Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)/"Virginia," "Nebuchadnezzar," "Arianwen"

← Y Llyfr Tonau Cenedlaethol

Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans

Caerdydd

XVIII. "Virginia,' 'Nebuchadnezzar," "Arianwen."

ER cael ei fynych a'i gyson rwystro, ni pheidiodd Parry a rhoddi'r lle blaenaf i gyfansoddi. Mor gynnar a'r Ebrill cyntaf o'i drigias yn Abertawe, hysbysir ni "fod Ceiriog yn brysur wrth libretto newydd i opera, y gerddoriaeth gan Dr. Joseph Parry, ar y testun "Ladi Llyn y Fan." Ni ddywedir a oedd y cerddor wrth ei waith yntau ai peidio byddai ef yn aml o flaen y bardd. Ni wyddom beth ddaeth o'r ymgais hwn ni enwir yr opera ymysg ei weithiau.

Yng Nghorffennaf, 1883, perfformiwyd opera arall o'i eiddo dan yr enw 'Virginia" yn y Theatre Royal, Abertawe. Ysgrifennwyd y geiriau gan Major Jones: disgrifiant rai o arweddion Rhyfel Rhyddhau'r Oaethion yn yr Amerig. Opera fer ydyw, mewn tair act, a mwy ysgafn na "Blodwen." Y prif gymeriadau yw Virginia, Nell (ei morwyn), ac Edgar (ei chariad); nifer o swyddogion milwrol; colonel, major, captain, sergeant, corporal (Paffendorff, Almaenwr), judge advocote, gwleidydd, a pherson, ynghyda hen was o negro (Julius Caesar). Egyr yr act gyntaf yn nyffryn Shenandoah mewn cytgan gan y gwarchodlu milwrol pan ar gael ei newid:

Home and the countersign, love.

Dechreua'r ail o flaen y Swyddfa Rhyfel yn Washington, a'r drydedd ar faes y gwaed yn Virginia. Y mae plot yr opera yn troi o gylch carwriaeth Virginia ac Edgar, ac ymgais y Capten Bragg i'w hennill hi iddo ei hun drwy gyhuddo Edgar o encilio o'r fyddin, a'i ddwyn gerbron y llys milwrol. Arweinia hyn Virginia a Nell i weithio a gadael cartref (a gweddïo bid siwr) dros yr erlidiedig, a'r diwedd yw fod adran o'r fyddin o dan arweiniad Edgar yn gorchfygu byddin y De, ac yntau'n cael ei weld fel yr arwr ydyw.

Y mae mwy o ddoniolwch a "mynd" nag o art yn y geiriau. Yn yr ail act y mae'r gwleidydd a'r person yn troi i ddadleu â'i gilydd, ac fel hyn y'u disgrifir:

That's a sample of the fellows that brought about the war,—
Their tongues are set on swivels, their heads vesicular;
They prate of patriotism, but don't go near a fight,
Their trade is office—seeking, and nothing's ever right!

Gallwn gredu fod y "Quill-driving Chorus" yn y swyddfa rhyfel yn fywiog ar y geiriau :

Work work! early and late—
Such is our cruel, cruel fate;
Scribble, scribble, right or wrong,
Quotas and credit all day long.

Dywedir wrthym fod y gerddoriaeth yn llawn amrywiaeth a melodi'n dilyn melodi fel ag i swyno'r gwrandawyr. Gallai clust sylwgar" meddai un beirniad "gasglu fod cof yn gystal a dychymyg yn bresennol gyda'r cyfansoddwr yn ei funudau o ysbrydoliaeth—heb fod yna ddrwg-dybiaeth o ladrad, oblegid y mae'r cwbl yn eiddo iddo drwy greadigaeth neu driniaeth wahanredol."

Ni chyhoeddwyd mo'r opera hon, ac ni chlywsom iddi gael ei pherfformio wedyn—nid am na chyhoeddwyd mohoni, mae'n sicr, oblegid ni chyhoeddwyd "Arianwen," ac eto medrai'r awdur hysbysu yn 1896 ei bod wedi ei pherfformio gant o weithiau.

Yn ymyl rhyw waith ysgafn—yn foesol a cherddorol—arferai Parry, fel y sylwyd eisoes, roddi i'r cyhoedd waith trymach o ran cyfansoddiad a mwy dwys ei ansawdd. A hynny a gawn yn awr yn "Nebuchadnezzar," gyda "Virginia" y naill ochr, ac "Arianwen" yr ochr arall. Efallai fod hyn yn ddyledus i'w ddull o weithio, yn fwy nag i bolisi. Gŵyr pob gweithiwr meddyliol beth yw blino ar waith trwm, ac eto feddu digon o ynni i wneuthur gwaith ysgafn,—fel Gladstone a'i ddwy ffenestr. Cyfansoddai Parry ambell waith gyda rhuthr, ond ni fedr neb ddal hynny'n gyson; a chan nad oedd ganddo hobby arall, mae'n debyg, ond cerddoriaeth, a chan na fedrai fod yn llonydd, diau fod natur wedi dangos iddo y ffordd o orffwys mewn gwaith ysgafnach. O leiaf, perfformiwyd y tri gwaith hyn y tu mewn i ryw flwyddyn i'w gilydd.

Dechreuwyd cyfansoddi'r gantawd "Nebuchadnezzar" yn Aberystwyth, ond yn Abertawe y'i gorffennwyd. Pan yn cyfansoddi " Blodwen " dywedir wrthym fod Parry dan ddylanwad Rossini a Verdi, ond yn awr, ymddengys fod Wagner wedi diorseddu'r olaf i fesur yn ei olwg a'i astudiaeth. Mewn ysgrif o'i eiddo yn 1884, noda "Wagner, Gounod, a Schumann fel meysydd toreithiog i'w hefrydu yng nghyfoethogrwydd cynghanedd eu cynhyrchion. Dyma un o brif nodweddion y cyntaf yn arbennig, gan y ceir yn ei wybren gerddorol ef gymylau a phlanedau yn ogystal a mellt a tharanau ddigon i foddhau cywreinrwydd cynghaneddol yr efrydydd mwyaf uchelgeisiol, gan fod nodwedd cynhyrchion y dyn rhyfedd hwn yn bennaf yn lliwiad ei gynghanedd, ac offerynnau y gerddorfa." Nid rhyfedd felly fod argraff Wagner yn drwm ar "Nebuchadnezzar." Gwelsom eisoes i'r gantawd gael ei rhoddi yn Eisteddfod Lerpwl, 1884, gyda llwyddiant mawr, ac yn ddiweddarach yn Abertawe, ond pan roddwyd y gwaith yn nês ymlaen yn Llundain, yr oll a ddywed y "Times yw: "Os nad yw Cymru hyd yn hyn wedi cynhyrchu cyfansoddwr mawr, fe wnaeth y cantorion ddal i fyny y safle y mae'r dywysogaeth wedi ennill fel magwrfa lleisiau hyfryd."

Perfformiwyd "Arianwen" yn y Theatre Royal, Caerdydd, yn 1884. Profir iddi "gymryd" gan y ffaith iddi gael ei rhoddi yno wedyn yn 1890, gyda llwyddiant mwy fyth. Disgrifia'r opera fywyd y pentref Cymreig gan mlynedd yn ol. Ymysg y cymeriadau y mae dwy soprano, sef Arianwen merch hen bysgotwr Cymreig, Twm Sion Twm, a Nansi, merch i ffermwr; dwy contralto, sef Peggi Wyllt, gwrach yn byw mewn ogof, wedi ei siomi mewn cariad, ond yn byw i waith da, ac Elspeth (mam Arianwen); dau denor, sef Walter Mostyn, ar y cyntaf yn bysgotwr, ond yn troi allan yn Syr Robert Vychan, a Digri Gwyn, teiliwr teithiol, cymeriad comic yr opera; a dau fass, sef Twm Sion Twm, a Morgan Jones, ffermwr ieuanc o sefyllfa uwchlaw'r cyffredin, ond braidd yn wan yn ei ben. Y mae'r plot yn troi oddeutu ymgais Morgan Jones i ennill llaw Arianwen, tra y mae ei serch hi'n eiddo i Walter Mostyn.

Tra y mae difrifwch yn nodweddu "Blodwen" yn ei syniad a'i gweithiad allan, y mae "Arianwen" yn ddigri, ysmala, ac ysgafn. Y mae'r geiriau gan Dewi Môn yn ddoniol, ond gwna'r gerddoriaeth gyda'i phaent a'i phertrwydd hwy'n fwy doniol fyth. Proffwydai'r beirniaid fwy o boblogrwydd iddi nag i "Blodwen"; nid yw y broffwydoliaeth wedi ei rhoddi tan brawf hyd yn hyn, gan na chyhoeddwyd mohoni.^[1] Y mae wedi ei pherfformio'n bennaf gan y Welsh National Opera Company dan arweinyddiaeth Mr. Mendelssohn Parry.

Dywedir ei bod yn werth gweld Dr. Parry'n arwain yr opera hon; yr oedd yn ei afiaith, ambell waith yn chwerthin yn iachus, a'i ysbryd yn cael ei gipio, fel bad ysgafn, gan lif y gân. Diau nad oedd hyn ond atgyn— hyrchiad o'r pleser a gafodd wrth ei chyfansoddi, wedi ei fwyhau, efallai, gan bresenoldeb a chydymdeimlad eraill. Os felly, hyfryd yw meddwl amdano, pan ar ddiffygio gan y daith, ei lludded maith, a'i llwch, yn gallu ymneilltuo i wrando "difyr ddyri dyfroedd arian" y melodion hyn, tra yr ai brydiau eraill gerllaw "dyfroedd tawel" y dôn, neu i lan y môr yn yr oratorio.

Yn 1903, dywed Mr. D. Jenkins i Dr. Parry gyfansoddi "Nebuchadnezzar" a "llawer" o "Saul o Tarsus" yn Aberystwyth. Tebyg iddo ysgrifennu braidd yn frysiog y pryd hwnnw, oblegid ddeng mlynedd yn ddiweddarach (1913) dywed i "rannau o Nebuchadnezzar" gael eu cyfansoddi yn Aberystwyth; ac yn 1914, i "Nebuchadnezzar " a "Saul" gael eu cyfansoddi yn Abertawe. Fodd bynnag, ni chyhoeddwyd mo "Saul" hyd 1892, er bod yr oratorio wedi ei gorffen cyn hynny, canys darllenwn yn y "Cerddor" am Awst, 1891, fod am Awst, 1891, fod "Dr. Parry wedi gwerthu ei oratorio ar delerau manteisiol i gyhoeddwyr Seisnig adnabyddus."

Ni adewai ei brif weithiau hyn—at ei weithgarwch arall—lawer o hamdden iddo i bethau llai, ac y mae ei "Virginia," "Nebuchadnezzar," "Arianwen" 159 hysbysebau o ganeuon, corawdau, etc. tra yn Abertawe, ar yr olwg gyntaf yn gamarweiniol. Gwneir ei "Book of Songs, er enghraifft, i fyny agos i gyd o ganeuon a gyhoeddwyd o'r blaen, neu ynteu rhai allan o "Blodwen" ac "Emmanuel." Y mae'n gynwysedig o bum rhan:

I.—"Cloch y Llan," "Yr Eos," "Y Milwr Dewr," "In dreams I saw a maiden fair."
II. "Wele y dyn," "O! chwi sy'n caru Duw," "O! dywed im', awel y nefoedd," "Rwy'n cofio'r adeg ddedwydd," "Yr Ehedydd."
III.—"Yr Ehedydd," "Fy Mlodwen, f'anwylyd, fy mhopeth," "Tra byddo yr helwyr," "Amcanai'r Tywysog wedi hyn," "Newydd! Newydd! Engyl frodyr."
IV.—"Yr Hen Ywen Werdd," "Gwraig y Morwr," "'Rwy'n cofio'r adeg ddedwydd," "Syr Hywel o'r Wyddfa," "Ai gwir, O! ai gwir."
V.—Rhyfelgan, Niagara," "Y Trên," "Gwraig y Morwr," "Ysbrydion y Dewrion."

Ymysg yr uchod ceir rhai o'r caneuon a ganai ef ei hun pan yn yr R.A.M., ond na chanai ei hunan mwyach. Ymddengys ei fod yn hyn fel ambell bregethwr poblogaidd a ferchyg ambell bregeth allan o wynt i fyny ac i lawr y wlad, ac yna a'i cyhoedda, gan ei gwneuthur felly'n foddion gras ac yn foddion pres fwy neu lai—mwy o'r olaf, a llai o'r blaenaf, efallai. O leiaf yr oedd gan Parry ganeuon eraill at ei wasanaeth ei hun yn awr. Yng nghyngerdd cyntaf y coleg yn Abertawe canwyd pedair ballad newydd o'i waith: "The Golden Grain," "The Telegraph Boy," "Swansea Bells," a "The Gates of old Carlisle"; ynghyd â thriawd, "The Village Blacksmith," ganddo ef neu ei ddisgyblion; ond ni hysbysebir rhain eto. Gwneir ei "Book of Duets "i fyny'n gwbl o ddeuawdau o "Blodwen " ac "Emmanuel," a'i "Gongregational Anthem Book," o'i anthemau adnabyddus, "Ar Lan Iorddonen ddofn," "Wele yr wyf yn sefyll, Wele yr wyf yn sefyll," "Mi a godaf aca af at fy Nhad," "Moliant i'r Iesu," " Ysbryd yw Duw," Yr Utgorn a gân," "Teilwng yw'r Oen," a Hiraethgan (Memorial Anthem).

Geilw sylw pwyllgorau eisteddfodol, etc. at ei gyfres gorawl (choral list) o chwe chorawd a deugain, yr hon a ranna i bedwar dosbarth: (1) yr hawdd; (2) y cymharol anodd; (3) yr anodd; (4) yr anodd iawn. Corawdau yw"r rhai hyn eto gan mwyaf o "Blodwen," "Emmanuel," a "Joseph." Yn y dosbarth cyntaf cawn yr wyth anthem uchod, ynghyd â "Molwch yr Arglwydd," ""Requiem"" (Ieuan Gwyllt), "Bydd Drugarog," "Loyal Hearts," "Reapers" Chorus," "Ddwy flwydd yn ol," "Nid myfi all esbonio," "Joseph a ganfu ei frodyr," "Molwch yr Arglwydd" (o "Joseph"), "Wele y Breuddwydiwr," "Myfi ydyw Joseph eich brawd," Mae"r haul yn machlud dros y bryn," "Taenwn flodau ar y galon," "Rhown fanerau ar y muriau." Yn yr ail ddosbarth ceir: "Yr Iôr, Efe sydd deyrn," "Er plygain amser," "Yr engyl fyrdd," "Llawenhaed y nefoedd," "Y Cynfab Tragwyddol," "Mor ogoneddus yw Dy waith," ac "Yn enw Harri ddewr, Cydganwn, I"r Gad! I"r Gad!" "Chwibanu rhyddion odlau," Cenwch y clychau," "Moliannwn y Nefoedd," a"r Rhyfelgan Gorawl, "Molawd i"r Haul," Nos-gân," "Hoff D"wysog Cymru gu." Yn y dosbarth anodd cawn "Cerddodd aethau drwy holl anian," "Fe gyfyd goleuni," "Disgynnai cawod ddychrynadwy," "Wele Eden, henffych iddi "; ac yn y dosbarth olaf, "Canwn ganiad newydd," "Fy Nuw cyfamodol" (double chorus), ac "O! Jerusalem" (double chorus). Cyfansoddwyd "Molwch yr Arglwydd" ar achlysur gwaredigaeth y glowyr yn Nyffryn Rhondda, 1877; y "Nosgan" ar gyfer Eisteddfod Eryri, 1879; a datganwyd "Molawd yr Haul" gan yr Eryri Choral Union ar ben yr Wyddfa, Awst 22, 1879. Darn newydd a hysbysebir yw "Cwch-gân" (Boat-song) i T.T.B.B. Yn y drydedd ran o "Delyn yr Ysgol Sul" eto ceir amryw gorawdau o "Joseph." Ni fedrwn lai na theimlo rhywbeth tebyg i'r push masnachol yn y dull hwn o gynnwys yr un darnau mewn gwahanol gasgliadau, ambell waith mewn cymaint a thri ohonynt. Beth sydd i gyfrif am hyn? Gwelsom yn nês yn ol fod Parry wedi mynd i ddyled ynglŷn â chyhoeddi "Blodwen "ac "Emmanuel"; a'r esboniad mwyaf naturiol yw ei fod yn gwneuthur pob ymdrech a fedrai i'w thalu. Gwir nad yw'n talu i gyhoeddi cerddoriaeth na llenyddiaeth yn aml yng Nghymru; eto os llwyddir i werthu digon y mae yn talu fel ymhob gwlad arall. O leiaf, nid yw'n hawdd gweld fod un rheswm arall dros frysio i roddi y drydedd ran o "Delyn yr Ysgol Sul" ar y farced drwy drosglwyddo iddi rannau helaeth o "Joseph."

Diau fod yna alw am ddarnau hawdd a byr o bob math. "Y mae galwad amlwg," meddai "Cronicl y Cerddor," "am ddarnau syml ond chwaethus, ac yn sicr dylai ein cyfansoddwyr ni ein hunain fod yn alluog i gynhyrchu yr hyn sydd eisiau, heb fod angen am fynd i na Lloegr nac America." Dyna'n ddiau pam y cychwynnodd "Gôr y Llan," sef "Cyfres Fisol o Ddarnau hawdd a byr, yn y ddau nodiant, gyda geiriau Cymraeg a Saesneg, at wasanaeth corau ieuainc ein gwlad." Daeth y rhifyn cyntaf allan yn 1883 yn cynnwys "Hen Glychau'r Llan," Rhangan ddisgrifiadol gan Dr. Parry.

Nodiadau

1. Bwriada Mr. Snell, Abertawe, ei chyhoeddi.