Cofiant y Parch Isaac Morgan Harry/Llythyrau
| ← Cofiant | Cofiant y Parch Isaac Morgan Harry gan Thomas Lewis Jones, Machen |
Penillion i'r Ysgol Sabbothol → |
LLYTHYRAU.
ANWYL SYR,-Gydag hyfrydwch mawr yr ydwyf yn cydsynio â'ch cais, trwy ysgrifenu yr ychydig linellau canlynol, o berthynas i'r diweddar Barch. Mr. Harries o'r Morfa, yr hyn a gyflwynaf i'ch gwasanaeth, gyda golwg ar y Cofiant a fwriedir genych.
Yr eiddoch yn ffyddlon,
Parch. T. L. Jones.J. MATHEWS.
"Coffadwriaeth y Cyfiawn sydd fendigedig;" felly y mae coffadwriaeth y Parch. Isaac Morgan Harry o'r Morfa, yn meddwl a chalon yr ysgrifenydd. Cofio yr ydwyf er yn ieuanc iawn weled y gwr duwiol uchod yn dyfod i bregethu ar foreu Sabboth i Bethel, Mynyddislwyn, gan fyned y prydnawn i Toniddon, i dŷ Mr. P. Williams, i bregethu eilwaith ar ei ffordd wrth ddychwelyd adref; gan ddyfod a dychwelyd yr un dydd, a theithio drwy hyny tua deg ar hugain o filltiroedd.
Byddai Mr. Harries yn cael ei ystyried y pryd hwnw yn ddyn hynod mewn duwioldeb, ac hefyd mewn ffyddlondeb yn mhob peth gydag achos Duw. Bu cyfnithder i'r ysgrif enydd yn aros yn nghymydogaeth y Morfa am ryw dymhor, pan yn ferch ieuanc (sef Rachel Mathews, gwraig wedi hyny i'r brawd R. Morris, Ffynonygwaed,) yr hon sydd wedi marw, a phawo ar a'i hadwaenai yn lled sicr am ei duwioldeb hithau. Clywais hi yn dywedyd ei bod yn arfer myned i'r cyfeillachau a'r cyfarfodydd gweddi at Mr. Harries, a thystiai hi na fu erioed yn well wrth ei bodd na phan yn ei gyfeillach ef a'i bobl. Teimlai pawb ag oedd yn adnabod y gwr da ryw barch mawr ato, ar gyfrif ei dduwioldeb, pa un bynag ai gartref ai oddicartref. Cafodd amryw wŷr a gwragedd parchus fagwriaeth grefyddol fendithiol iawn dan weinidogaeth Mr. Harries, rhai o'r cyfryw a adwaenai yr ysgrifenydd yn dda, fel rhai yn dwyn mawr sêl dros eu gweinidog parchus. Cof genyf am Mrs. James y cyntaf, a Mrs. James yr ail, yr hon sydd yn byw yn awr yn y Casnewydd; Mrs. Williams hefyd, priod y Parch. D. Williams, gynt o Aberafon, yr hon oedd yn ddynes rinweddol a duwiol iawn. Mae hithau wedi marw er ys blynyddoedd. Cafodd hi ymgeledd mawr yn y Morfa pan yn ieuanc iawn. Mrs. Hughes, Dowlais, oedd un arall a hoffai ei gweinidog Mr. Harries yn fawr iawn; ac mae yn awr yn cofio am lawer cyfarfod gwerthfawr a gafwyd yn y Morfa, pan yn ddynes ieuanc, yn byw gydag offeiriad yn y gymydogaeth, yr hwn oedd yn ewythr iddi. Diau mai tragwyddoldeb yn unig a esbonia y daioni a gafwyd yn y Morfa drwy weddiau taerion, pregethau gwresog, anerchiadau siriol, a chyfeillachau nefol y diweddar Mr. Harries.
Yn mhen blynyddoedd wedi dyfod i adnabyddiaeth bersonol ag ef, cafodd yr ysgrifenydd ei symud gan ragluniaeth i dref Casnewydd. Cymerodd hyny le yn y flwyddyn 1841. Daethum drwy hyn i fwy o gyfeillach neillduol ag ef. Byddai gan bobl Mynydd Seion barch mawr i Harries o'r Morfa, a chawsant lawer cyfarfod hwylus dan ei weddiau a'i bregethau dylanwadol—nefoedd ar y ddaear fyddai y cyfarfodydd gydag ef ar rai amserau. Mae cydmares bywyd yr ysgrifenydd yn cofio cyfarfod dan bregeth Mr. Harries yn Mynyddislwyn ag a gafodd effaith ryfeddol ar ei meddwl— pan ag y darluniai ef y modd yr oedd y bugail da yn dyfod â'r ddafad gyfrgolledig tuag adref; codai y Beibl ar ei ysgwydd, fel y gwnai y bugail â'r ddafad, gan ei‘dwyn ar ei ysgwyddau ei hun yn llawen.' Yr oedd Mr. Harries mewn rhyw hwyl nefolaidd anghymharol ar y pryd, fel y byddai ar rai troion, fel y gŵyr pawb a'i hadwaenai. Bûm yn newid pulpidau â'r hen frawd o'r Morfa amryw weithiau; ac nid oedd neb yn fwy parod i roi help llaw, pan ag y byddai cyfyngder arnaf, nag efe.
Claddwyd plentyn saith mlwydd oed i'r ysgrifenydd yn y lle crybwylledig, ac nid oedd neb yn fwy agos at deimladau y fam a'r tad i'w wahodd i'w chladdu nag ef, ac fe ddaeth, ac a bregethodd yn Mynydd Seion, ar yr ymadrodd, “Och, fy meistr, canys benthyg oedd." Efe hefyd a fedyddiodd Mary—Ann. Yr oedd ef a'i bobl anwyl yn y Morfa yn gyfeillion calon genyf bob amser, ac nid yw y cariad a'r cyfeillgarwch ag oedd genyf gynt wedi ei ddileu o'm calon hyd yn hyn. Yr oedd Mr. Harries wedi addaw lawer gwaith i dalu ymweliad â Chastellnedd; ond daeth angau i roddi terfyn ar ei fywyd gwerthfawr, cyn iddo gael cyfleusdra i gyflawni ei addewid. Buasai yn dda gan laweroedd drwy siroedd Cymru ei weled a'i glywed, y rhai ni chawsant hyn o fraint erioed; ond yn awr y mae efe wedi ei symud i'r 'wlad well,' am yr hon y pregethai yn Nghymanfa Tresimwn yn y flwyddyn ddiweddaf (1861). Yr oedd arwyddion amlwg arno yn y Gymanfa hon fod y diwedd yn agosâu; ac ni chefais yr un olwg eilwaith ar yr hen bererin duwiol; ond henffych i'r dydd ag yr wyf yn hyderu y cawn gyfarfod mewn gwell teimlad nag y buom erioed ar y ddaear hon.
ANWYL FRAWD,—Llawen genyf ddeall eich bod yn bwriadu parotoi bywgraffiad i'r hybarch Isaac Morgan Harry, o'r Morfa, Llansantffraid, Mynwy. Y mae efe yn haeddu gwneuthur o honoch hyn iddo, ac nis gallaf feddwl am neb cymhwysach i'r gorchwyl; oblegid eich bod yn byw yn agos iddo, a chael rhai blynyddoedd o adnabyddiaeth o hono. Y mae fy nghalon mewn galarwisg, wrth feddwl, siarad, ac ysgrifenu am dano; a'i gofio fel dyn, brawd, priod, tad, a gwir gyfaill; a phe gwybyddwn holl ieithoedd plant Adda i gyd, mi a'u defnyddiwn i roddi clod i'r gras a'i galwodd, a'i neillduodd, a'i cymhwysodd, a'i arddelodd, a'i llwyddodd, ïe, ac a'i gogoneddodd. Rhyw hen bererin rhyfeddach na'r. cyffredin ydoedd—un da gan bawb, ewyllysiwr da i bawb, ac i bob peth da yn mhob man. Yr wyf yn ofni nas gallaf wneud dim a fydd yn gynorthwy i chwi dynu portrait cywir a chyflawn o hono, er fod yn wir dda genyf gael cynyg i osod careg yn y gofadail a gyfodir iddo. Nid yw ond fel doe genyf gofio y tro cyntaf y gwelais ef yn yr hen gapel yn Heolyfelin, Casnewydd, lle yr oedd yn aelod. Ar ol y cyfarfod, aeth yn ymddyddan rhyngom ein dau, wedi i'r bobl wasgaru oll; ac ni fuom yno yn agos i ddwy awr yn ymddyddan yn wresog â'n gilydd; yn benaf, yn nghylch ein galwad i bregethu yr efengyl. Yr oeddem ein dau yr un brofiad, ac yn cael ein maeddu gan yr un ofnau, rhag ein bod wedi ymaflyd mewn gwaith na pherthynai i ni. Daeth gyda mi y noson hono i̇'m llety, gan ein bod yn ofni fod y drws gartref wedi ei gau. Y mae mwy na deugain o flynyddoedd wedi myned heibio er y noswaith ryfedd hono. Oddiar hyny hyd y diwedd, buom yn gyfeillion mynwesol.
Mi ddymunwn ei goffa—
1. Fel Cristion. Yr oedd yn rhagori ar y cyffredin. Meddyliai pawb a'i adwaenai yn uchel am ei dduwioldeb—nid yn unig crefyddwyr o bob enw, ond hefyd bobl ddigrefydd. Yr oedd pawb yn ungred ac unfarn am dano drwy'r holl wlad. Bu yn byw am flynyddoedd mewn tyddyn bychan, lle yr oedd yn cadw tair neu bedair o wartheg. Perthynai y lle i eglwys Llansantffraid. Gofynai yr offeiriad yn aml i Mr. Harries paham na ddeuai i'r eglwys. "Wel, Syr," meddai yntau, mae ychydig o bobl yn y tŷ cwrdd acw, ac y maent yn dysgwyl i mi fod gyda hwynt, ac yr wyf inau yn hoffi bod gyda hwynt." Gofyn y byddai yr offeiriad drachefn a thrachefn. "Wel," ebai Mr. Harries, o'r diwedd, "mi newidiaf i â chwi ryw Sabboth, os leiciwch." Ffromodd yr offeiriad yn aruthrol, ac a ddywedodd, "Isaac, mi ro i notice i chwi;" a notice a gafodd i ymadael â'r fferm. Aeth y son allan drwy y gymydogaeth yn fuan, a dechreuodd y bobl erlid yr offeiriad, gan fygwth gadael yr eglwys i'r offeiriad, os anfonai Mr. Harries ymaith; ac mewn canlyniad cafodd y notice ei dynu yn ol, a chafodd yntau aros yn ei fferm. Fel Cristion, yr oedd yn neillduol o hawddgar a didramgwydd. Yr oedd o feddwl rhydd a dirodres-yn hawdd ei adnabod, yn ddilen a diragrith. Hynawsedd ac addfwynder Crist oedd yn ei nodweddu, a gellir yn briodol ddyweyd am dano, mewn symlrwydd a phurdeb duwiol-nid mewn dichell na doethineb cnawdol, yr ymddygodd efe yn y byd trwy ras Duw. Yr oedd yn esiampl i'r ffyddloniaid mewn gair, mewn ymarweddiad, mewn ffydd, ac mewn cariad.
2. Mi ddymunwn ei goffa fel gweddiwr. Yr oedd yn rhagori yn hyn ar y rhan fwyaf o'i frodyr yn y weinidogaeth. Yr oedd yn nerthol ac yn arswyd i gnawd rai prydiau. Y mae Cymanfaoedd Mynwy a Morganwg yn dystion o hyn. Yr wyf yn cofio ei fod yn gweddio yn y New Inn ar gyfarfod gweinidogion, ac yr oedd yn arddeledig, ac mor effeithiol, nes yr oedd yr holl dorf yn foddfa o ddagrau. Ar ganol ei weddi, yr oedd yn diolch gyda rhyw awdurdod rhyfedd, am grefydd yn talu ei ffordd bob tymhor o'r flwyddyn. "Ydyw," meddai, "mae'n talu ei ffordd drwy holl fis dû cyn Nadolig;" ac fe gynhyrfodd ereill cyn diwedd ei weddi i ddiolch mor uchel ag yntau am grefydd yn talu ei ffordd. Mi glywais am dano mewn cyfarfod gweddi, ger Maesllech, rhwng Caerlleon a Brynbiga; yr oedd wedi dyfod i'r gymydogaeth hòno i doi y teisi gwenith; ac un noson, yr oedd cwrdd gweddi yn ymyl, ac aeth yntau iddo; galwyd arno i weddio ar ddiwedd y cwrdd, plygodd wrth ystol deir-troed; ac ar weddi anghofiodd ei hun, a rowndiodd ar ei liniau yr holl room ddwy waith, a'r bobl yn cilio rhagddo, iddo gael ei ffordd. Mawr y son fu am y cyfarfod gweddi hwnw drwy'r holl ardal, ac mae rhai yn cofio am dano hyd heddyw.
3. Dymunwn ei goffa hefyd fel gwrandawr. Un bywiog iawn ydoedd-nid oedd efe, fel mae llawer, yn twymno wrth dân neb ond ei dân ei hunan, ac nid oes fawr gwres yn hwnw chwaith. Os buasai dim goleu yn llewyrchu, yr oedd efe yn sicr o gynhyrfu. Yr wyf yn cofio yn Nghymanfa Caerdydd, pan oedd yr enwog Rowlands, Cwmllynfell, yn pregethu ar anchwiliadwy olud Crist, tòrodd allan mewn bloedd o ddiolch, "Oni buasai ei fod yn anchwiliadwy, buasem wedi ei dreulio allan ys llawer dydd; ond, diolch, anchwiliadwy olud," nes yr oedd yr holl dorf yr un ysbryd ag yntau. Llawer gwaith y clywais ef yn molianu ei Arglwydd yn groyw. Nid oedd ddim cantwr, ni chafodd ddawn canu; ond byddai bob amser yn adrodd y gair fyddai yn cael ei ganu gan y gynulleidfa; ond os nad oedd ganddo ddawn canu, yr oedd ganddo ddawn diolch a molianu mor effeithiol a neb a glywais erioed.
4. Fel pregethwr. Yr oedd weithiau yn isel iawn, nes y y byddid yn ofni nas gallasai ddyfod drwyddi; brydiau ereill yr oedd yn uchel iawn, nes yr oedd yn ddigon i arswydo cnawd i eistedd dan ei weinidogaeth. Yr oedd yn hynod o hoff o'r testun hwnw, "Caned preswylwyr y graig," &c. 1. Y graig. 2. Preswylwyr y graig. 3. Eu dyledswydd,— "Câned preswylwyr y graig;" ac yr oedd yn debyg iawn o gael yr awel wrth son am y graig a'i phreswylwyr, a pheru i'w wrandawyr ganu mewn hwyl nefolaidd, am glywed son am y graig. Ei athrawiaeth a ddefnynai fel gwlaw, a'i ymadrodd a ddiferai fel gwlith. Crist wedi ei groeshoelio oedd testun mawr ei holl bregethau, a'i ddymuniad gwirioneddol oedd am fodd i draethu holl gynghor Duw, heb attal dim o'r pethau buddiol. Canolbwynt ei weinidogaeth oedd pregethu gras Duw i ddynion, yr hwn sydd yn eu dysgu i ymadael ag annuwioldeb a chwantau bydol. Yr oedd yn hoff iawn o osod o flaen ei wrandawyr Grist fel Gwaredwr, cyfoeth ei ras, ei swyddau cyfryngol, y cyfamod tragwyddol, yr Ysbryd Glân a'i weithrediadau, yn nghyd â breintiau'r duwiolion, addewidion y gair, a buddygoliaethau y credinwyr. Rhyfeddais lawer gwaith at ei fedrusrwydd, ac ystyried na chafodd awr o ysgol erioed, hynod mor fedrus ac effeithiol y pregethai yr efengyl ar amserau. Nid oes achos ofni dyweyd mai gwr Duw oedd Mr. Harries, wedi ei alw ganddo at ei waith, a'i wisgo â nerth mawr o'r uchelder. Yr oedd yn debyg i'r hen Simeon, yn ŵr cyfiawn a duwiol, gŵr anwyl gan Dduw a dynion. Puredd a gaed ynddo ger ei fron Ef. 5. Dymunwn ei goffo eto yn y cyfeillachau neillduol. Yr oedd yn ŵr mawr, a llawn iawn ynddynt bob amser. Bu genym gyfarfod misol yn y rhan isaf o'r sir hon, pan ag yr oedd Llaneurwg, Morfa, Casnewydd, Machen, Risca, Cwmbran, Elim, Penywaen, New Inn, a Hanover, yn y Cyfundeb ; yr oedd genym gyfeillach yn y boreu, yr ail ddydd, i'r gweinidogion ac aelodau'r lle y byddai y cyfarfod yn cael ei gynal. Nid oedd neb yn fwy ffyddlon na Mr. Harries i ddyfod i'r cyfarfodydd gwresog hyny; ond yn y gyfeillach, weithiau, byddai Mr. Harries yn fwy llewyrchus na neb o honom. Nis gallaf anghofio y gyfeillach a gawsom yn Mynydd Seion, Casnewydd, ar un boreu pan oedd y cyfarfod misol yno. Nid oedd llawer o'r bobl wedi dyfod yn nghyd, gan hyny, aeth y gweinidogion i ddyweyd eu profiadau wrth eu gilydd, ac yn eu plith, dywedodd Mr. Harries air; cymerodd i fyny eiriau Paul, “Pan ddaeth y gorchymyn yr adfywiodd pechod, a minau a fum farw." "Nis gwn i ddim," meddai, а fuais i farw neu beidio, ond mi wn i mi fod yn glaf iawn, ond mae arnaf ofn yn fynych iawn na fuais i ddim marw; dywedai hyn gyda'r fath ddylanwad a nerth, nes oedd pob un yn y lle yn wylo fel plant, ac yntau ei hun a'i lygaid yn ffynonau o ddagrau. Yr oedd Mr. Ellis, Mynyddislwyn; Mr. Thomas, Tabernacl; a'r anwyl ymadawedig Mr. Griffiths yno yn bresenol, ac yr oedd Mr. Thomas yn diolch ei fod yn mhlith ei frodyr. Un rhyfedd mewn cyfeillach oedd gwrthddrych ein Cofiant, ac O! y golled a gawd ar ei ol.
6. Dymunwn ei goffa hefyd yn ei ymdrech gyda'r ysgol Sul. Yr oedd yn gwerthfawrogi hon yn hynod; ac yr oedd yn ei elfen bob amser wrth son am dani. Yr oedd gyda'r cyntaf ynddi yn ei gapel ei hun, bob Sabboth pan gartref; ac ni chymerai lawer am golli un pryd ysgol; anogai yr aelodau i ddyfod i'r ysgol Sul, ac anogai ereill i anfon eu plant iddi, fel y cawsent eu dysgu i ddarllen Gair Duw, a gweddio drostynt. Mawr oedd ei ofal am y genedl ieuano, ar iddynt gael eu dysgu yn nghyfraith yr Arglwydd. Cyfansoddodd benillion rhagorol i'r Ysgol Sabbothol.[1]
7. Dymunwn ei goffa eto yn ei haelioni at achos Duw. Efe oedd yn dal y pen trymaf i'r baich yn ei eglwys gartref. Yr oedd yn rhoi mwy na neb o'i aelodau; er nad oedd yn cael ond ychydig am eu dysgu yn y ffordd i'r nef. Pan y buasai cyfarfod chwarterol neu Gymanfa yn y lle, yr oedd ef gyda'r blaenaf i gynorthwyo. Efe oedd yn cadw y capel yn lân, ac yn ei wyn—galchu. Efe hefyd oedd yn glanhau y fynwent. Yr oedd ei galon gynhes mor anwyl at achos Duw, fel nad oedd dim yn ormod ganddo i'w wneud. Pan ddodwyd gallery yn y capel yn ddiweddar, rhoddodd fwy na neb arall at hyny, sef saith punt o'i logell ei hun. Y nod amlycaf o gariad at achos crefydd, ac o dduwioldeb yn y galon, yw haelioni at achos crefydd. "Yr hael a ddychymyg haelioni, ac ar haelioni y saif efe." Yr unig wendid oedd yn ymddangos yn yr hen frawd oedd, iddo ddysgu ei bobl i fod yn gul at achos crefydd. Gobeithio y gwnânt ddiwygio ar ol ei golli. Cawsant esiampl dda ganddo ef. Mi ddymunwn i achos Duw fod yn llwyddianus iawn yn y Morfa, a gweddiau yr hen frawd ymadawedig fyddo yn cael eu hateb; ac ysbryd crefydd a ddilyno ei blant, a phlant eu plant, o genedlaeth i genedlaeth, yw dymuniad eich annheilwng frawd,
DOWLAIS, Rhag. 12fed, 1862.
BARCH. SYR,—Yn ol eich cais, wele fi yn anfon yr ychydig linellau canlynol, am fy hen gyfaill hoff ac anwyl, y Parch. I. M. Harries o'r Morfa. Bûm dan ei weinidogaeth am amryw flynyddau; treuliasom lawer awr yn nghyd i ymddyddan am yr achos a'i amgylchiadau yn nghapel ‘Rhagluniaeth.' Gwelsom haf a gauaf, oerni a gwres, gyda chrefydd yn y lle, fel nas gallaf byth ei anghofio. Cawsom gymaint o wenau'r Arglwydd yno, ag a gynaliodd ein gobaith yn y dydd tywyll a niwlog.
Un a meddwl isel iawn am dano ei hun oedd I. M. Harries; byddai bob amser yn dueddol i feddwl yn rhy isel am dano ei hun, ac o herwydd hyny, byddai ei ysbryd yn isel a llwfr yn aml. Pan yr oeddwn yn yr ardal, ymdrechais fyned drwy bob tywydd i'r cyfarfodydd er ei galonogi; ac yr oeddwn yn cael tâl ysbrydol i'm henaid dan ei weinidogaeth.
Yr oedd ef yn un nerthol iawn mewn gweddi. O! mor daer a ffyddiog yr oedd efe yn anerch ei Dad nefol; gallesid meddwl eu bod yn gyfeillion mawr. Yr oedd ei grefydd yn amlwg i bawb, bob amser, ac yn mhob amgylchiad; ni chlywais i fod neb erioed wedi amheu ei dduwioldeb. Ychydig oedd ei fanteision fel pregethwr; byddai yn gorfod gweithio yn galed bob dydd er cynal ei hun a'i deulu, er cael llawer o garedigrwydd gan ychydig ffryndiau gartref ac oddicartref; byddai weithiau ganddo filltiroedd i ddyfod oddiwrth ei waith i'r oedfa, ond byddai bob amser yn ymdrechu bod yn mhob cyfarfod wythnosol; a rhyfeddais lawer gwaith ei weled mor fywiog a chynhes yn y cyfarfodydd ar ol ei ludded caled drwy y dydd; hyfrydwch ei galon ef oedd gwaith ei Dduw. Defnyddiodd yr Arglwydd ef i raddau helaeth er enill eneidau at y Gwaredwr, yn ei ardal ei hun a lleoedd ereill. Byddai bob amser yn dderbyniol iawn gan eglwysi ereill yn nghyd a'u gweinidogion; ac nid ga gan neb yn fwy felly na'r enwog Mr. Hughes, Groeswen, yr hwn a'i dewisodd ef i bregethu yn ei angladd, gan nodi y testun hwnw iddo bregethu arno, "Gwir yw y gair." Parhaodd yn ffyddlon ac iraidd hyd y diwedd. Aethum i'w weled ychydig ddyddiau cyn ei farw, pan y dywedais wrtho, “Fod yn ddrwg iawn genyf weled yr hen dŷ yn dyfod lawr;' ac nis gallaf anghofio'r bywiogrwydd a'i meddianodd pan dorodd allan, gan ddywedyd, "Beth waeth am hyny;" yna cododd ei freichiau gwywedig i fyny, a dyrchafodd ei lais, gan ddywedyd yr ail waith, "Beth gwaeth am hyny, gan fod genyf dŷ tragywyddol yn y nefoedd." Yr oedd efe o ran ei leferydd yn llawn o dân y nefoedd yn ymadael â'r ddaear. Gellir dyweyd am dano, "Efe a ymdrechodd ymdrech deg, gorphenodd ei yrfa, cadwodd y ffydd," a'i fod yn awr yn mwynhau coron cyfiawnder.
Yr eiddoch, &c
MARY HUGHES.
At y Parch. T. L. Jones, Machen.
ANWYL FRAWD,—Da genyf gael ar ddeall eich bod yn bwriadu gwneud bywgraffiad i'r Parch. I. M. Harries o'r Morfa. Dylai enw a choffadwriaeth y dyn teilwng hwn fod yn werthfawr gan ei gydwladwyr yn gyffredinol. Cefais lawer o gynghorion gwerthfawr ganddo. Un tro yn agos i Wenfoe, dywedodd wrthyf, " Mai yr unig beth a'i cododd ef i sylw, oedd byw bywyd duwiol." "Gofalwch," meddai, am eich cymeriad; nid oes dim yn well na chymeriad da.” Yr wyf yn cofio ei fod yn dyweyd y dull goreu o bregethu,—"Peidiwch pwyso gormod," meddai, "ar drefn a rheswm, oblegyd y ffordd sicraf i wanhau unrhyw beth, yw pwyso gormod arno; peidiwch trin eich pregeth yn oeredd, rhag iddi droi stymogau y gwrandawyr; gwnewch eich pregethau eich hun. Pan aeth Sian fy widw yn rhy ddiog i ddarllaw, ac i brynu cwrw Bristol, hi gollodd ei chwstwm. Pregethu gwresog sydd oreu, frawd, yn enwedig yn Mynwy a Morganwg." Yr oedd yn myned ryw Sabboth i'r Rhydri i bregethu, ac un cyfaill gydag ef, sef Mr. John French o'r Awst. Ar y ffordd, cyfarfuant â'r offeiriad duwiol hwnw, Mr. Jones o Barry. "I b'le yr wyt ti yn myned, fachgen ?" meddai Mr. Jones. "I Rhydri.' "Beth wnai di â'r bachgen yna gyda thi, ti dòri ei wddf cyn dôd yn ol ?" "Yr ydych chwi yn cael clerk bob Sabboth, ac mae yn iawn i finau gael un heddyw. Fy nymuniad yw am i'r Arglwydd fy ngwneud yn fwy tebyg iddo; a bydded iddo'ch cynnorthwyo chwithau i wneud y Cofiant yn deilwng o'r gwrthddrych.
Carmel, Ion. 12fed, 1863.
CEFNCRIB, Rhag. 24ain, 1862.
ANWYL FRAWD,—Gan eich bod yn myned i gyhoeddi hanes bywyd y diweddar Barch. Isaac Morgan Harry o'r Morfa, arbeda hyny beth trafferth i mi, o herwydd pe na buasai neb arall yn gwneud hyny, buaswn yn cymeryd at y gorchwyl fy hun. Nid oes neb wedi marw yn ddiweddar yn fwy teilwng o hyny nag efe. Dichon fod llawer wedi meirw yn ddiweddar ag oeddent yn fwy dysgedig—yn fwy doniol i blethi geiriau a brawddegau coethedig, yn bereiddiach eu llais, ac yn harddach eu gwedd; ond, Pwy yn fwy gwreiddiol ei feddylddrychau? Pwy yn hawddgarach ei gyfarchiad? Pwy yn fwy ysgrythyrol ei olygiadau? Pwy yn fwy nefolaidd ei feddwl?—yn 'fwy diargyhoedd ei fywyd ? ïe, mewn gair, pwy yn fwy duwiol yn ei holl ymarweddiad? Nid buan y gallaf anghofio ei weddiau taerion a'i bregethau gafaelgar. Yr wyf yn cofio yn burion pa bryd y gwelais ac y clywais ef gyntaf erioed, ar foreu Sabboth, yn Ebenezer, Pontypwl. Y mae oddiar hyny dair blynedd a deugain. Yr oedd yno ddyn ieuanc o athrofa'r Drefnewydd, yn sir Drefaldwyn, lle yr oedd yr Athrofa ag sydd yn Aberhonddi yn bresenol. Yr oedd y dyn ieuanc yn un glân, ac wedi gwisgo yn bert, yn ol fashiwn y dyddiau hyny,—coat a waistcoat ddû, a napkin gwyn, breeches pen—lin o Kerseymere, a top boots eisteddai dan y pulpud; yn fuan, gwelwn ddyn lled dàl, teneu, a salw iawn, yn dyfod i mewn,—coat a waistcoat lâs, napkin brown am ei wddf, quarter boots o ledr cryf am ei draed, rhai hyny yn llawn o hoelion mawrion, breeches a leggings corduroy, safn go lydan, gwallt dû fel y frân yn gorwedd ar ei dalcen, a llygaid treiddgar iawn yn dyweud fod rhywbeth tu cefn iddynt. Dacw ef yn ei flaen at y pulpud, a'r hen bobl yn ysgwyd dwylaw ag ef yn hearty iawn, a minau yn ceisio dyfalu pwy a pheth allasai y dyn fod; ond, dacw'r dyn ieuanc i'r pulpud, ac wedi darllen, canu, a gweddio, dywedodd ei destun, bid siwr, fel pob pregethwr arall, a phregethodd am awr, nes oedd y gynulleidfa rhai yn cysgu, rhai yn gwrando, a rhai mewn tymherau drwg. Yn y diwedd, gwelwn hen ŵr yn codi ar ei draed, ac yn edrych i fyny tua'r areithfa, a chlywir ef yn dywedyd yn lled sarug wrth y gwr ieuanc, "Rhowch hi fyny bellach, i Mr. Harries gael lle; ac yn sicr rhoddodd y gwr ieuanc hi fyny, wedi iddo orphen chwareu ei dôn, fel y bachgen â'i delyn. Dacw Mr. Harries i fyny, a minau yn methu a deall beth oedd y fath un a hwnw yn myned i wneud; ond cefais wybod yn fuan. Dacw ef yn ymaflyd yn ei waith fel un ag oedd yn feistr arno, ac er fy mod yn ieuanc, cefais fy argyhoeddi yn fuan, nad gwisg bert a chadach gwyn oedd yn gwneud i fyny bregethwr. Pregethodd nes oedd y gynulleidfa oll mewn hwyl i "Gadw gwyl i'r Arglwydd." Dyna ddechreu ein hadnabyddiaeth a'n cyfeillach ni a'n gilydd. Llawer cyfeillach felus a gawsom wedi hyny, rhy faith i'w henwi mewn nodyn fel hwn; ond y ddiweddaf oedd ar ei wely angau, pan yn sefyll megys ar drothwy'r nef, yn dysgwyl am genad i ddyfod ac agor y drws iddo fyned i mewn i "lawenydd ei Arglwydd." Pan aethum at ei wely, ymaflais yn ei law, a gofynais pa fodd yr oedd yn teimlo. "Ni wn i yn y byd pwy sydd yna," ebai yntau. "Ceisiwch gofio," ebwn inau. Na wn i," meddai yntau. Yna dywedais fy enw wrtho. Gwaeddodd allan, "O, machgen anwyl i," ac a wasgodd fy llaw â'i ddwylaw yn galed. Bu ymddyddan lled faith rhyngom y noson hono a thranoeth. Gofynais iddo pa fodd yr oedd yn teimlo gyda golwg ar y mater mawr? "Pob peth yn dda,” meddai yntau; "mae y cyfamod yn sound rhyngwyf a'r Arglwydd ;" ac yna adroddodd eiriau Paul, "Mi a ymdrechais ymdrech deg, mi a orphenais fy ngyrfa, mi a gedwais y ffydd," &c. "Mi a allaf adrodd yr adnod hono gystal a Paul," meddai, “Ac mi wn i bwy y credais," &c. Ni chaniatâ gofod i mi fyned dros yr holl hanes—ond un peth eto. Gofynais iddo, pa un well ganddo fyned adre yn awr, neu aros yma yn hŵy; “O, myned yn awr, oedd yr ateb; ond, os yw fy Nhad nefol am i mi aros rhagor, yr wyf yn foddlawn pregethu ugain mlynedd eto, am un enaid;" ond nid oedd ei Dad am iddo aros dim yn hŵy heb y goron. Yr oedd ei waith wedi ei orphen. Gweithiodd ddiwrnod maith, yn galed a ffyddlon, nos a dydd, y gauaf fel yr haf. Gorphenodd ei yrfa mewn llawenydd, a'r weinidogaeth a roddwyd iddo gan Dduw. Aeth adref yn fuan, wedi i mi ei weled, mewn hwyl i "gadw gwyl i'r Arglwydd." Y mae yno yn awr yn mwynhau tragwyddol Sabboth gyda'r Oen, heb friw, na phoen, na gofid.
Yr eiddoch yn ffyddlon,
HERBERT DANIEL.
Tongwynlas, Chwefror 25ain, 1863.
ANWYL A PHARCHEDIG FRAWD,—Da genyf gael ar ddeall eich bod yn ymgymeryd â'r gorchwyl o osod mewn cof a chadw, trwy'r argraffwasg, Gofiant o ddyn Duw, sef y Parch. Isaac Morgan Harry, Morfa, swydd Fynwy.
"Coffadwriaeth y cyfiawn sydd fendigedig," medd y Beibl. Nid cyfiawnder â'r cyfiawn hwn fuasai gadael ei enw i syrthio i ddinodedd. Cefais adnabyddiaeth helaeth o hono yn yr ysbaid o bum mlynedd ar hugain. Cefais y fantais hefyd o glywed tystiolaethau y rhai a gawsant y fantais o'i adnabod lawer o flynyddau yn flaenorol i hyny. Ni welais ynddo, ac ni chlywais am dano, ddim yn annheilwng o'r dyn, y Cristion, a'r gweinidog da i Iesu Grist. Gellir dyweyd mai un wedi ei wneud ar gyfer ei oes oedd ef—pan oedd nifer y crefyddwyr yn llawer llai, y capeli yn fwy anaml, a mintai y rhai a bregethent y gair yn llai lluosog, cododd Duw Harries i'r mur; yr oedd yn ddyn cryf, gewynog o gyfansoddiad, fel yr oedd yn gallu gweithio a theithio i bregethu yn fwy na'r rhan amlaf. (Braint yw cael corph da i enaid da breswylio ynddo.) Bu am flynyddau yn cyrchu i Rydri, ac yn gofalu am danynt, pan na allai eu parchedig weinidog, G. Hughes, Groeswen, gan gystudd, ddyfod atynt. Gwnaeth hyny yn ffyddlon. Deuai i fyny o'r Morfa, foreu y Sabboth, naw milldir o ffordd, erbyn deg; pregethai ddwywaith a cherddai adref erbyn chwech, a hyny heb deimlo unrhyw anghyfleusdra; ac mewn modd cyffelyb y gwnaeth â llawer o eglwysi ag oeddynt yn weiniaid. Cof genyf yn adeg yr adfywiad diweddaf, pan oeddym yn derbyn 26 yr un Sabboth, iddo ddyfod i fyny, a hynod y wledd a gafodd wrth weled y gwael yn magu nerth. Gwaeddai allan yn ei hwyl oreu, "Pe na chawswn ddim o'r blaen yma, dyma fwy na digon heddyw o ad-daliad am y llafur i gyd.” Y dydd diweddaf a ddengys pa faint o ymgeledd a roddodd i eglwysi bychain a gweiniaid. Yr oedd yn bregethwr a berchid yn fawr gan y gwahanol enwadau crefyddol, a chan amrywiol raddau cymdeithas. Yr oedd fel meddyliwr yn hollol wreiddiol, a'r un modd y byddai yn traethu. Nid oedd ef fel neb arall, ond yn hollol fel ef ei hun. Enillodd safle uchel yn marn a theimlad ei frodyr yn Mynwy a Morganwg, a'r un modd yn yr amrywiol eglwysi. Nid oedd unrhyw gyfarfod neillduol yn cael edrych arno yn llawn, heb ei fod yn bresenol—ïe, teimlid bod yno ryw ddiffyg yn ei absenoldeb; ond, meddyliwyf mai man cuddiad ei gryfder oedd ei agosrwydd at Dduw, a'i gymdeithas â Duw. Dywedai yn ardderchog dros Dduw wrth ddynion, ond llawer grymusach wrth Dduw dros ddynion. Mynych y gwelwyd cynulleidfaoedd yn foddfa o ddagrau, pan y byddai o flaen y drugareddfa yn dadleu eu hachos. Collodd y byd ddadleuwr mawr gerbron Duw; collodd yr Eglwys Gristion cywir, pregethwr da, a gweinidog rhagorol i Iesu Grist.
Pan ar lan y afon, telais ymweliad ag ef, (mynych y gofynai ar hyd y dydd, a ddaeth y brawd o'r Rhydri). Cefais ef yn ei wely yn wael iawn yr olwg arno. Gofynais pa fodd y teimlai. Atebodd yn ei ddull arferol ei hun, "Dyma lle yr wyf—nis gwn i ba beth, na thros ba cyhyd; ond dyna, dyna, fe ŵyr Ef, a'r hyn a wel Ef yn oreu, a'm boddlona inau." Cafodd ddiwrnod hir—gweithiodd yn galed—cyd—ddarfu ei oes a'i wasanaethgarwch—aeth i dangnefedd—gorphwysa yn ei ystafell, hyd foreu y dihuno cyffredinol—heddwch i'w lwch.
Eglwys y Morfa, meddyliwch lawer am eich blaenor, yr hwn a draethodd i chwi air Duw, ffydd yr hwn dilynwch, gan ystyried diwedd ei ymarweddiad. Wrth ei golli, collasoch gyfaill siriol, trwyadl, a didwyll. Collasoch Gristion a ddygai nodweddau Israeliad yn wir, yn yr hwn nid oes dwyll. Collasoch bregethwr gwreiddiol, eglur, a phwrpasol, —ïe, un lawer gwaith a bortreiadodd Grist Iesu fel wedi ei groeshoelio yn eich plith. Ië, collasoch weinidog llafurus, heddychol—un ag oedd yn esiampl o dduwioldeb. Syrthied deuparth ei ysbryd arnom ninau, fel brodyr sydd yn aros hyd yn hyn.
Abertawy, Chwef. 23ain, 1863.
ANWYL FRAWD,—Mae yn dda genyf eich bod yn cyhoeddi hanes yr hen dad o'r Morfa. Nis gallaf feddwl yn awr am ddim neillduol i'w ysgrifenu am dano. Os gwelwch yr hyn a ganlyn yn werth, rhoddwch ef yn eich hanes.
Yr eiddoch yn serchog,
THOMAS REES.
Fel dyn, yr oedd yn un o'r rhai mwyaf diddrwg a anadlodd erioed; o ran galluoedd meddyliol, talp o ddiamond heb ei gaboli ydoedd ; o ran ei dduwioldeb, yr oedd yn seraph mewn corph dynol; fel pregethwr, yr oedd bob amser yn dderbyniol; ond rai prydiau, llwyr amddifadai ei wrandawyr o'u hunan—feddiant ; ac fel gweddiwr cyhoeddus, nid wyf yn cofio i mi erioed glywed neb yn gyffelyb iddo, i gyfodi torf o ddynion i'r nefoedd, o ran teimlad, ac i dynu cafodydd o'r nefoedd i lawr ar ddynion. BARCH. SYR,—Llawenydd nid bychan yw genyf, eich bod wedi ymaflyd yn y gorchwyl o gyfodi cof—golofn ar bapyr ac inc i'r diweddar Barch. I. M. Harries. Byddai yn dda genyf, pe yn bosibl, i gael y golofn yn aur, fel y byddai ei enw i bara yn weledig tra haul yn goleuo. Bum yn aelod yn y Morfa am dair blynedd ar hugain, er fy mod wedi symud i'r Casnewydd er ys saith mlynedd cyn ei farwolaeth. Nis gallaswn feddwl ymadael ag eglwys y Morfa tra yr oedd I. M. Harries yn fyw, ac felly yr oeddwn yn myned yno yn awr ac eilwaith, hyd ei farwolaeth ; ac yr oeddwn yn cael fy nhalu yn dda am fy ngwaith. Wedi i mi golli fy hen gyfaill anwyl a hoff, ymadawais â'r Morfa, ac ymunais ag eglwys Mynydd Seion, yn y dref hon; ond mai cofio am y Morfa, ac am hyawdledd, taerineb, a'r geiriau melusion a ddyferai dros ei wefus, yn peri i mi wylo lawer tro wrth gofio am dano. Dyn oedd I. M. Harries ag oedd yn ddyn dau fyd—dyn y byd hwn a dyn byd arall. Cefais gyfle teg i weled hyny; bu am dair blynedd yn trafod cryn dipyn droswyf o amgylchiadau y byd hwn, ac yr oedd ei ddiwydrwydd a'i onestrwydd yn ei drafodaeth, yn ddigon ar unwaith i mi ffurfio barn am dano, mai dyn dau fyd oedd efe. Yr oedd dipyn o amser cyn ei farwolaeth wedi rhoddi rhyw gymaint o arian i mi i'w cadw, a dywedodd wrthyf ei fod am i mi eu cadw―mai arian oeddynt at ei gladdu; felly, rhoddais yr arian yn y Bank, ac yno yr oeddynt hyd ei farwolaeth, ond fod ychydig o honynt wedi eu cael allan pan oedd ef yn glaf. Yr oeddwn am grybwyll gair fel yna, am fy mod wedi cael ar ddeall fod eglwys y Morfa wedi cael ei beio am na thalodd am gladdu ei gweinidog; ond y gwirionedd yw, nid oedd y bai hwn ar yr eglwys, oblegid yr oedd wedi gwneud ewyllys, ac fe gafodd pobpeth ei wneuthur yn ol ei ewyllys ei hun. A'r arian oedd yn ngweddill wedi ei gladdu, maent wedi eu rhoddi i'r perthynasau, yn ol ei ewyllys. Yn awr, gobeithiwyf y caf weled Cofiant yr hen frawd anwyl cyn hir, yr hyn fydd yn dda gan filoedd yn Mynwy i gael ei bwrcasu. Dymunaf lwyddiant o'm calon i chwi, Syr.
Nodiadau
golygu- ↑ Gweler hwynt yn y diwedd.