Cymru Newydd, Hanes Y Wladva Gymreig/Penawd 6
| ← Penawd 5 | Cymru Newydd, Hanes Y Wladva Gymreig gan Lewis Jones, Plas Hedd |
Penawd 7 → |
VI.
Y LLONG "RUSH," O'R UNOL DALEITHAU.
At M. D. Jones. —Llwyddais wedi tri mis o lavur mawr yn yr hyn yr aethum allan o'i herwydd. Prynasom long dda, a'i henw "Rush," 200 tunell register. Gosodasom arni 250 o dunelli yn llwyth i Buenos Ayres, a 29 o ymvudwyr i Patagonia: cludiad ar goel iddynt oll, a chynorthwy o $400 rhwng pedwar teulu at brynu oferynau amaethol cyn cychwyn o New York. Yr oedd y bobl hyn yn bur gevnog mewn pethau rheidiol, aradr a stove i bob teulu, hadau, pladuriau, rhawiau, bwyeill, &c., Capt. James G. Evans yn veistr y llong. Bu J. Mather Jones ar vwrdd y llong yn rhoi ei varn a'i vendith arni, a D. T. Davies, trysorydd y Powis Colony: synent oll weled llong mor dda genym. Yn Mahanoy tanysgrivasant $10,000 at y llong nesav: rhaid i ni gael pedair llong eto, vel y bo un yn cychwyn bob 6 wythnos. Mae genym enwau 200 i 300 sydd am ymvudo y tro nesav. Buasai y cyfarwyddwyr a minau yn uchel iawn ein llawenydd yn awr am y llwyddiant a'r rhagolygon, oni buasai am eich llythyr diweddav yn hysbysu nad oes genych vreinlen ar Patagonia! Rhaid vod rhyw dywyllwch mawr ar y peth, onide paham na vuasid yn ein wynebu mewn llythyr. Wedi son cymaint am vreinlen, a'r vreinlen, a'r vreinlen o hyd, a chwithau heb gael un erioed, onid creulon ynoch oedd terfynu eich llythyr heb egluro i ni wir sevyllva y Wladva a'r Cwmni. Mae genym ymddiried mawr yn uniondeb eich amcanion, er vy mod wedi credu er's misoedd nad ydych yn business men o gwbl. D. S. DAVIES.
Wedi ail gychwyn mor addawol a hynyna, ac i'r "Rush ". gyraedd Buenos Ayres yn llwyddianns, dilynodd cyvres o anfodion anaele iddi hi a'r mudiad. Wedi dadlwytho y llong, ac iddi alw yn Montevideo, anesmwythodd rhai o'r ymvudwyr y cymerasid cymaint traferth erddynt ; a phan gawsant gyda hyny storm vlin oddiyno i lawr, vel y bu raid troi i M. Video drachevn,
.jpg)
MYNODD y vintai lanio, a buan iawn y chwalwyd ac y llyngewyd hwy, vel nad aeth yr un ohonynt vyth i'r Wladva. Medrodd rhai ohonynt eu fordd i Paysandu, gweriniaeth Uruguay, a cheisiodd L. J., yn 1873, grynhoi y gweddill i vyned gydag ef i'r Wladva ond llwyr gollwyd golwg arnynt. Wedi adgyweirio tipyn aeth y "Rush" ymlaen i'r Wladva, ac yn deithwyr arni Ed. Jones (Rhandir), J. Griffith (Hendre veinws), a T. B. Phillips, Brasil. Ar ol glanio y rhai hyny, a gweled San José, aeth y llong i Rio Negro, ac oddiyno yn y man i Buenos Ayres, lle y gwerthwyd hi gan y prwywr benodasid gan y perchenogion, Stuart Barnes.
At L. J.—Vel cynrychiolydd W. Jeremiah a'r Cwmni Ymvudol, dymunol vyddai genym gael pob hysbysrwydd am y Wladva—awgrymiadau a rhagolygon. Wedi holi pawb a allav yma, yr wyv yn casglu (1) Er gwaethav eich siomedigaethau ac anhawsderau vod sevyllva y Wladva yn llewyrchus; 2) Mai difyg cymundeb rheolaidd gyda Buenos Ayres yw eich priv anhawsder. Yr wyv yn deall hevyd nad ydych yn llwyr sicr o barth breinlen dir gan y Llywodraeth. Yr ydych yn deall vod y cwmni wedi rhoddi imi lawn allu i weithredu drosto gyda'r "Rush," yr hon vwriedir gadw ar y glanau hyny i gadw cydiad masnachol, gan mai priv amcan y Cwmni yw hyny, a chyvlenwi y Wladva gyda phob nwyddau y bo alw am danynt. Govynant i mi hevyd eu cynorthwyo i gael breinlen briodol oddiwrth y Llywodraeth—am y tir sydd genych yn awr neu diroedd eraill dymunolach; ac yna, wedi cael hyny, y prynid llong vwy yn ebrwydd i gario ymvudwyr o New York i'r Wladva. . . . . A yw eich lle presenol yn voddhaol i chwi, neu a vynech chwi newid neu estyn eich terfynau? Byddwch vanwl i ddynodi eich finiau presenol, neu y rhai ddymunech,—niver yr erwau, &c.STUART BARNES.
Yn y dyvyniad canlynol o lythyr L. J. at W. ap Rees, New York, a ysgrivenwyd o Buenos Ayres, Ebrill 9, 1872, ceir cyveiriadau at yr un adegau o'r hanes :
Cyn hyn bydd S. Barnes wedi rhoi ar ddeall i chwi sevyllva pethau gyda'r 'Rush,' ac ovn sydd arnav y bydd ei thynged yn ovid i lawer ohonoch. Yn vasnachol, hwyrach nad oedd well llwybr na'r un gymerodd S. Barnes, wedi iddo ddeall anaddasrwydd y cabden i'r vath savle, ond y mae hyny wedi llethu y disgwylion Gwladvaol wrth y llong. Nid oedd ddisgwyl i'r prwywr vyned o'i fordd er mwyn y Wladva—er cymaint wnaed ohyny. Yr wyv newydd ddanvon cynygiad i ymvudwyr y 'Rush' sydd yn Paysandu i ddod i lawr atom yn ddigost os mynant, ac os gallant ymryddhau o'r man y maent: nis gwn ddim yn eu cylch ond y llythyr ddanvonodd tri ohonynt at y Consul Amerigaidd yma, a'r hwn, wrth gwrs, ddangoswyd i mi. Yr oeddwn wedi meddwl myn'd i'w gwel'd, ond y mae anhawsder quarantine yn vy lluddias. Aeth y Rush' yn aberth i'r un anaeddvedrwydd trevniadau ag yr aeth y 'Myvanwy.' Ond waeth heb ddànod wedi i'r peth basio. Anavus o beth oedd cyhoeddiadroddiad' (bondigrybwyll) y cabden pan aeth Mrs. Jeremiah adrev. Nis gellwch chwi yna ddeall ein anhawsderau ni, ond gellwch gasglu y gwnaethid niwed mawr i'r Wladva drwy ddangos mor gynhenus ac ymranol y darlunid ni yn y stori hono. Gall y Wladva wenu uwch ebychion o eiddigedd neu valais gyfredin; ond pan athrodir ni yn enw ein cyveillion goreu, vel y gwnaeth y cabden hwn yn eich enwau chwi, gan chwythu dwli yma ac anwir acw, mae'n sicr o wneud rhyw gymaint o niwaid yn ol ei vedr a'i gyvleusderau. Mae llawer dyryswch wedi bod eisoes ar y Wladva, oblegid ymyriadau ac adroddiadau gwyr dyvod.' Eich busnes chwi yw y Rush' a'i helynt, ond da chwi, peidiwch ymravaelio ynghylch y Wladva. Yr ydych yn gwneud camgymeriadau dybryd yn eich'eglurhadau,' ac nid oes wybod i beth yr arweiniant. Problem anhawdd yw y Wladva: byddwch daeog yn ei chylch yn hytrach nag yn llevarog, a choviwch vod ysgrivenydd hyn o awgrymion wedi bod drwy yr holl ryvel, derbyn mil o ddyrnodion gan gâr a gelyn, ond wedi gweled y Wladva'n llwyddo yn y diwedd. Nid oes neb yn edmygu mwy na myvi ar eich ymroad a'ch egni Gwladvaol—er y gellwch dybied, oddiwrth y sylwadau oerion, celyd, blaenorol vod vy nheimlad wedi ei haiarneiddio: hwyrach ei vod, o ran hyny, ond mae vy mhroviad wedi blaenllymu vy marn yn viniog, vel yr hyderav na raid i L. J. wneuthur yr un diheiriad pellach."
Yngoleuni proviad y blyneddoedd dilynol mae'n hawdd, hwyrach, weled nad oedd y Wladva, na'r Weriniaeth, yn aeddved i vanteisio ar y cais anturus hwn wnaeth Cymry yr Unol Daleithau. Eithr ni ddigalonodd hyrwyddwyr Amerig. aidd y mudiad wedi y methiant hwn, mwy nag y digalonodd eu hynaviaid wedi trychineb Bull's Run. Aeth D. S. Davies eilwaith ar y groesgad. Erbyn hyny cynorthwyid ev hevyd gan gynrychiolydd proviadol o'r Wladva (A. Mathews): a chyn hir iawn noviwyd llong a mintai arall, i wneud “ail gynyg Cymro," sev yr "Electric Spark," Capt. Rogers—i vyned yn syth o New York i'r Wladva. Yn y llong hono pendervynodd D. S. D. vyned hevyd, a gwel'd y Wladva drosto'i hun. Trevnasid y llong a'r vintai hono yn gyd—gyvranol, gan vod agos yr oll o'r ymvudwyr yn bobl led gevnog, rhai ohonynt yn perchen celvi a devnyddiau lawer, addas i sevydliad newydd. Ysywaeth eto! rhedodd y llong hono ar draethell ar arvordir Brasil. Nichollwyd bywydau neb, eithr bu un vam varw o ddychryn ymhen dyddiau; ond am yr eiddo a'r celvi, gasglesid drwy gymaint goval a gobeithion, aeth y rhai hyny agos oll yn aberth i'r mor a'r amgylchiadau trallodus. Golygva dorcalonus yn ddiau ydoedd y vintai ymvudwyr truain hyny ar draeth poeth Brasil, a'u holl glud—gelvi anwyl ar chwal ac ar gladd—y brodorion duon, pan ddaethant i'r van, yn varbariaid hollol iddynt o ran iaith a golwg. Bu raid traws-longu y vintai a'u clud ddwy waith i gyraedd Rio Janeiro; ac yno cavwyd y caredigrwydd Prydeinig arverol i rai trallodus, vel ag i'w hyrwyddo i ben y daith yn Buenos Ayres ; ond ymhell iawn o vod mor gevnog a phan yn cychwyn. Ynogwynvyd y son ! cwrddasant â'r vintai o'r Hen Wlad oedd yn myn'd i'r Wladva, ac a gychwynasent o Gymru tua'r un adeg ag y delai'r lleill o New York. Hono oedd "mintai Mathews a Lloyd Jones"—yr ail gychwyn i'r Wladva wedi y disdyıl hir o naw mlynedd.
Gwnaeth Cymry gwladgarol yr U. Daleithau drydydd cynyg drachevn am long i'r Wladva, a llwyddasant yn rhyvedd. Drwy holl drychineb y "Spark" glynodd Capt. Rogers gyda'r vintai: a phan gyrhaeddasant y Wladva, a gwel'd y lle a'r bobl, pendervynodd eve vyned yn ol at Gymry Amerig i ddweud wrthynt y weledigaeth gawsai, a'u cymhell i wneud trydydd cynyg am long i'r Wladva. Erbyn hyn yr oedd D. W. Oneida, a vuasai yn y Wladva rai blyneddoedd, yn barod i ddychwel at ei deulu yno; a chan ei vod yn wr o voddion tavlodd ei goelbren gyda Capt. Rogers i gynull mintai. Prynwyd velly y llong "Luzerne": llwythwyd hi o gelvi a bwyd; a dodwyd ynddi vintai gryno o ymvudwyr i vyned ar eu hunion i'r Wladva. Cyrhaeddasant yn ddiogel wedi hir vordaith—ond o'r braidd, canys darvuasai yr ymborth vel nad oedd ganddynt namyn starch yn vwyd i'r merched pan vwriasant angor y tu allan i'r avon Chupat, ac y cawsant broviad o vara enwog y Wladva. Bu peth anghydwelediad rhyngddynt wedyn ynghylch y llong; ond y diwedd vu ei gwerthu yn Patagones, vel na chavwyd nemawr wasanaeth gan hono eto i'r Wladva.
Bu un cyswllt byr wedi hyny rhwng Cymry yr Unol Daleithau a'r Wladva, sev oedd hyny pan aethai Edwyn Roberts i weled ei hen gartrev a'i gyveillion yn Wisconsin. Diau iddo gael croesaw calon gan ei hen gydnabod, a daeth ei vrawd a'i chwaer a'i phriod ac eraill o'i gydnabod gydag ev i gyrchu am y Wladva. Yr oedd Cymru y pryd hwnw (1875—6) yn verw bwygilydd am y Wladva, ac velly ymunodd mintai Edwyn Roberts yno gydag un o'r minteioedd hyny, a daethent trwy Buenos Ayres i vyned i'r Wladva.