Daff Owen/Brutus o Rufain

Daff Owen

gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

IV. BRUTUS O RUFAIN

CODODD Daff yn gynnar fore trannoeth ac aeth i chwilio am ei gyfaill cyn amser ysgol er mwyn adrodd wrtho am y newid cynllun ynglŷn â'r brithyll.

"Eitha' da," ebe hwnnw, 'falla' y cofiff 'r hen walch am hynny pan fo' inna mewn trafferth nesa'. Gad i ni'n dou fynd ato."

"Ie'n wir, dere mlân, cyn bod y plant eraill yn ein gweld yn mynd i'r tŷ. Ond paid à dwêd dim am ben blwydd mam wrtho, nei di? Fydd e ddim yn edrych yn bropor iawn iddo wybod mai ail gynnig a gafodd e'."

Hynny a wnaed, a bu'r anrheg yn llwyddiant mawr.

Daeth y mishtir ei hun at y drws, ac ebe fe, gan edrych i'r fasged, "Marry, what have we here? Odd's fish! tis fish, indeed!"

Yna aeth y dyn mawr yn ôl i'w dŷ gan ddwyn ei frithyll ag uchel floedd, a throdd y ddau ddisgybl yn eu holau hwythau at ddrws yr ysgol.

Yr oedd popeth yn iawn yn y gwersi y bore hwnnw. Disgleiriai yr haul y tu mewn a'r tu allan, a mwy nag un pechadur, y maddeuwyd ei drosedd am y tro, a

geisiodd ddyfalu am y tangnefedd dieithr a hyfryd a redai drwy'r lle.

Tua chanol gwaith y bore galwodd y meistr Ddaff ato.

"Nawr amdani, beth bynnag yw!" ebe'r llanc wrtho'i hun.

"Daff, you have heard of Rome, I dare say. She of the seven hills, you know.

"Yes, sir!" eb yntau heb roi ond hanner y gwir, a gobeithio'r goreu am y saith bryn.

"Perhaps you have also heard of Brutus, Daff?"

"Yes, sir, quite a lot."

Yr oedd ar fedr dwedyd ymhellach mai Dafydd Owen, fel yntau, oedd y dyn enwog hwnnw, ond rhwystrwyd ef gan y meistr yn taro i mewn gyda "That's right, you are the very boy for the part. Tom Morgan! Come here! You recite sometimes I think, Tom?"

"Yes, sir! I recited Y Salm Fawr Sunday 'fore last, sir."

"Alright! I'll forgive you that, but I want you to act with David here in the immortal Scene of Brutus and Cassius at our next concert. So we might as well begin at once. Come into the lobby with me and you shall repeat the lines to my pattern so as to get your pronunciation right at the first time of asking."

Ac yno, allan yn y cyntedd, y bu'r ddau Gymro bach yn ceisio yngan ar ôl eu meistr y geiriau na wyddent ond y peth nesaf i ddim o'u hystyr. Yr oedd yr athro yn pwysleisio mai llinell bwysicaf Daff oedd, you yourself are much condemn'd to have an itching palm," ac y byddai yn ofynnol iddo ei thaflu allan yn llawn sen at ei gydymaith, pan ddaeth i mewn atynt i'r cyntedd y Ficer Harrison, arglwydd y lle.

Ar y funud dechreuodd hwnnw siarad am y cyngerdd, ac yn enwedig am y ddadl rhwng Brutus a Cassius, a'r plant a drefnasid i'w hadrodd. Boddhaus iawn ydoedd o weld yr ysgolfeistr mor eiddgar yn ymdaflu'n gynnar i'r gwaith, oblegid ofn oedd arno mai rhy brin fyddai yr amser i wneuthur cyfiawnder â hi.

"We shall be ready in good time," ebe'r gwron hwnnw, "And if need were we could by diligence make assurance doubly sure," eb ef ymhellach.

Yna aethpwyd i siarad am bethau eraill, ac yn neilltuol am y crwt difoes hwnnw o waelod y pentre a anghofiai godi ei gap o gwrdd â chyfnither gwraig y ficer ar yr heol. "Glyndwr Jones again, I am sure,' ebe'r sgwlin,"— the wild and irregular Glendower. I'll teach him better soon, I'll warrant, Vicar."

"Good morning, Foster."

"Good morning, Vicar."

Ganol dydd rhedodd Daff adref at ei fam, a chyn cael ei anadl ymron, dywedodd.-"Nid Brutus o Lywel oedd e wedi'r cwbl, mam."

"O ble oedd e, ynte? chlywais i erioed am yr un Brutus arall."

"O Rome, mam, lle hynod iawn, ymhell bell oddiyma."

"Beth oedd yn hynod amdano?

"Yr oedd saith mynydd ynghanol y lle, ac rwy'n credu eu bod nhw i gyd yn llawn tân hefyd, mam!"

"Ie'n wir, hynod iawn, os felly."

'Rwy' i a Tom Morgan i fod i ddadleu yn ei gylch yn y concert nesa', ac 'rwy' i i fod yn gas iawn wrth Tom drwy y darn. Beth yw 'nitsh in pâm,' mam ? "

"Wn i ddim, machgen i, ond nid yw'n swnio'n neis iawn."

"Na! ych chi'n gweld, 'dwy i ddim i fod yn neis o gwbwl."

"Gallwn feddwl hynny, ond gwell i ti ofyn i Shams y Gof am y 'nitsh in pâm' yna, i ti gael gwybod yn exact amdano."

"Beth yw Tom i fod?"

"Cassius!"

"Cash-us! Dyna fe, a'i dad yn drysorydd yr ysgol hefyd! Eitha' da, 'rwy'n deall hwnna'n burion.

Cofia, wrth gwrs, ddysgu popeth mae y Brutus newydd yma yn ei ddywedyd, ond gofala beidio â bod yn rhy gas wrth Cashus, 'blegid 'roedd dy dad di a'i famgu ef yn gefnder a chynither, wyt ti'n gweld?"

Alright, mam. Dyma fi yn mynd i weld Shams 'n awr.

Cyn pen ugain munud yr oedd yn ôl drachefn, ac wedi cydio ohono am ganol ei fam, a oedd yn brysur gyda'i gorchwylion teulu, fe'i gosododd i eistedd yn y gadair freichiau, ac mewn llais awdurdodol fe ddywedodd wrthi," Gwrandewch! Y mae 'pâm' yn eitha' hawdd, sef pâm yn yr ardd,' 'pâm o flodau,'^[1] neu 'bâm o genin,' neu rywbeth arall. Nid oedd Shams yn eitha' siwr am y nitsh.' Ond yr oedd, o fewn dim a dim a bod yn siwr hefyd, ebe fe. Planhigyn wherw dros ben oedd hwnnw 'slawer dydd, mae'n debig, ac mor wherw fel nad oedd caniatâd i neb o'r Romans i'w gael yn eu gardd, rhag ofn lladd pobol ag ef. Ac yr oedd Cashus wedi ei dyfu ar y slei. Gewch chi wrando arna' i yn tawlu hynny idd i wyneb e'!"

Felly, wir, rhyfedd iawn! Ond cofia di pwy yw Cashus wedi'r cwbwl!"

"Daeth y noswaith fawr-y ficer yn ei gadair, a'r mishtir yn ei ogoniant. Fe gafodd y "Roast Beef" ei encorio ar y diwedd, a bu bron i ddadl y ddau Rufeiniwr gael ei hencorio yn y canol, gan i Shams y Gof daro allan i guro dwylo pan safodd Daff ar flaenau ei draed, a chan estyn ei fys mewn gwawd deifiol a rinciodd allan, "you yourself are much condemn'd to have an itching palm!"

"Aeth pawb adref wedi eu llwyr foddhau, ys dywedai y "County Times," ac anadlodd y ficer a'i glerc yn rhydd am flwyddyn yn ychwaneg.

Nodiadau golygu

↑ GPC -pâm o flodau

[1] GPC -pâm o flodau

[1]