Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)/"Blodwen" ac "Emmanuel"
| ← Ei Gyfnod Aur | Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans |
Yr Awdur Epiliog Hwn |
VIII. "Blodwen" ac "Emmanuel."
DIAU fod Parry wedi ei feddiannu'n ormodol gan y syniad o faintioli. Cof gennyf iddo ddywedyd wrthyf, a mi y pryd hwnnw yn treulio fy ngwyliau yn Henffordd, adeg gwyl gerddorol y tri chôr, mai ei uchelgais ef mewn bywyd oedd gadael ar ei ol gymaint ag a fedrai o weithiau mawr cyffelyb i'r un oedd ar waith ganddo yr adeg honno. Ac nid oedd hyn cyn 1882 o leiaf, fel yr oedd ef y pryd hwnnw dros ddeugain oed, a'i ddelfryd i fesur wedi cyrraedd ffurf derfynol. Tarawodd y fath uchelgais ddyn ieuanc yn dechreu holi cwestiynau ynghylch ystyr ac amcan bywyd braidd yn hynod ar y pryd.
Y mae ei le i bob math ar fawredd—mawredd maintioli yn ogystal a mawredd ansawdd: ond y blaenaf a'n tery gyntaf ac yn raddol yr ymryddha'r meddwl odditan ei orthrwm i roddi'r lle blaenaf i ansawdd.
Peth anodd yw cael gan anwariad i ymroddi i waith o unrhyw faintioli o gwbl, ond peth mwy anodd fyth yw cael ganddo ymdrafferthu gyda'r gwaith a wna. Gwelir hyn yn hanes pob plentyn, neu ynteu yn y tramp a gaiff balu eich gardd; er i chwi ei dalu wrth yr awr ac nid wrth y dasg, rhwyddach ganddo wneuthur llawer yn arw nac ychydig yn ofalus—gall fod eisiau mwy o nerth braich ar gyfer y naill, ond y mae eisiau mwy o ewyllys a gofal ar gyfer y llall. Darllenwn am wragedd yn yr hen amser yn treulio oes i wneuthur darn o frodwaith ede a nodwydd: golygai hynny annhraethol fwy o ymroddiad ac amynedd na gwau milltiroedd o wlanen! Wrth hyn ni awgrymir mai gwau gwlanen gyffredin a wnaeth Parry, ond fod y duedd ynddo i gyfeiriad hyd a lled yn aml yn tynnu oddiwrth uchter a dyfnder ei waith cerddorol: pe buasai wedi "cyfansoddi" llai buasai wedi "cynhyrchu" mwy (chwedl Alaw Ddu). Ni ddymunwn ddibrisio maintioli amser a lle o gwbl: yn sicr nid peth bach yw eistedd i lawr i ysgrifennu'r nodyn cyntaf o filiwn o nodau (hyd "Die Walküre" Wagner)! Ond rhaid i gelfyddyd fel y cyfryw gynhyrchu pethau rhagorol, neu ynteu nid celfyddyd mohoni.
Anghenraid arall i waith celfyddol mawr yw amrywiaeth—amrywiaeth rhannau—fel aelodau yn y corff, ac amrywiaeth lliwiadaeth ddisgrifiadol neu arall. Geilw Robert Hall weithiau John Owen yn "gyfandir o fwd,"am eu bod mor unlliw ac undonog. Gellid cymhwyso yr un feirniadaeth at "Emmanuel" Hiraethog, mor bell ag y mae lliwiadaeth eiriol yn y cwestiwn—ansoddeiriau rhyddieithol amlwg yn cynhyrchu argraff o lwydni (grey) diymwared, gydag ambell i gyffyrddiad o goch a gwyn yma a thraw. O ran hynny, cydnebydd Hiraethog mai rhyddieithol y gwaith fod mewn rhannau arbennig. Daw'r amrywiaeth i mewn gyda'r prif rannau: nid cyfandir gwastad mohono; y mae yna fryniau cribog, a chreigiau rhamantus yn y llwydni. Y mae "Emmanuel" Parry yn sylfaenedig ar rannau o eiddo Hiraethog, wedi eu cyfnewid ambell i waith, a rhai rhannau hollol newydd i gwrdd â gofynion y cerddor—canys yr oedd y cerddor yn aml o flaen y bardd, wrth gyfansoddi "Emmanuel" a "Blodwen." Y cerddorion all ddywedyd i ba raddau y mae gwawr a chysgod cerddorol yn dibynnu ar wawr a chysgod yn y geiriau. Ond gwyddom hyn, fod Parry'n feistr ar holl ffurfiau cân, ac wedi rhagori mewn tôn ac anthem, cân a chanig, deuawd, triawd, a phedwarawd, yn ogystal â'r corawd trwm, cyn meddwl ohono am gyfansoddi nac Opera nac Oratorio; a'i fod yn berchen hefyd i raddau mawr ar y gallu i ddisgrifio holl amrywiaethau bodolaeth, holl deimladau y galon ddynol; fel y dywed Mr. L. J. Roberts (gan gyfeirio at rai pethau a ysgrifennwyd wedi'r cyfnod sydd dan ein sylw'n awr):
"Er mor ardderchog yw rhai o'i donau, nid drwy ei emyn-donau y mae Joseph Parry wedi gwneuthur mwyaf o wasanaeth i gerddoriaeth ei wlad, ond yn hytrach drwy ei weithiau eraill—yr oratorios, y cantawdau, yr operäu, a'r cytganau, anthemau, a rhanganau. Ofer fyddai ceisio hyd yn oed enwi y rhai hyn,—y maent yn aneirif: ond rhaid cyfeirio at ( Blodwen' gan fod hon yn llanw lle pwysig yn hanes cerddoriaeth yng Nghymru. Y mae hon yn opera Gymreig ymhob ystyr—yn ei thestun, ei hysbryd, ei chymeriadau, a'i cherddoriaeth. 'Y mae yn 'Blodwen' medd Mr. Emlyn Evans, 'ddigon o felodi i wneuthur hanner dwsin o operäu o fath y rhai ddeuant o'r Eidal, gyda rhagorach saerniaeth—cynghanedd a rhan-weithiadaeth—na ddaeth i feddwl yr un Eidalwr operataidd y gwn i amdano.'
"Yr oedd Joseph Parry yn medru chwarae ar bob tant o'r delyn,—o'r llon a'r nwyfus hyd ddyfnderoedd tristwch a phrudd-der. Esgynnodd yn aml i uchelderau arddunol. Y mae rhai o'i ddarnau mor llawn o deimlad dwfn ag y gallant ddal: o hyn ceir enghraifft dda—heb sôn am eraill—yn y tonau genir heno, megis y 'Dies Irae' (tôn arddunol, yn rhagori hyd yn oed ar ('Aberystwyth' yn fy marn i, fel cerddoriaeth), 'Pennsylvania' a 'Llangristiolus.' Am ddisgrifiad o hiraeth alltud am ei wlad ni wn am ddim gwell na'i rangan brydferth, 'Ffarwel i ti, Gymru fad' ar eiriau Ceiriog. Yr oedd ef yn gwybod trwy brofiad beth oedd croesi'r Werydd, gan 'adael ar ein holau, beddau mam a beddau tad '; ac y mae ei deimlad wedi ymglymu â geiriau Ceiriog mewn dull anfarwol yn y rhangan ddwys-deimladol hon. Ni wn am ddim mwy erfyniol a defosiynol mewn cerddoriaeth na'r weddi yn 'Ar don o flaen gwyntoedd' Yn yr unawd arddunol yn ei 'Gytgan y Pererinion' y mae wedi esgyn uwchlaw cymylau amser: os bu dyn erioed yn ysbrydoledig yr oedd Joseph Parry yn ysbrydoledig pan ysgrifennodd y gytgan hon, yn yr hon y gesyd wynfydedd gwlad y gwynfyd ger bron ein llygaid.
"Nid af ar ei ol heno drwy ei wahanol ddulliau. Ceir y llon a'r nwyfus yn ei 'Sleighing Glee ' ysgafn a sionc; y siriol a'r tirion yn ( O, na bawn yn seren '; neu ' Dduw, bydd drugarog '; a'r cynhyrfus a'r cyffrous yn ( Y Storm' 0 felyster a mwynder ni ellir cael gwell esiampl na'r anthem genir yma heno-( Yr Arglwydd yw fy Mugail' Am hon ni allaf wneuthur yn well na dyfynnu geiriau Mr. David Jenkins, ei gyfaill mynwesol a'i hen ddisgybl, yn ' Y Cerddor' ar farwolaeth Dr. Parry. ( Crëwyd cyfnod yn hanes cerddoriaeth gysegredig Cymru' medd Mr. Jenkins, ' pan gyhoeddwyd ei ( Chwech o Anthemau '; ac y mae 'Yr Arglwydd yw fy Mugail' yn em ddisglair na lwyddodd un cyfansoddwr, Saesneg, tramor, na Chymreig, i wneuthur cystal. Wrth gwrs, cofiwn drefniad Schubert i leisiau merched; felly nid teg cymharu; eto deil gwaith y Cymro ei dir hyd yn oed yn wyneb darn tlws yr Ellmyn.' Dyna eiriau cryfion, onide? Ond po fwyaf genir ar yr anthem, mwyaf yr edmygir ei ffurf syml, chwaethus, a gorffenedig." Eto nid yr amrywiaeth hwn yn unig sydd ddigon i wneuthur cyfanwaith artistig; y mae'n rhaid i'r gwahanol rannau fod yn fynegiadau o'r un syniad canolog, a bod yn ddarostyngedig iddo, hynny yw, nid bod yn ychwanegiadau ato fel ag i ffurfio pentwr o ddarnau'n perthyn yn allanol a digwyddiadol i'w gilydd, ond bod pob un yn dangos y syniad canolog mewn ffordd neilltuol, gan ei wneuthur yn fwy clir a datblygedig. Pe cruglwyth o rannau fuasai eisiau, rhwydd fuasai i ni bentyrru nifer o ddarnau blaenorol Parry at ei gilydd a'u galw yn opera neu oratorio. Wrth gwrs, y mae'n rhaid wrth unoliaeth ac amrywiaeth ymhob darn artistig, pa mor fach bynnag y bo; yr unig wahaniaeth mewn gwaith mawr yw fod y syniad yn fwy ei gwmpas, a'r amrywiaeth yn fwy cyfoethog; ac yn yr ystyr yma'n unig y gellir ei gyfrif yn ddechreuad newydd yn hanes Parry.
Nid yw y gallu pensaernïol hwn ar raddfa eang yn angenrheidiol i wneuthur cerddor (na bardd), ac ni ellir ei farnu fel artist yn ol ei feddiant ohono: y mae'n angenrheidiol yn unig i fath arbennig ar artist. Hyd yn oed ar lefel syniadaeth rhaid barnu'r artist yn ol ansawdd ei syniad, ei gywirdeb darfelyddol, ei gytgord ag ystyr uchaf pethau, nid yn ol ei faint a'i gwmpas, os bydd ar yr un pryd yn annhaclus ac afler. Yn yr ystyr yma y mae'r syniad o wybedyn yn fwy na'r un o abwydyn- y dderwen yn fwy na'r mynydd, y frongoch na'r dderwen, a dyn na'r byd. Er nad pob un ag a fedr gyfansoddi gwaith bychan perffeithgwbl sydd hefyd yn feistr—gydag ymdrech a dyfalbarhad mwy—gyda'r cyfanwaith mawr, y mae'n un mor wir fod eisiau athrylith o fath neilltuol i ddwyn i fod y bydysawd bychan perffaith ynddo ei hun. Nid yr un fel rheol sy'n gampwr gyda'r stori fer a'r un faith. Dywedir am Schumann ei fod yn feistr yn ei ddarnau byr, ac am ei weithiau mawr, mai nifer o ddarnau byrion wedi eu gosod wrth ei gilydd ydynt. Ni chaniatai iechyd Grieg (yr hwn oedd o ran pryd a gwedd yn debyg i Parry) iddo ymgymeryd â gweithiau mawr, ond yr oedd ganddo ddawn neilltuol i "ddyhidlo" cerddoriaeth fel diferiad diliau mêl. Nid yw rhai o'i ddarnau i'r berdoneg ond tudalen neu ddwy o hyd, ond y maent yn annhraethol uchel o ran prydferthwch a phurdeb.
Yr anhawster yn aml i'r cerddor yw sicrhau'r unoliaeth a'r amrywiaeth angenrheidiol mewn geiriau cymwys. Yr oedd Wagner yn fardd a cherddor, fel yn yr hen amser, a mwy na hynny, cyfansoddai y geiriau a'r gerddoriaeth yr un pryd. Buasai cyfansoddi'r geiriau'n gyntaf a'r gerddoriaeth wedyn, meddai ef, yn golygu iddo gael ei ysbrydoli ddwywaith gan yr un testun, yr hyn na fedrai arno. Y peth nesaf at hyn yw cael bardd a cherddor fo'n deall ei gilydd, ac yn cyfateb i'w gilydd, fel Gilbert a Sullivan. A rhaid cofio nad pob telynegwr fedr ysgrifennu libreto, a dwyn i mewn y symudiadau, y cyfuniadau, a'r cyferbyniadau angenrheidiol. Cafodd Parry gynhorthwy beirdd goreu Cymru, a'n beirniaid cerddorol a ddywed pa faint fu hwnnw, a pha ddefnydd wnaeth ef ohono. Nid yw "Blodwen" ac "Emmanuel" ond y cyntaf o ddwy gyfres o weithiau cyffelyb a fu o hyn allan yn arglwyddiaethu ei fywyd, ac a ddylai gael lle tebyg yn ei hanes. Fel rheol ymddengys un o'r naill gyfres yn ymyl un neu ragor o'r llall, yn amddiffyn i'r llall, neu, efallai, i dorri i lawr ragfarn yn erbyn y llall. Oblegid lle yr oedd posibilrwydd gwrthwynebiad Piwritanaidd i'r Opera, dangosai yr Oratorio fod yr awdur mewn cydymdeimlad ag ochr gadarnhaol y ffydd Biwritanaidd. Ymddangosant hefyd yn fuan ar ol sefydlu o'r awdur mewn lle newydd—"Nebuchadnezzar" ac "Arianwen" yn Abertawe, "Saul" A "Sylvia" yng Nghaerdydd—nid i alw sylw at ddyfodiad dyn o bwys i'r dref, mae'n amlwg, fel pibyddion laird Ysgotaidd, ond fel math ar warogaeth i'r dref, ac hefyd am fod yr awdur wedi cael hamdden i'w cyfansoddi cyn dod.
Cynrychiola'r ddwy gyfres ddwy wythïen o deimlad cryf a chyson yn yr awdur—sef y genedlaethol a'r ysbrydol; ac fel yr oedd gan Gladstone ddwy ffenestr yn ei fyfyrgell a bwrdd ymhob un gyda defnyddiau ysgrifennu arno a roddai iddo fantais i newid ei safle a'i waith—yr oedd gan Parry hefyd ddwy ffenestr fawr a gloyw—bay-window—yn ei natur, un yn edrych at Dduw, a'r llall ar ddyn, heblaw un arall yn edrych at natur a'i hadar, a'i sêr, a'i thymestl, a'i thon, a dynnodd lai o sylw, ond oedd lawn mor swynol a'r lleill.
Yn hanes y genedl gwyddom nad "Emmanuel" yw ein traethgan gyntaf; ac efallai nad iawn galw "Blodwen" yn ddechreuad newydd, gan nad oes dim fel yn dilyn, ag eithrio operäu eraill Parry. Ynglŷn â hyn y mae'n iawn i ni gofio fod yna gyfnodau yn hanes yr ymwybyddiaeth genedlaethol fel ym mywyd yr unigolyn, ac y rhaid i wahanol ffurfiau cân gael eu hadeg eu hun. Ni ellir gwthio ysgerbwd henafgwr i blentyn, a cham dybryd yw treio. Efallai bod cyfnod yr Opera heb ddod—neu wedi pasio?
Bid a fynno am hynny, derbyniwyd "Blodwen" ar y pryd fel pe bai cyflawnder ei hamser wedi dod. Ni fu erioed y fath frwdfrydedd: nid oedd na Phiwritan na Phresbyter na Pherson a safai yn erbyn y llif. Yr oedd y peth mor newydd, mor ffres, mor ddieithr, mor swynol, fel yr hanner gwallgofai y lluoedd. "Chwifiai y bobol eu cadachau yn yr awyr; curent ddwylo; a bloeddient mor uchel nes yr oedd yn rhaid i'r cerddor dysgedig fegio arnynt adael i'r gwaith brysuro yn ei flaen." Profai hyn o leiaf y gall y werin werthfawrogi rhywbeth Heblaw "beastly tunes."
Dechreuwyd yn Aberystwyth yn hwyliog iawn, meddai Mr. David Jenkins. Yna aeth y "Côr Cynrychiol" o gerddorion Aberdâr, Mountain Ash, Castellnedd, ynghyda myfyrwyr y Coleg, dan arweiniad Mr. Rees Evans, ar daith drwy rannau o Gymru a Lloegr i berfformio "Blodwen" a "Jerusalem" (y rhan olaf o "Emmanuel"), a chyda'r amcan mwy neilltuol o roddi'r olaf yng Nghaergrawnt, er nad oedd hyn yn ofynnol er ennill y radd o Ddoethur mewn cerddoriaeth. Yr oedd ieuad "Blodwen" a "Jerusalem" yn ystod y daith hon fel yn arwyddocaol o uniad yr Opera a'r Oratorio yn hanes Parry hyd y diwedd. Meddai un beirniad am "Jerusalem": "Os na wallgofa y bobl, fe a'u gwna yn well: y mae mor ddysgedig, eto mor glir
Derbyniwyd y côr a'r gweithiau gyda chymeradwyaeth cyffredinol yn Lloegr. Yna tramwyodd "Blodwen" drwy'n gwlad ni "megis fflam yn llosgi llin." Dechreuodd rhieni alw eu plant yn "Blodwen," nes peri i un broffwydo y byddai yr enw "Blodwen" mor gyffredin yr oes ddilynol a "Mary" yr adeg honno—proffwydoliaeth a drodd allan yn wir, mi goeliaf. Ymhen tua blwyddyn hysbysebid fod y gwaith wedi ei berfformio hanner cant o weithiau—tuag unwaith yr wythnos ar gyfartaledd. Yn 1896 yr oedd yr awdur yn alluog i dystio fod y gwaith wedi ei berfformio dros 500 o weithiau—mwy nag unwaith pob pythefnos ar gyfartaledd. Ni chlywsom fod un boneddwr pan yn cyflogi gwas yn ei gwneuthur yn amod na fyddai'n medru chwibanu rhannau ohoni, fel y cawn sôn am rai'n gwneuthur ynglŷn â rhannau o "Der Freischütz," ond yn sicr yr oedd yn ddigon poblogaidd i hynny ymron.
Ynglŷn ag "Emmanuel," a'r perfformiad ohoni, bydd yn well gan y darllenydd gael a ganlyn na llu o bethau llai:
Manchester Square,
Mai 1880.
"Annwyl Dr. Parry,
Derbyniwch fy llongyfarchiadau didwyll ar lwyddiant mawr a theilwng eich Oratorio nos Fercher diweddaf yn St. James's Hall. Gwrandewais ar eich gwaith gyda llawer o ddiddordeb a phleser, oblegid ein hen gysylltiadau yn yr Athrofa Frenhinol, ac hefyd deilyngdod gwirioneddol eich miwsig, yr hwn oedd i mi'n llawn melodi, ffresni, a medr, yn lleisiol ac yn offerynnol, a rhai o'r corawdau wedi eu cynllunio a'u datblygu mewn modd meistrolgar. Yr oedd y perfformiad hefyd yn llawn ysbrydiaeth hyfryd a brwdfrydig, a theimlaf yn sicr iddo roddi i chwi gymaint o foddhad ag a roddai'n amlwg i'r dorf oedd yn bresennol.
"Bydd yn hyfrydwch gennyf ddarllen eich Opera, os byddwch mor garedig a danfon imi gopi ohoni. Gan ddymuno i chwi lwyddiant parhaol a chynhyddol yn eich llafur, yr eiddoch yn gywir,
- Alberto Randegger."
News! News!! NEWS!!! Ye fowls of the air,— ye creatures that growl, groan, and puff in the mighty deep; Ye beasts of the forest and all things that crawl on the face of the earth; ay, sun, moon, and stars, earth, air, fire, water, and all creation: News! News!! NEWS!!!— Thus the herald screams as he rushes through the universe bearing the glad tidings of some little man who resides at a remote corner of our world, having this day completed the score of his last work, ' Emmanuel' So intense is the news that all things are dumb with astonishment and fright, even paralyzed as the herald's tones and vibrations roll onward and ever onward through space. So now for a while, my poor and feeble brain, nerve and hands may pause awhile and wonder what such a pause means, being so unusual. This silence may contain a symphony of such delicate and delicious strains played by an orchestra of angels, so gentle is their touch, and so soothing the music they produce as their angelic fingers wander to and fro upon their golden instruments; such instruments and effects that even Wagner never heard in his sweetest dreams. I feel that silence may produce the very essence of music. These are some of the thoughts that the author experiences on the completion of his work.
News! News!! GLORIOUS NEWS!!!"