Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)/Cofiant Artist
| ← Rhagair | Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans |
Bachgen Bach o Ferthyr, erioed, erioed |
COFIANT DR. JOSEPH PARRY.
I. Cofiant Artist.
SONIA y meddylegwyr am eudeb meddylegol, wrth yr hyn y deallant y dyb y rhaid i ganfyddiad o goch, dyweder, fod yn ganfyddiad coch. Y mae yn rhywbeth tebyg ym myd bywgraffiaeth, pan y tybir y rhaid i fywgraffiad o gerddor fod yn fywgraffiad cerddorol, neu un o wyddonydd yn un gwyddonol. Wrth gwrs, ymae'r ymgais wedi ei wneuthur droeon i gynhyrchu rhywbeth o'r fath gyda'r canlyniad mai cynnyrch cymysg- ryw a geir nad yw y naill beth na'r llall. Y mae gan Munger lyfr felly ar Bushnell. Flynyddoedd yn ol cyhoeddwyd cyfres o lyfrau ar y prif athronwyr oedd yn ceisio cyfuno hanes eu bywyd ag ymdriniad â'u hathroniaeth. Yn ddiweddar gwelsom fywgraffiad i Lord Kelvin yn rhoddi hanes ei fywyd a'i ddarganfyddiadau ar eu hochr fesuronol—llyfr na fedrai neb ond mesuronydd disgybledig ei ddeall. Mor ddiweddar a diwedd y flwyddyn ddiweddaf ymddangosodd cofiant i W. Honeyman Gillespie —dyn a ymgysegrodd i'r gwaith o geisio profi i'r deall fod Duw'n bod—yn cyfuno hanes ei fywyd a chrynhodeb o'i gyfundrefn, a beirniadaeth un o'r prif olygyddion Seisnig arno oedd ei fod yn ceisio cyfuno y bywgraffydd a'r golygydd yn y llyfr—beirniadaeth a ragdybia eu bod i'w cadw ar wahân. Ac ar wahân y ceir hwy fel rheol, y cofiant yn gyntaf, a'r gweithiau a'r ymdrin arnynt wedyn. Ac y mae'r rheswm dros hyn yn amlwg: y mae darllen y ddau yn gofyn ymgyfaddasiad meddyliol gwahanol, ac nid yw yn beth hyfryd newid yr ymgyfaddasiad yn gyson —fel bwyta uwd a thalpiau ynddo. Pan eisteddwn i ddarllen stori, gosodwn ein hunain mewn osgo gyfaddas i stori ar esmwythfainc, a stori ydym am gael ac nid pregeth na rhesymeg: gallai cadair tipyn yn fwy caled fod yn fwy o help i'r olaf!
Ynglŷn â hanes cerddorion—a cherddoriaeth yn arbennig —y mae eu lle i ymdriniadau felly, rhywbeth tebyg i le y traethawd beirniadol ar weithiau rhyw awdur, neu ar raddfa fwy, tebyg i le llawlyfrau ar hanes athroniaeth. Ond nid mewn bywgraffiad y gellir gwneuthur hyn ond y tu mewn i derfynau amlwg, sef lle y byddai unoliaeth yr hanes yn cael ei dorri i'r meddwl cyffredin, a'r celfeiriau a ddefnyddid yn arwain i diroedd disathr iddo ef. Ar y llaw arall, y mae hanes bywyd y cerddor o ddiddordeb diffael iddo, o leiaf, os bydd yn fyw ei hun; ac wrth "hanes ei fywyd" y golygir nid cofnodiad o'r amgylchiadau ar ei wyneb, ond yr ymgais i olrhain tarddellau ei ysbrydoliaeth, sydd â'u ffrydiau yn sirioli'r byd, ei ddelfrydau a'i ddyheadau, gwewyr a gorfoledd ei hunan-fynegiant, ynghŷd â'i frwydr bellach a byd amgylchiadau cwrs, pan wedi mynegi ei hunan ar bapur, i fynegi ei hunan mewn côr a cherddorfa.
Os awn yn ol at rai o'r enwogion a enwyd uchod, y mae yna fywgraffiad arall i'r dyn Lord Kelvin wedi ei ysgrifennu, un ag y gall pawb ei ddeall a chael eu cyffwrdd a'u cyffroi ganddo, nid drwy anwybyddu ei athrylith a'i lafur a'i lwyddiant gwyddonol, ond drwy eu trafod yn eu perthynas a'u gwasanaeth i ddyn a gwareiddiad yn hytrach nag ar eu hochr fesuronol gyfyngedig. Y mae yna gofiant cyffelyb wedi ei ysgrifennu i Dr. Bushnell, nid yn iaith celddysg, ond un sy'n gyfarwydd i ddyn y strŷd. Neu pe cymerem fywgraffiad fel un Thomas Edwards, yr anianydd Ysgotaidd, gan Samuel Smiles; y mae yn un diddorol a defnyddiol i bob dyn, am y ceir ynddo hanes ymroddiad cariad i amcan ag y gall pawb ei werthfawrogi, er i wrthrych y cariad a chyfeiriad yr amcan fod yn gwbl wahanol i'r eiddynt hwy. Ar y llaw arall pe llwythesid y cofiant â thermau gwyddonol collasai ei ddiddordeb i'r dyn cyffredin ac fel bywgraffiad.
Felly, bywgraffiad cerddor i'r dyn cyffredin, ac nid ymdriniad cerddorol i gerddorion, yw'r un presennol; ymgais i atgynhyrchu bywyd Dr. Parry yng ngoleuni ei ddelfryd a'i amgylchoedd, ei amodau mewnol ac allanol. Wrth ddilyn yr hanes bydd yn help i'r darllenydd i gofio mai Cofiant Artist ydyw, un yn meddu ar nodweddion a diffygion artist, a'r diffygion yn codi i fesur mawr o'r nodweddion.
Yn " Consuelo" disgrifia George Sand artist fel un sydd yn ymloddesta mewn bywyd gydag angerddoldeb dychrynllyd. Dylasai'n ddiau ychwanegu y gair "delfrydol" at "fywyd" gan fod yna ddigon yn ymloddesta ym mywyd cnawd a byd na ellir fodd yn y byd eu galw yn artists. Y mae'r artist ar y llaw arall yn atgynhyrchu neu ddehongli delfryd dan amodau "amser a lle," ac i wneuthur hynny, rhaid iddo fynd i ystâd eirias ac angherddol ei hun.
Yr agwedd ddelfrydol hon a osodir allan gan Tennyson yn ei bennill—
The poet in a golden clime was born,
With golden stars above;
Dowered with the hate of hate, the scorn of scorn,
The love of love.
Y mae efe yn wastad yn ei "oes aur," yn unig fod honno i fyny, nid yn ol nac ymlaen—iddo ef.
Dechreua'i ofidiau pan yn gadael yr "aur" am bres a phlwm a phridd y ddaear. Rhaid iddo gymryd amryw gamau o'r nwyfreol i'r materol. Yn y lle cyntaf, rhaid iddo wisgo'i feddylddrychau mewn geiriau neu nodau cyfaddas, a rhoddi i'w
airy nothings
A local habitation and a name
fel ag i fod yn ganfyddadwy i eraill. Yna rhaid argraffu a phrynu a gwerthu, a sicrhau help côr, ac offerynnau tant a gwynt, ac adeilad cyfaddas, a disgyn i fyd cwrs hysbysebiaeth, a cheisio gwneuthur i'r delfryd dalu ar y ddaear! Ac yn y byd hwn y mae'r artist allan o'i gynefin yn lân, ac yn aml yn gorfod dioddef dyrnod y byd, a gwawd a chondemniad "dynion y byd."
Wel, artist oedd Joseph Parry o'i goryn i'w sawdl. Wrth ddywedyd hyn ni olygir o angenrheidrwydd fod ei ddelfryd yr uwchaf yn bosibl, ond ei fod ef yn byw i'w ddelfryd ac i ddim byd arall, a'i fod fel baban ymysg pethau amgylchiadol. Ni awgrymir chwaith ein bod i gymeradwyo neu esgusodi pob dim a wnaeth, a cheisio'i ddyrchafu allan o gyrraedd safonau dynion cyffredin; ond maentumir hyn, na ellir ei ddeall yn iawn, na'i farnu'n gywir, ond yng ngoleuni ei ddelfryd ei hun.
Condemnia dynion y byd ef fel rheol oddiar dri safbwynt, sef eiddo masnach, cwrteisrwydd, a moesoldeb. Anaml y ganwyd cerddor â llwy arian yn ei enau, a phan wnaed hynny, fe'i tynnwyd allan yng nghwrs bywyd, oddigerth i gyfraith gwlad, neu ffrind caredig, ymyrryd. Diau iddo ymdrafferthu'n aml â gorchwylion y byd isod, gan feddwl gwneuthur gwyrthiau—eithr heb lwyddo ond yn anaml.
Bu Parry drwy ei fywyd mewn brwydr ag amgylchiadau, fel rheol yng nghanol gwyntoedd croes, ac yn aml o dan y dẃr. Eto, nid byth y rhoddai i fyny: yr oedd rhyw ystwythder adlamol yn ei natur a'i galluogai i forio ymlaen fel cynt. Ys dywed Dr. Protheroe, " gallai ddal croes-wyntoedd heb dynnu ei hwyliau i lawr."
Fel aml i artist, yn neilltuol y rhai na chawsant ddisgyblaeth bore oes, yr oedd Parry'n ddibris o ofynion cwrteisrwydd. Yr oedd yn gyson yn troseddu yn erbyn rhyw bobol oedd yn byw yn gwbl ar lefel y cwrteisrwydd hwn, ac na feddent ddychymyg i sylweddoli, neu ynteu na arhosent i ystyried mai nid anwybyddu eu hawliau a wnai yn gymaint a'u hanghofio gan faint ei gof o'i waith ei hun. Clywais un ferch ieuanc yn cwyno ei fod yn dymherus a diamynedd fel athro, eto credaf fod ei ddisgyblion ar y cyfan yn dysgu prisio'r ffrwydriadau hyn yn ol eu gwerth, drwy weld yr achosid hwy gan gyffyrddiad a gwrthdarawiad ei ddelfryd artistig ef â'u cyflawniadau anghelfydd hwy. Pan geryddwyd Mr. S. H. Tyng unwaith gan weinidog ieuanc am golli ei dymer, ei ateb oedd, "Ddyn ieuanc, yr wyf fi yn rheoli mwy o dymer mewn pymtheng munud nag a wnewch chwi mewn oes"; ac fe weddai i ni, bobol gyffredin, gofio fod y cerddor mawr, oherwydd ei deimladrwydd mawr, ac yn ol graddau datblygiad y teimladrwydd hwnnw, yn agored i brofedigaethau a phoenau yn gystal ag i bleserau na wyddom ni ddim am danynt. Nid oedd hunan-reolaeth boneddwr mor berffaith a Mendelssohn —un ag y synnai Berlioz at ei amynedd a'i gwrteisrwydd pan yn dysgu ei gôr—bob amser yn drech na rhuthr y teimladrwydd hwn. Tra y cydnebydd Berlioz yn ei hunan-fywgrafifiad ei fod ef ei hun yn euog o erwindeb tuag at foneddigesau y corws mewn cyferbyniad i amynedd a boneddigeiddrwydd Mendelssohn oedd â phob sylw o'i eiddo yn " dawel a hyfryd," dywed am yr olaf ei fod mewn rhai cyfeiriadau cerddorol yn "ddraenog hollol." Gwyddis fod Beethoven yn cael ei gario gan lifeiriaint mewnol oedd yn torri'n drochion yn erbyn rhwystrau'r byd, ac yn agored i dymherau a'i gwnai i ymddangos yn anfoddog a balch; ond gwrandawer ar ei ddisgrifiad ef ei hun o'r ysbryd oedd ynddo: "O chwi sydd yn meddwl neu ynteu yn dywedyd fy mod yn ddygasog, ac yn ystyfnig, ac yn cashau fy nghyd-ddynion, y fath gam a wnewch â mi! . . . O blentyndod i fyny, y mae fy nghalon a'm meddwl wedi eu rhoi i deimladau caredig, a meddyliau am bethau mawr i'w cynhyrchu yn y dyfodol . . . ond er i mi gael fy ngeni gyda thymer wresog a bywiol, yn hofí o bleserau cymdeithasol, gorfodwyd fi yn gynnar i gilio o'r neilltu, ac i fyw ar fy mhen fy hun . . . Maddeuwch i mi, ynteu, os gwelwch fi yn troi ymaith, pan yr hoffwn ymgymysgu â chwi. Y mae fy myddardod yn ddwbl boenus i mi, pan yw yn peri i mi hefyd gael fy ngham- ddeall." Dengys hyn nad yw'r artist i lawr yn y dwfn yr hyn a ymddengys ar y wyneb, a'r hyn a ddywedir am Parry gan un o'i ddisgyblion goreu a mwyaf cyfarwydd yw: " Mor hapus a difyr y medrai fod. Yr oedd cymaint o'r plentyn ynddo, fel yr oedd yn amhosibl digio wrtho am ambell i dro ysmala." Ie, "ysmala"; tebyg mai dyna'r gwaethaf ellid ddywedyd amdano.
Dywedir fod artists yn aml yn bobol anfoesol. Cymer meddylegwyr hyn yn ganiataol, gan roddi fel rheswm dros hynny eu bod yn datblygu eu teimladau ar draul eu hewyllys. Y peth tebycaf i anfoesoldeb y clywsom fod Parry yn euog ohono oedd *ariangarwch. Rhaid mai rhyw ffermwyr ariangar o Sir Gaer neu Sir Aberteifi, yn ei farnu yng ngoleuni eu trachwant eu hunain a wnai ei gyhuddo o hyn. Ffolineb i gyd yw dywedyd fod Parry'n ariangar yn yr ystyr o garu arian er ei fwyn ei hun yn hytrach nag fel moddion: ochr arall ac ochr isaf ei gerddgarwch yn unig oedd ei [1]ariangarwch. Gwnai ef arian a phopeth tymhorol a naturiol yn weision cân. Ni roddwn enghreifftiau o'r nodweddion hyn yn y fan hon; gwneir hynny yng nghwrs y Cofiant: ein hamcan yn awr yw rhoddi i'r darllenydd ryw syniad am safbwynt y Cofiant. Ni cheisiwn ychwaith eu cyfiawnhau yn gymaint a'u mynegi fel ffeithiau y rhaid eu cymryd i ystyriaeth wrth geisio atgynhyrchu'r bywyd.
Y mae yna ddosbarth arall o feimiadaethau amo, nid gan: "ddynion y byd," ond gan ei gyd-gelfyddydwyr, yn troi oddeutu ei berthynas â'i fyd delfrydol, i ba raddau y llwyddodd i ddehongli hwnnw. Bydd yn help i alw sylw atynt yn y fan hon: caiff y cerddorion eu trin yn helaethach yn ol llaw. Cymerant y ffurf o dair "Pe": Pe buasai Parry wedi ei godi mewn amgylchfyd gwahanol; pe buasai wedi ymgadw'n fwy rhag dylanwadau tramor; pe meddai'r ddawn a'r gwroldeb i "chwalu'r gau a chwilio'r gwell," yna buasai ffrwyth ei athrylith yn llawer gwell nac ydyw.
Dywedai Mr. Joseph Bennett amdano, adeg ei farw, pe buasai wedi ei godi mewn awyrgylch cerddorol fel eiddo Binningham, neu Sheffield, neu Manchester, ymhell o sŵn y Salm-dôn Gymreig, yr hon, meddai ef, sy'n andwyo cerddoriaeth Gymreig, y buasai wedi dod i lawer uwch bri fel cerddor. Eto cydnebydd Mr. Bennett yn ei bapur o flaen Cymdeithas y Cerddorion yn 1888, fod i gerddoriaeth Gymreíg nodweddion hollol arbennig y dylid eu diogelu a'u meithrin. Ond ofer yn sicr yw ceisio dilyn y "pe buasai " yma fel rhyw fwch dihangol i'r anialwch. Dioddefodd Parry'n fawr yn ddiau oherwydd anfanteision bore oes, ond oni ddioddefodd pob cerddor Cymreig yn yr un modd, fwy neu lai? Beth "pe buasai" Tanymarian neu Ambrose Lloyd wedi cael manteision Parry hyd yn oed?
Gyda golwg ar ddylanwadau cerddoriaeth dramor arno, y cwestiwn yw, nid a ddaeth ef tanynt—beth fuasai pe heb ddod?—ond a oedd yn ddigon cryf i'w troi'n foddion i'w ddatblygiad ei hunan, neu ynteu a gafodd ei ddawn gynhenid ef, os nad ei llethu, o leiaf ei gorlwytho ganddynt? Mater yw hwn i'r cerddor, a cha sylw yn nês ymlaen. Dyma ddywed Mr. L. J. Roberts, H.M.I.S. ar y ddau " pe " blaenaf yn "Y Geninen" (Hydref 1906): "Gydag ef dechreua goruchwyliaeth newydd, dan yr hon y mae Cymru wedi dod i gyffyrddiad agosach nag o'r blaen â'r byd mawr cerddorol. Ceir yn ei arddull gyfuniad rhyfedd o'r hen a'r newydd, ac o'r Cymreig a'r tramorol. Yfodd ef yn ddwfn o ffynhonnau tramor—o Spohr, Mendelssohn, a Wagner, ac yn enwedig o Rossini a'r ysgol Eidalaidd; ond y mae naws Gymreig yn treiddio drwy ei holl weithiau— ar brydiau gyda nerth angherddol. Er fod adnoddau cerddoriaeth y byd at ei wasanaeth, ac er y nodweddir llawer o'i waith gan newydd-deb a beiddgarwch, eto rhed yr hen dinc Cymreig fel llinyn euraid drwy y cwbl."
"Credai yn gryf y medrai gyfansoddi," meddai Mr. D. Jenkins, "a phe buasai wedi dysgu bod yn fwy llym a beirniadol uwchben ei gynhyrchion, nid oes un cerddor yn Lloegr heddyw, oddigerth Elgar, a fuasai'n rhagori arno." "Yr oedd yn awengar, ond yn rhy ddifater beth osodai i mewn; yr oedd yn afradus ar ei eiddo ei hun ac eiddo eraill, a dyma yr unig beth a'i rhwystrai i fod y cerddor blaenaf a feddai Cymru a Lloegr." "Yr unig beth!" Ond ai nid peth hanfodol ym myd celfyddyd? " Gellir adnabod artist wrth yr hyn a edy allan," meddai Schiller. Onid yw'r uchod agos megis pe dywedasai un, "Yr unig beth a rwystra'r dyn ieuanc o ddelfryd ysbrydol uchel i fod yn sant yw diffyg hunan-reolaeth." O leiaf y mae'n amlwg fod eisiau rhywbeth mwy nag awen neu athrylith i wneuthur artist, a'r peth hwnnw hefyd yn rhywbeth gwahanol i wybodaeth o egwyddorion y gelfyddyd. Galwer y gallu yn rheswm artistig (artistic reason), os mynner, fel y gelwir y gallu i amgyffred a chymhwyso delfryd moesol yn practical reason; ond rhaid cofio fod y naill a'r llall yn wahanol iawn i reswm rhesymegol (logical) yr athronydd cyfundrefnol. Pan ddygir yr olaf yma i mewn i le llywodraethol ym myd celfyddyd, fel ym myd crefydd, y mae'n brawf ac achos o ddirywiad, fel y gwelir yng ngweithiau George Eliot, Robert Browning, a Goethe: credaf hefyd, er nad wyf yn alluog i draddodi bam sicr, fod llawer gormod o athronyddu gan Wagner. Ni ellir artist yn fwy na morwr heb y llif, mae'n wir, eto dengys morwr da ei fedr mewn gwneuthur defnydd o'r llif, fel na bo iddo gael ei gario ar ddisberod. Y mae ysbrydoedd y proffwydi i fod yn ddarostyngedig i'r proffwydi.
Y mae'r gallu yma'n dal perthynas agos â'r dyn a'i gymeriad, nid ag un o'i ddoniau; a phan sonia Ruskin am ei gariad borëol at natur, gan ddefnyddio geiriau Wordsworth:
In such high hour
Of visitation from the living God
Thought was not.
dywed nad oedd gan y teimlad y gallu i ddarostwng yr hyn oedd yn anghyson ag ef; ei fod yn moldio'r dymer, ond nid yn cynhyrchu egwyddor; yn ei gadw fel rheol yn fwyn a hyfryd, eithr heb ddysgu iddo hunan-ymwadu a dyfalbarhau; a'i fod cyn amled yn demtasiwn ag yn amddiffyn, gan ei fod yn ei arwain i grwydro ar y mynydd- oedd, ac ymgolli mewn breuddwydion, yn lle dysgu ei wersi. A phan gynghora Pantycelyn brydyddion i " beidio gwneuthur un hymn fyth nes y byddont yn teimlo'u heneidiau yn agos i'r nef, tan awelon yr Ysbryd Glân," da fuasai iddo ychwanegu—a chofio—" ac y caffont y gallu i brofi'r pethau sydd â gwahaniaeth rhyngddynt."
Nodiadau golygu
- ↑ Ymdrinir â cherdd-ladrad ym Mhennod XX.