Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)/Danville ac Aberystwyth
| ← Y Celt a'i Gan | Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans |
Ei Gyfnod Aur |
VI. Danville ac Aberystwyth.
Hunan-gofiant:
YM mis Awst dychwelaf fi gyda'm teulu i'n cartref Americanaidd, ar fwrdd yr agerlong The City of Berlin. Ac yna yr wyf gyda chwi oll eto, fy hen gyfeillion annwyl a pherthnasau. Yr wyf ar daith o 103 o gyngherddau yn ail ymweld â'r holl leoedd a ffrindiau a gynorthwyodd i'm danfon i Lundain. Dwg y daith fi i New York, Illinois, Wisconsin, lowa, Minnesota, Tennessee, ac yn ol trwy Kentucky a Virginia i'm talaith fy hun, Pennsylvania. Yn y fan hon, gorlifir fy meddwl gan atgofion am gyfeillion a charedigrwydd sydd yn argraffedig yn fy nghalon os nad ar y tudalennau hyn.
1871—2—3: Yr wyf yn fy hen gartref yn Danville yn sefydlu'r Musical Institute gyda llawer o Iwyddiant; yn ol hefyd gyda'r un organ, ac eglwys, a chôr.[1] Dengys fy rhestr (o weithiau) mai dyma'r tymor lleiaf ffrwythlon yn ystod fy holl fywyd fel cyfansoddwr, er mawr ofid i mi ac yn groes i ddelfrydau fy mywyd.
1874 a gwyd y llen ar y golygfeydd mwyaf pwysig a by wiog yn fy holl fywyd. Cymeraf daith ffarwel ymhlith fy nghyf- eillion yn America a dychwelaf gyda'm gwraig a'n plant i wlad fy ngenedigaeth i lanw'r swydd o Athro Cerddorol a sefydlwyd er fy mwyn yng Ngholeg Prifysgol Cymru yn Aberystwyth, gan fod yna ddymuniad cryf yn ddwfn yn fy nghalon i gysegru llafur fy mywyd i'r gwaith o ddatblygu a hyrwyddo cerddoriaeth ymhlith cerddorion ieuainc fy ngwlad fel mater o ddyletswydd oblegid eu hymdrechion clodwiw i roddi addysg i mi. Ac yr wyf i yn gystal a llawer o'm cyfeillion anwylaf yn barnu y gallaf wasanaethu achos cenedlaethol cerddoriaeth Gymreig yn well drwy ddychwelyd
i Gymru a derbyn y Gadair a wesgir arnaf. Yr wyf yn
gwneuthur hynny, er fy mod yn gwybod y golyga aberth
ariannol mawr i mi a'm teulu. Yr ydym yn awr fel teulu'n
gadael ein llu cyfeillion annwyl,—fy mhriod, ei rhieni, ei
chwaer a'i brawd, a minnau, fy mam annwyl yn ei henaint,
a'm brawd a'm dwy chwaer. Ac wele ni yn awr unwaith eto
ar y Werydd llydan ar fwrdd yr agerlong The City of Brooklyn (?)—fy chweched mordaith. Wedi cyrraedd Lerpwl, derbyniais frysneges yn gofyn i mi feirniadu yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor. Symudasom i Aberystwyth ym Medi, a
dechreuais ar fy nyletswyddau colegawl yn Hydref.
Y mae'r byd hwn yn llawn cam-gyfaddasiadau, na ellir mo'u hesbonio ond ar y dyb mai lle disgyblaeth ydyw. Un o'r cyfryw oedd i Parry o'r pryd hwn allan, orfod gwasanaethu fel athro agos yn ddidor—yn Danville, Aberystwyth, Abertawe, a Chaerdydd. Y mae'n gwlad ni heb ddysgu eto fod yn rhaid geni athro, fel geni cerddor. Ganwyd Parry yn gerddor, ond ni anwyd mohono'n athro; er y meddai'r brwdfrydedd angenrheidiol mewn rhannau o'r gwaith, yr oedd yn dra diffygiol mewn nodweddion anhepgor eraill. Dysgodd gryn lawer yng nghwrs bywyd yn ddiau, a gallasai fod wedi dysgu rhagor onibai am ei ymroddiad braidd hollol i gyfansoddi.
Dywed y "diolch" a ganlyn rywbeth am ei fwriadau a'i gyflawniadau pan ddychwelodd i America:
"At y gweinidogion, y cerddorion, a'r Cymry'n gyffredinol drwy y Taleithiau. Annwyl Gyfeillion,—Echdoe y dychwelais adref at fy annwyl deulu ar ol bod am dri mis ar daith gyngherddol yn Ohio, Wisconsin, Iowa, ac Illinois. Blwyddyn i heddyw y dychwelasom fel teulu o Lundain, ar ol bod yno am dair blynedd. Fy nghynllun ar ol dychwelyd ydoedd mynd ar daith gyngherddol drwy y prif sefydliadau (Cymreig yn bennaf) yn y Taleithiau, a dyma fì ar ddiwedd blwyddyn gyfan o deithio a chanu yn Tennesee, Ohio, Pennsylvania, New York, Maine, Wisconsin lowa, ac Illinois, yn iach a chysurus. Cynheliais i gyd 103 o gyngherddau yn ystod fy nheithiau. Yn sicr i chwi, yr oeddwn ar y cychwyn yn ofni, am fod yr anturiaeth yn fawr a pheryglus: ofni cyfarfod â methiant a chroesawiad oer gan fy nghydgenedl; ofni colli iechyd, ac ofni y buasai y llais yn cael ei niweidio gan y fath ganu a theithio. Ond y mae yn llawenydd gennyf ddywedyd fod y cyfan wedi troi allan yn llwyddiant perffaith—yr iechyd y naill ddydd fel y llall heb gymaint a chur yn y pen erioed; yr holl eglwysi (ag un eithriad) â'u drysau'n agored i mi; y gweinidogion yn rhoddi eu ' dylanwad ' ac yn cydweithredu o'm plaid; y derbyniad yn wresog a brwdfrydig, a'r cerddorion un ac oll ymhob man (oddigerth dau le) â'u holl galonnau yn fy nghynorthwyo a gwneuthur yr oll a allent er gwneuthur fy nghyngerdd yn llwyddiant.
"Cefais y cyfeillion hynny a gyfarfûm yn ystod fy nhaith yn 1866 yn gyfeillion eto (gydag ond dau eithriad); ond collais rai a methais ennill edmygedd a dylanwad eraill am na bawn yn byw yn yr un cylch a hwy: pe bawn wedi cytuno â hwy mewn rhai arferion buasai y cyfan yn all right, a buaswn innau yn jolly boy. Er dichon ei fod yn golled i mi golli eu hedmygedd a'u cydweithrediad, gobeithio a chredaf hefyd fy mod drwy y trosedd hwn wedi ennill edmygedd a dylanwad dynion o gylch uwch, purach, a mwy eu dylanwad. . . .
"Felly, gyfeillion hoff, yn eglwysi, gweinidogion, cerddorion, a'r genedl yn gyffredinol, derbyniwch fy niolch gwresocaf am eich mawr garedigrwydd, eich cydweithrediad a'r derbyniad brwdfrydig a roddasoch i mi ar fy ymddangosiad o'ch blaen. Gobeithio y bydd fy nghyngherddau, a fy sylwadau ar nos Sabothau â thuedd ynddynt i godi safon cerddoriaeth ymhlith ein cenedl yn y wlad hon. "Gyda dymuniad i fod o wasanaeth i fy nghydieuenctid yn y gelfyddyd annwyl a nefolaidd hon, a chyda chalon iach yn llawn o ddiolch, ydwyf hyd byth eich cyfaill a'ch ewyllysiwr da,
Joseph Parry (Bachelor of Music; Pencerdd)."
Cyhoeddwyd hwn ddiwedd 1872. Yng nghwrs y flwyddyn ymddangosodd y canlynol:
"Caniadaeth y Cysegr. Mae Joseph Parry, Ysw. (Pencerdd America) Mus. Bac., yn wir deilwng o sylw, parch, a chefnogaeth holl eglwysi a gweinidogion Cymreig America. Llawenychaf yn ei nodweddiad dilwgr fel Cristion gostyngedig a ffyddlon; yn ei dalentau godidog fel cerddor a datganydd, ac yn ei lwyddiant a'i ddyrchafiad yn yr Athrofa Gerddorol yn Llundain, yr hyn a enillodd drwy ei ymdrechion diflino, a'i weithiau gorchestol. "Mae Cymry cenedlgarol talaith Ohio yn haeddu parch mawr am sefydlu yr 'Wyl Gorawl Gymreig '—gall wneuthur dirfawr les; ac y mae ysgrifau Robert James, Ysw., Hyde Park, Pa., yn y 'Drych' ac yn y 'Faner' yn deilwng o sylw holl Gymry America. . . .
"Credaf fod awyddfryd cryf yn Joseph Parry am wneuthur ei oreu dros ddyrchafiad ' Caniadaeth y Gysegr'; mae ganddo alluoedd nodedig at hynny; cyfansoddodd lawer o ddramau cysegredig a beirniadodd lawer o donau cynulleidfaol. Treuliodd y Saboth, Ionawr 28ain, 1872, gyda'r eglwysi Cymreig yn Shenandoah City, Pa. Cytunasant i gadw cyfarfod canu nos Saboth, ac i wrando ar gynghorion gwerthfawr Mr. Parry. Cawsant wledd gerddorol gysegredig. Gallai wneuthur lles mawr felly bob Saboth, ar ei deithiau drwy'r wlad. Ond credaf fod gan yr Arglwydd waith mwy eto ar gyfer Pencerdd Parry."
Yna cawn fel is-deitl:
"Athrofa Gerddorol Gymreig yn America; dan arolygiaeth ac addysg Joseph Parry, Ysw.—Trwy gydymdrech parhaus gallai Cymry America ei chodi a'i chynnal yn anrhydeddus, yn Columbus, Cleveland, neu Cincinnati, O., neu yn Philadelphia, Pittsburgh, neu Hyde Park, Pa.; neu yn New York neu Utica, N.Y.; neu rywle arall a farnont yn fwyaf cyfleus er addysgu cerddoriaeth foesol a chysegredig. Mae yn awr oddeutu 384 o eglwysi Cymreig yn America, a phe cyfrannent 20 doler bob un ar gyfartaledd, byddai y cyfanswm blynyddol yn 7,680,000 doler at y fath achos teilwng. Gyda'r swm blynyddol yna gellid talu cyflog blynyddol anrhydeddus i Mr. Parry, a rhai athrawon eraill cynorthwyol iddo; a dichon y gellid estyn ychydig gynhorthwy i feibion a merched i gael addysg gerddorol yn yr athrofa honno. Yr wyf fi a'm heglwys fechan ffyddlon yn Shenandoah City wedi penderfynu casglu 20 doler yn flynyddol at y fath achos teilwng, ac yn gobeithio y bydd i'r holl eglwysi ymaflyd yn ddioed yn yr achos o ddifrif, a phenderfynu ffurfio pwyllgor cyfrifol ac anrhydeddus i'w ddwyn i weithrediad. Eglwysi a gweinidogion Cymreig America o bob enwad yn ddiwahaniaeth! Penderfynwch o un galon ar unwaith i godi "Caniadaeth y Cysegr" i anrhydedd, drwy roddi cefnogaeth deilwng i Mr. Parry, y gŵr a anrhydeddodd y nef mor fawr, ac sydd yn teilyngu ein parch a'n anrhydedd ninnau."
Gellir gweld yr apêl braidd anghydryw hon ymhlith yr hysbysebau ar ddiwedd "Hanes Cymry America" gan Iorthyn Gwynedd. Y mae'n anodd gweld beth oedd prif amcan ei ysgrifennu, ai "Caniadaeth y cysegr" ai ynteu yr Athrofa Gerddorol Gymreig. Eglura i ni beth olygai Mr. Parry yn ei gyfeiriad at ei "sylwadau nos Sabothau." Ni sonia Parry ei hun o gwbl am yr "Athrofa Gerddorol"; ond gwyddom ei bod wedi ei chychwyn cyn y diolch uchod. Ni wyddom beth a wnaed mewn ffordd o gynhorthwy gan yr eglwysi ar linellau Iorthyn, ond hysbysir ni yn "Y Gerddorfa" am Rhagfyr, 1872, fod Goleg Cerddorol Mr. Joseph Parry, Mus. Bac. wedi ei gychwyn; tra dywed rhifyn Ebrill, 1873, "Gwelwn fod y "Danville Musical Institute", o dan arolygiaeth Mr. Joseph Parry, yn dra llwyddiannus; y mae yno yn bresennol ddau a deugain o fyfyrwyr, a bydd rhaid i Mr. Parry wrth athro cynorthwyol." Diau fod yna wirionedd yn y si na chyrhaeddodd yr ysgol y llwyddiant uchaf o ran trefn a disgyblaeth, ond dengys y llythyr a ganlyn o'r "Gerddorfa" am Hydref, 1873, oddiwrth Mr. H. E. Thomas, fod ei rhagolygon yn dda: "Ar fy nhaith drwy rannau o Pennsylvania, gelwais yn y Musical Institute yn Danville. Cefais gryn ymddiddan â'r cerddor athrylithgar a dysgedig Mr. Parry. Aethai yn union, fel yr oedd yn naturiol, at y gwahoddiad y mae efe wedi ei dderbyn i fod yn athro cerddorol ym Mhrifysgol Cymru. Teimla yn bryderus iawn, a hawdd y gall. Y mae yn gwneuthur yn dda yn Danville. Gwn y bydd yn gryn aberth ariannol iddo ar y cyntaf. Y mae Danville yn harddach nag y tybiais. Yr oeddwn yn benderfynol o'i annog i dderbyn y cynnyg, ond wedi gweld ei le, a chlywed am ei ragolygon yn Wilkesbarre, y dref fwyaf aristocrataidd yn sir Luzeme, yr oeddwn innau yn petruso. Nid wyf yn gwybod yn sicr pa faint y mae yn ennill o gyflog, ond y mae yn gwneuthur yn dda. Gwn fod athrawon cerddorol llawer llai eu bri nag ef yn ennill rhwng tair a phedair mil o ddoleri y flwyddyn yn y ddinas hon. Eto y mae ei galon gyda'i genedl. Gwasanaethu yr Americaniaid y mae yn bennaf yn y man lle mae; teimla mai y Cymry a'i pia ef. Tra thebyg gennyf mai yn Aberystwyth y bydd cyn blwyddyn i heddyw. Os daw, gwnaed y genedl yn fawr ohono. Y mae yn ddyn gwerthfawr ymhob ystyr. Chwarae teg i'r 'Gohebydd'—os llwyddir i gael Mr. Parry i Gymru, bydd y prif glod yn ddyledus iddo ef am ei lygad craff i'w ddethol ef allan, ac i'w ddawn ddeniadol i'w ennill yn ol i 'wlad y gân'"
At yr hyn a ddywed ef ei hun yn ei Hunan-gofìant, tebyg fod yr oll ellir ei ddywedyd ar ei symudiad o Danville yn y llythyr a ganlyn gan y "Gohebydd"(y "Faner,"Medi, 1873):
"Ar ol ystyriaeth bwyllog ac ar ol ymgynghori â'r rhai hynny ag yr oedd pwys i'w roddi ar eu barn ar y mater, cytunwyd y buasai yn bur anodd cael neb ag oedd ar y cyfan yn gymhwysach i ymgymeryd â'r swydd o athro cerddorol na'n cydwladwr talentog Mr. Joseph Parry, Mus. Bac.
"Tua blwyddyn yn ol sefydlodd Mr. Parry athrofa gerddorol yn Danville, Pennsylvania; ac y mae yr anturiaeth hyd yma wedi bod yn dra llwyddiannus. Ac ni bydd ei symudiad i Aberystwyth, mewn ystyr ariannol, o un elw iddo, ond yn hytrach i'r gwrthwyneb. Ond y mae ystyriaethau eraill—yr ystyriaethau y bydd yn Aberystwyth yn dyfod i gysylltiad mwy uniongyrchol â'i gyd-genedl y Cymry, ac y bydd y dalent y mae Rhagluniaeth wedi ei rhoddi iddo yn cael ei chysegru i ddyrchafu cerddoriaeth ymhlith ei genedl ei hun, ynghyd â'r anrhydedd cysylltiedig o lenwi cadair gerddorol mewn sefydliad fel y Brifysgol i Gymru, yn fwy na digon i droi'r glorian, fel y mae yn nesaf peth i sicrwydd yn bresennol y bydd Mr. Parry yn derbyn gwahoddiad y pwyllgor, ac y bydd yn dechreu ar waith ei swydd yn Aberystwyth yn gynnar yn y flwyddyn nesaf. . . ."
Ym "Maner" Ionawr 28ain, 1874, ysgrifenna: "Y mae ein cydwladwr Mr. Joseph Parry, Mus. Bac., Pencerdd America, wedi cydsynio â'r gwahoddiad a roddwyd iddo gan y Pwyllgor i ddyfod i Aberystwyth yn athro cerddorol. Disgwylid—er nad oedd yna sicrwydd hollol am hynny—y buasai Mr. Parry yn gallu ymryddhau oddiwrth ei ofalon fel athro y sefydliad cerddorol y mae wedi ei gychwyn yn Danville, fel ag i ymaflyd yng ngwaith ei swydd yn Aberystwyth ddechreu'r flwyddyn hon; ond ymddengys fod yna rwystrau anorfod ar ei ffordd i ddod â'i deulu trosodd gydag ef erbyn dechreu Ionawr, ac nid oedd o'r tu arall yn teimlo'n barod i ddyfod a gadael ei deulu ar ei ol. . . ."
Ym "Maner" Mehefin 24ain eto: "Bydd ein cydwladwr Mr. Joseph Parry, Mus. Bac. yn cychwyn i'w fordaith o New York yr wythnos olaf yng Nghorffennaf, fel ag i fod yn barod i ddechreu ar ei waith o ddifrif ddechreu'r tymor nesaf yn Hydref. . .
Erbyn Hydref 28ain cawn yr adran gerddorol mewn llawn gwaith.
"Y mae Musical Chair mewn cysylltiad â Choleg yn beth sydd yn hollol newydd yng Nghymru. Ac nid heb bryder ac amheuaeth yr edrychai amryw ar y cynhygiad. Experiment ydyw mewn gwirionedd, ond y mae yn argoeli yn llawer mwy addawol ar y cychwyn na disgwyliad hyd yn oed y mwyaf eiddgar. Y mae gan yr Athro Cerddorol lawer mwy o waith i'w wneuthur nag y mae'n bosibl i un dyn fynd trwyddo, er gweithio'n galed o naw o'r gloch y bore hyd wyth y nos; ac y mae darpariaeth i'w gwneuthur er ei gynorthwyo."
Gychwynnodd yr adran y tymor cyntaf gyda thri ar hugain o efrydwyr. Cynhyddodd y rhif gryn lawer gydag amser, fel erbyn 1879 yr oedd Dr. Parry'n alluog i dystio eu bod yn ffurfio'r "bedwaredd ran o holl efrydwyr y Coleg."
Gwelwn, ynteu, i Dr. Parry ddechreu ar ei waith yng Ngholeg Aberystwyth yn Hydref 1874, "ar wahoddiad y Cyngor, ac ar awgrymiad y diweddar enwog a gwlatgar ' Gohebydd,'" meddai'r Prifathro T. C. Edwards yn ei dystysgrif iddo pan yn ymgeisydd am y swydd o ddarlithydd yng Ngholeg y Brifysgol yng Nghaerdydd. Ac ychwanega, "Os caf ddatgan fy marn, credaf fod yr awydd i gysylltu â'r Coleg Awdur Cerddorol Cymreig o'r fath fri yn pwyso cryn dipyn gyda'r Cyngor pan yn sefydlu'r Gadair Gerddorol."
Nodiadau golygu
- ↑ Dywed Cynonfardd ei fod yn Organnydd yn Eglwys Esgobol Wilkesbarre o 1872 hyd 1874, ac mai i gôr yr eglwys y cyfansoddodd "The Tempest."