Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)/Y Celt a'i Gan

← Yr Athrofa Frenhinol (R.A.M.)

Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans

Danville ac Aberystwyth →

V Y Celt a'i Gân.

Yr ydym yn awr â'n hwynebau ar gyfnod newydd yn hanes ein gwrthrych. Anodd dywedyd pa bryd y dechreuodd, gan fod cyfnodau'r ysbryd yn dechreu yn y dwfn, ac yna'n codi i'r wyneb. Ond amlwg yw y deuwn yn awr o gyfnod y ddawn fwy a'r ddysg lai, i gyfnod y ddysg fwy, a'r ddawn—os nad lai—a ymddengys yn llai yng nghanol rhwysg y ddysg. Gan mai dyna natur y cyfnod newydd byddai lawn mor briodol gosod y bennod hon cyn cyfnod yr R.A.M. a'r Mus. Bac., a gosod honno yn bennod arweiniol i'r cyfnod newydd, onibai fod hanes ei fynediad i'r Athrofa Frenhinol yng nghlwm wrth gystadleuaethau ei gyfnod borëol. Heblaw hyn, ni adawodd Parry y cyfnod hwnnw ar ol pan aeth i'r Athrofa, yn unig daeth dan addysg a disgyblaeth a ddygodd ei ddawn gynhenid yn fwy dan ddylanwadau tramor, ac a'i cadwodd felly yn hir.

Gallwn edrych ar ei radd (Mus. Bac.) fel uchter y bu ef yn edrych arno, ac yn ymgyrchu ato am flynyddoedd, ac wedi ei gyrraedd a aeth allan oddiarno ar dir uwch i waith bywyd fel cyfansoddwr—ac yn awr hefyd fel athro. Gallwn ninnau felly ei gymryd fel safbwynt cyfleus i edrych yn ol a blaen oddiarno. Y mae yna dair blynedd ar ddeg er pan ddechreuodd Joseph Parry gymryd at gerddoriaeth o ddifrif (yn ol Watcyn Wyn)—neu er pan ddysgodd ddarllen cerddoriaeth (yn ol Mr. L. J. Roberts). Y mae deng mlynedd er pan enillodd ei wobr gyntaf am gyfansoddi ymdeithgan, ac yn ystod y pum mlynedd dilynol enillodd ugain o brif wobrau mewn cydymgais â cherddorion blaenaf ei wlad. Yn ystod yr amser hwn, a chyn hynny, y mae o bwys i ni gofio iddo fod yn gweithio am tua dwy flynedd ar bymtheg yn y gwaith haearn. Nid oes ond chwe blynedd er pan gafodd fantais i ymroddi'n hollol i astudiaeth gerddorol, ac wele ef yn awr yn Mus. Bac. o Brifysgol Caergrawnt.

Caiff y darllenydd help Mr. Tom Price i bwyntio allan natur ac ystyr y gwahaniaeth rhwng ei wahanol gyfnodau fel awdur cerddorol; ond cyn y gwnelo hynny, bydd yn addysgiadol iddo i sylwi—a chadw at y ffug o uchter, ac edrych ar ei weithiau fel mynyddoedd neu fryniau'n codi i'r nef—fod yna gryn wastatir o'n cylch yn ol a blaen; ychydig o weithiau o bwys a ysgrifennodd wedi 1866 ac ymlaen hyd 1878.

Yn ei Hunan-gofiant gofidia am y ffaith, heb roddi un cyfrif amdani.

Wele restr weddol gyflawn o'i weithiau ymlaen hyd 1878. Dywed ef ei hun am ei weithiau gwobrwyedig hyd 1866: "In all, twenty prizes won in National Competitions between 1861 and 1866, Oratorios, Glees, horales, Choruses, Motett, Quartettes, Songs, Canons, and Part Songs."

Wedi'r tymor cystadlu hyd 1870, cyhoeddwyd ei chwe anthem: "Yr Arglwydd yw fy Mugail," "Gweddi'r Arglwydd," "Duw bydd drugarog," "Mor hawddgar yw Dy bebyll," "Hosanna i Fab Dafydd," ac "Anthem Angladdol "; "Te Deum," a Ghanig, "Gwraig y Meddwyn," ynghyda'r Gân, "Gwraig y Meddwyn." Cyhoeddwyd Cân, "My Ghildhood's Dreams," yn 1865, a nodwyd nifer o'r Caneuon o'i waith ei hun a ganai ef ei hun yn nês yn ol.

Ar ol 1870, caed "Cantata'r Adar" yn 1871. Yn 1872 hysbysebid y rhai canlynol yn America: Cân a Chytgan, "Gwnewch bopeth yn Gymraeg,"; Cân a Chytgan, "Dyna'r dyn sy'n mynd â hi"; song, "Slumber lie soft on thy beautiful eyes "; song, " O, give me back my childhood's dreams " (gwêl uchod); song, "All hail to thee, Cambria"; chwech o ganeuon gyda geiriau Cymraeg a Saesneg; Ballad, "The Old Cottage Clock "; Ballad (descriptive), "The Gambler's Wife " (Gwraig y Meddwyn); Ballad, "The Dying Child"; Prize Glee, "Rhosyn yr Haf"; Prize Glee, No. 1, "Ar don o flaen gwyntoedd"; Glee, No. 2, "Ar don o flaen gwyntoedd"; Glee, "The Prayer" (geiriau Cymraeg a Saesneg); Motett (i bum llais), "Gostwng, O Arglwydd" (buddugol yn Abertawe); Anthem, " Achub fi, O Dduw "; Anthem, " Clyw, O Dduw, fy ngweddi "; Chwe Anthem (gwêl. uchod); Trio (Serenade), " Sleep, lady, sleep."

Yn llyfr lorthyn Gwynedd cawn Gân a Ghytgan, "Cymry Glân Amerig." Gelwir y rhestr a ganlyn yn "Y Gerddorfa " am Rhagfyr 1875, yn "Professor Parry's latest and best compositions":

"My Childhood's Dreams" (Soprano and Tenor)"; "The Dying Child" (Soprano and Tenor); Solo and Chorus, "The Old Cottage Clock"; Reveriet "The Old Yew Tree" (Yr Hen Ywen Werdd); Reverie, "The Skylark" (Yr Ehedydd); Descriptive Ballad, "The Sailor's Wife" (Gwraig y Morwr); Quartette, Lullaby, "Sleep, my darling" (mixed voices); "O Lord, abide with me" (mixed voices); Pianoforte, "Maesgarmon" (a descriptive Fantasia); "Grand March de Goncerte," "Druid's March," "Recollections of Childhood," "Recollections of Courtship," "Recollection of Spring": (Easy for children), "Little Willie's Waltz," "Little Eddie's Mazurka"; Grand Chorus for Male Yoices, "Rhyfelgan y Myncod," "Gytgan y Bradwyr" (Chwefrol, 1876).

Dr. Joseph Parry fel Cyfansoddwr Geltaidd.
Gan Tom Price.

Gwaith anodd yw deffinio beth a olygir wrth y gair Celt mewn cyfansoddiant cerddorol; y mae'n hawdd iawn ei deimlo.

Arferir dywedyd fod yr athrylith Geltaidd yn hoff o'r prydferth, y swyngar, a'r ysbrydol; ond y teimladol yw sylfaen yr adeilad. Angerddoldeb llawenydd neu alar yw un o'r nodweddion amlycaf. Ceir y llawenydd yn " Hob-y- deri-dando," a'r dwyster ym " Morfa Rhuddlan." Yn anfynych ceir ergydion o'r cyfriniol megis " Ar Hyd y Nos," etc. Y mae lle i gredu fod yr elfen gyfriniol yn mynd yn brinnach o ddydd i ddydd. "Technique" yw gair mawr y cerddorion diweddaraf; ac wrth gwrs mae ymlid ar ol hwnnw yn elyn anghymodlawn yr ysbryd cyfriniol. Gellir tybio ar brydiau fod llai o'r ysbryd Celtaidd hefyd yn y wlad. Gymharer "Ystorm Tiberias" (Tanymarian) ag "Ystorm" Islwyn gan D. Jenkins; nid wyf yma yn sôn dim am gelfyddyd y ddau gyfansoddiad, nac am alluoedd y ddau gyfansoddwr, ond yn unig yn pwysleisio gwahaniaeth mawr yn yr hyn a feddylir wrth ysbryd Celtaidd.

Yn ddiau mae cyfansoddwyr ac arweinwyr dechreu y ganrif hon yn cael eu blino'n fwy gan ysbrydion allanol y gelfyddyd, nag oedd yr hen gerddorion. Gwelir hyn ar unwaith wrth ddarllen adolygiad ar waith cerddorol tramorol neu gartrefol. Mae y gair "Modern" yn awgrymu hyn. Mae "Music of the Future" Wagner yn beth henafol ddigon er ys llawer dydd.

Nid gwahaniaeth ysbryd yw, ond pethau bychain allanol ac i fesur arwynebol. Mae ysbryd cenedlaethol yn beth arhosol fel y mynyddoedd:

Aros mae'r mynyddau mawr,
Rhuo drostynt mae y gwynt;
Clywir eto gyda'r wawr
Gân bugeiliaid megis cynt.

Un o'r bugeiliaid mwyaf Celtaidd ei ysbryd fu yn tramwyo llechweddau ein mynyddoedd cerddorol oedd Dr. Joseph Parry; yn arbennig pan yn rhydd oddiwrth gadwynau tramoraidd. Dywedir am Wordsworth yr anghofia y genedl Seisnig ei ddarnau meithion, y cyfanweithiau; ond nid ä y sonedau a'r mân-ddamau byth o olwg y genedl. Gellir yn briodol ddywedyd yr un peth am Dr. Parry; yn wir, mae'r genedl eisoes bron anghofio enwau ei brif weithiau; tra y cenir ei fân-bethau yn barhaus. Paham hyn? Yn gyntaf oll yr oedd Parry yn edmygwr di-bendraw o'r Comedau tramor, a'i natur yn ystwyth, a'i gof yn ddiderfyn. Yr oedd yn grogedig wrth ryw gomed neu'i gilydd o hyd pan yn ysgrifennu gwaith cyflawn, Handel a Mendelssohn, pan yn myfyrio ar ryfeddodau yr "Emmanuel" ardderchog (gweler Mendelssohn yn y Cytgan " Yr lôr, Efe sydd Dduw "; Handel yn y Cytgan, "Oantorion y Deml"). Ond daw y Oelt i'r golwg yn hardd yn fynych, megis yr alaw " Wele y dyn, O! mae yn hardd." Hawdd yw i ni dybio mai Rossini a'r ysgol Eidalaidd oedd yn ei feddwl pan yn cynllunio ac yn bwrlymu melodion hyfryd " Blodwen." Wrth sôn am " Blodwen," yn ddios dyma y gwaith cyflawn mwyaf Cymreigaidd o lawer o eiddo Parry. Er fod y cynllun yn Eidalaidd, mae'r melodion yn rhydd fel nentydd Cymru.

Fel y rhan fwyaf o gyfansoddwyr Ewrop tua diwedd y ganrif o'r blaen, fe dalodd warogaeth drom i'r cawr Teutonaidd Wagner; fel y cawn bron ymhob rhifyn o "Saul of Tarsus," etc. Ond diolch i'r drefn, yr oedd yn berffaith rydd, ac yn hollol gywir i'w anianawd Gymreig pan yn ysgrifennu "Cantata yr Adar," ei donau cynulleidfaol, tonau i blant, a chaneuon. Clywais Isalaw yn dywedyd mai "Cantata yr Adar" oedd campwaith cyflawn Parry. Dywediad beiddgar, ond o safbwynt y Celt yr oedd yn gywir. Y wers fawr o hyd mewn byd celfyddyd, fel bywyd cyffredin, yw bod yn rhydd ac yn gywir i'n hamgylchoedd.

Gerddorion hunan-addysgol sydd fwyaf cywir iddynt eu hunain ac i'w gwlad. Yr oedd y gwres cenedlaethol yn llosgi yn ddirfawr ym mynwesau Bach a Wagner; ac felly Elgar yn y wlad hon; ac yn wir Tanymarian a John Thomas yng Nghymru fach. Dichon mai'r pedwar mwyaf Celtaidd o'r holl gyfansoddwyr Cymreig yw Tanymarian, Dr. Parry, John Thomas, ac R. S. Hughes.

Nid yw Ambrose Lloyd, Gwilym Gwent, D. Emlyn Evans, a D. Jenkins yn ein taro mor gryf, er eu safle gogoneddus yn y côr Gymreig. Rhaid i mi enwi rhai o emau Celtaidd Dr. Parry, sydd fwyaf nodedig o ran brwdaniaeth ysbryd; yn gyntaf oll, yr unawd cenedlaethol, "Baner ein Gwlad"; dyma gerddoriaeth Geltaidd berffaith—y chwarae o'r minor i'r major a'r cyffyrddiad cyfriniol ar y geiriau "Mae ysbryd Llewelyn, etc." yn ei gwneuthur yn em werthfawr; y bruddaidd yw'r "Gardotes Fach," ac yn yr un dosbarth "Yr Eos," ac i orffen y triawd minoraidd "Yr Eneth Ddall." Rhaid peidio anghofio "Codwn Hwyl," i feibion, a'r "Myfanwy" ochr arall i'r darlun. Gofod a ballai i mi enwi ei ddarnau i blant ond un sef "Y Milwr Bychan." Dirgelwch ei lwyddiant gyda darnau i blant oedd yr ysbryd Celtaidd sydd yn gwau drwy bob adran; nid yn gymaint eu symlrwydd, ond yr ysbryd rhydd sydd yn gosod newydd-deb ynddynt. Yn ddiamheuol Dr. Joseph Parry oedd y mwyaf llwyr Gymreig a feddem, ac wedi parhau i ledu ei adenydd hyd ddiwedd oes o lafur angherddol.