fugeiliol o leiaf, o'r gyfundrefn Annibynol.

"2. Catholigrwydd ei yspryd.—Nid oedd dim eglurach. na bod yspryd drwg 'sect' wedi ei fwrw allan o fynwent y Brithdir, am y pryd o leiaf, gan ein hadgof o yspryd ansectaidd a rhyddfrydig yr hen dad o Gefnymaelan. Yr oedd yr enwadau eraill megys yn ymgystadlu a'i enwad ef ei hun mewn ymdrech i amlygu parch eu calonau tuag ato. Gwelsom deimlad mor ddwfn mewn angladdau eraill, ond rieoed nis gwelsom deimlad mor gyffredinol. Ffaith eglur i brofi catholigrwydd yspryd, a chymmeriad yr hen weinidog Annibynol oedd fod ei gymmydog offeiriadol, y diweddar Archddiacon White ac yntau yn byw ar y telerau mwyaf cyfeillgar a'u gilydd, a llawer gweithred ryddfrydig a gyflawnodd yr Archddiacon o barch i gymmeriad uchel ei hen gymmydog parchedig o Gefnymaelan. Teimlai pawb fod colli y fath gymmeriad parchus a chatholicaidd yn golled fawr i'r Ymneillduwyr oll yn yr ardaloedd hyn.

"3. Parchusrwydd a Chariadusrwydd ei Gymmeriad.—Y mae llawer dyn da a gweinidog ffyddlon y mae ein deall a'n cydwybod yn gorfod ei barchu, ac etto ein serch yn analluog i'w garu. Y mae eraill y mae ein serch yn gallu eu caru, nad yw ein deall a'n cydwybod yn gallu edrych i fyny at eu holl gymmeriad gyda pharch. Yr oedd elfenau yn nghymmeriad ein hen batriarch o Gefnymaelan a'i cadwodd trwy holl helyntion ei yrfa faith rhag syrthio unwaith erioed i fod yn wrthddrych diystyrwch neb. Yr oedd y parchusrwydd cyffredinol hwn i'w ganfod yn eglur ar ddydd ei gladdedigaeth. Yr oedd yr olygfa ar 'stryd fawr' Dolgellau, pan oedd yr orymdaith alarus yn cerdded trwodd, ac yn mynwent y Brithdir wrth ei gladdfa, yn olygfeydd o barchedigaeth calonau diragrith y gallasai mawrion y byd yn hawdd genfigenu wrth y gŵr anymhongar oedd yn wrthddrych iddynt. Yr oedd pawb yno yn gallu ymuno i barchu y dyn, y cyfaill, a'r gwladwr; ond hefyd yr oedd yno luaws a digon o'r 'dyn ysbrydol ' ynddynt i allu caru y 'gŵr Duw' a'r Gweinidog i Grist.' Gwelsom Mr. Jones cyn y diwrnod hwnw o bob math o safleoedd a chyfeiriadau; ond nis gwelsom ef erioed o'r blaen o lan ei fedd. Hanerog ac anmherffaith ydyw yr olwg ar ddyn o bob safle arall. I gael golwg gyflawn, deg, a chlir ar ddyn, rhaid ei weled oddiar lan ei fedd. Y mae glan y bedd fel "bryniau Caersalem," "ceir gweled holl daith yr anialwch i gyd," oddiyno ar un olwg. Yr oedd Mr. Jones yn hawdd ei barchu a'i garu o bob safle yr edrychasom arno erioed; ond ni welsom ef erioed mor hawdd ei barchu a'i garu ag y gwelem ef y diwrnod hwnw oddiar fryn glan ei fedd, pan y gallem edrych yn ol draw yn mhell yn ein hadgof o hono, a chael golwg gyflawn ar yr holl ddyn, yr holl fywyd, a'r holl gymmeriad. Teimlem oll yn sicr fod yr olwg hono yn un gywir, ein bod yn ei weled megys ag yr oedd. Llwyddodd y bradwr Judas i dwyllo ei gyd—ddysgyblion, ac i ymddangos yr hyn nad ydoedd am dros dair blynedd. Ond ymddangos yn gyhoeddus i fyd ac eglwys am dros driugain mlynedd fel y Cristion cywir, fel y gwas da a ffyddlon,' fel y cyfaill caredig a'r gwladgarwr yn mhob dim, ac etto heb fod felly, dyma gamp na chyrhaeddodd rhagrith erioed, ac na chyrhaedda byth. Yr oeddem yn hollol sier fod ein cyfaill yr hyn y gwelem ef â llygaid ein cof a'n calon y diwrnod hwnw. Yr oedd rhywbeth a allai pob oed, a phob dosbarth o feddwl ei garu yn ei gymmeriad ef. Yr oedd yn mynwent y Brithdir brofion digonol o hyny. Dacw i chwi yr hen chwaer wledig acw sydd yn eistedd yn ymyl y clawdd, a'i gwyneb tuag ato, a'i chefn at y bedd. Y mae y corff heb ei roddi ynddo; y mae yr orymdaith angladdol etto heb gyrhaedd y fynwent. Ond acw y mae hi eisoes, i'w croesawu â ffrydiau didor o ddagrau gloywon; pa beth a ddywed hyawdledd dystaw yr olygfa hon am y marw? Dacw etto yn mhen ychydig wedi i'r dorf gyrhaedd y lle, a'r gwasanaeth angladdol ddechreu, amryw chwiorydd ieuaingc ar le dyrchafedig, i'w gweled yn wylo yn hidl—un o honynt o Ddolgellau ar ymdori gan alar, a'r olwg yn doddedig dros ben. Pa beth a ddywedai hon etto am dano? Gyferbyn a ni dacw frawd parchus o Fethodist o Ddolgellau, a'i handkerchief yn llawn gwaith yn parhaus sychu ymaith ei ddagrau. Dacw un arall gerllaw iddo o ardal Talyllyn yn ymgystadlu yn llwyddianus âg ef yn nghochni ei ruddiau a nifer ei ddagrau. Mewn cwr arall gwelem Fedyddiwr ffyddlon o gerllaw y dref mewn ymdrech parhaus i gadw ei deimladau dwysion, fel un yn tybied nad oedd gan Fedyddiwr hawl i wylo uwch ben bedd Annibynwr; ond, hawl neu beidio, wylo oedd raid y diwrnod hwnw uwch ben bedd yr hen Jones o Gefnmaelan.' Gwelem chwaer Wesleyaidd o'r gymmydogaeth, hollol rydd oddiwrth bob petrusder o'r fath, ac yn anrhegu coffadwriaeth ei hen gyfaill â pherlau pur o ddagrau. Pa beth a ddywedai golygfeydd fel hyn etto? Ond dacw olygfa draw acw sydd yn rhagori bron arnynt oll: meddwyn ydyw o Ddolgellau, hen feddwyn, un o ddihirod caletaf y dref, un na ddisgwyliasem iddo wylo ar ol neb na dim, ond am ei haner peint; dacw yr adyn caled, annuwiol acw am unwaith â 'llygaid cochion' gonest ganddo, yn anrhydedd, ac nid yn warth, i'w galon a'i gymmeriad. Pa beth a fuasai rhyngddo â'r hen gyfaill pechaduriaid' oeddym yn ei gladdu, i beri iddo wylo felly am dano, nis gwyddom. Dweyd y ffaith' yw y cwbl a allwn ni, a gadael i'r ffaith hono lefaru. Pa beth a ddywedai yr olygfa ddieithr hynod hon? I derfynu; torf fwy lluosog, fwy syml, fwy difrifol, fwy toddedig, yn amlygu mwy o deimlad calon tuag at y marw, nis gwelsom erioed. Nid oes neb ond gweision. Crist a all gael y fath afael dwfn a hwnw yn nghalonau dynion, yn enwedig yn Nghymru. Ni chânt hwythau chwaith y fath gladdedigaeth a hyn ond ar yr un telerau ag y cafodd yr hen weinidog yma ef—ei haeddu—trwy fywyd fel ei fywyd ef dros ei Arglwydd. Dacw yr olygfa ddyddorol acw etto o 23 o fyfyrwyr ieuaingc Athrofa y Bala yn dweyd eu rhan yn wir effeithiol am y marw fel gweinidog i Grist, fel duwinydd cadarn, ac fel noddwr ffyddlon i'r Athrofa, ac i bregethwyr ieuaingc, trwy ei oes. Ond er cryfed y demtasiwn i roi ei lleferydd i honacw etto, rhaid ymatal bellach.

Nos dydd y claddedigaeth, cynnaliwyd cyfarfod cyhoeddus yn yr Hen Gapel y bu Mr. Jones am 56 mlynedd yn gweinidogaethu ynddo, pryd y traddodwyd anerchiadau effeithiol nodedig ar yr hen weinidog gan y Parchn. O. Evans, Llanbrynmair; R. Jones, Llanegryn; I. Thomas, Towyn; E. Edmunds, Dwygyfylchi; J. Jones, Machynlleth; J. Jones, Abermaw; E. Evans, Llangollen; a Mr. J. Griffith, Gohebydd y Faner, rhwng teulu yr hwn â Mr. Jones yr oedd hen gyfeillgarwch.

Nos Sabboth canlynol, traddododd y Parch. R. Thomas, Bangor, bregeth angladdol alluog ac effeithiol iawn, ar Fywyd ei hen gyfaill, oddiar Heb. xii. 7, 8.