Drama Rhys Lewis/Act 1 Golygfa 2

← Act 1

Drama Rhys Lewis gan Daniel Owen golygwyd gan John Morgan Edwards

Act 2

CARTREF MARI LEWIS, ETO.

Y CLOC AR 11 O'R GLOCH.

GOLYGFA 2.—Y teulu yn disgwyl Bob o'r jail.—MARI LEWIS yn cerdded o ddeutu a'r brus llawr yn ei llaw. Yn mawr hyderu fod pawb yn credu fod BOB wedi ei anfon yno ar gam. —MARI LEWIS a WIL BRYAN ar "Bregethu."—MARGED PITARS (dan wau hosan) yn canmol Mr. Broum y Person.—RHYS yn cau ei esgidiau.—WIL BRYAN, weithiau'n eistedd, weithiau'n codi, yn traethu ar "Natur Eglwys," ac yn galw ei dad yn gaffer," &c., a MARI LEWIS yn ei ddwrdio.—Y "Q.P." a'r "looking glass."—Amser tren BOB.—Siom ei fod heb ddod.—MARI LEWIS yn ddigalon. WIL BRYAN yn dadlu ei bod cystal a Job.—MARGED PITARS yn deisyfu na bae Mr. Brown yno i'w chysuro, a MARI LEWIS yn ei hateb.—WIL BRYAN yn chwilio am John Powell.—BOB heb ddod.—WIL yn mynd i aros efo RHYS LEWIS heno, ac adrodda wrtho fel 'roeddynt wedi colli sport.JAMES LEWIS yn galw heibio.—Ei anfon i ffwrdd.—BOB yn dychwelyd, a llawenydd mawr.

MARI LEWIS (ar draws ryw siarad yn y cwmni),—"Wyt ti'n siwr 'does dim d'eisio yn y shop heddyw? Be wyt ti'n ddeyd ddeydodd Abel Hughes wrthat ti neithiwr, Rhys?"

RHYS, "Deyd y cawn i beidio mynd i'r siop heddyw, am fod Bob yn dwad allan o'r jail."

MARI LEWIS,—"Mae'n dda gen i fod Abel Hughes yn dal i gredu mai ar gam yr anfonwyd Bob i'r jail."

RHYS,—"'Roedd mistar yn deyd ddoe yn y siop ei fod ef yn credu erbyn hyn fod Bob wedi cael dau fis o jail yn hollol ar gam."

MARI LEWIS,—"Yr ydw i yn synnu fod Mr. Brown, y Person, yn gallu pregethu am gyfiawnder a thrugaredd, ac ynta'i hun wedi bod ar y fainc yn cytuno efo gwr y Plas i weinyddu anghyfiawnder."

WIL BRYAN,—"Pregethu? Be ŵyr hwnnw am bregethu ? Ond mae o wrthi yn cabarddilio rhywbeth bob Sul."

MARGED PITARS,—"Wel, hwyrach na feder Mr. Brown ni wneyd fawr o'r pregethu 'ma, ond mae o'n berson da, anwedd."

MARI LEWIS,—"Mae hynny yr un peth yn union, Marged Pitars, a bydae chi'n deyd fod James Pwlffordd yn deiliwr da, ond na feder o ddim pwytho. Mi fydda i yn diolch llawer mai efo crefydd yr ydw i, ac nid yn Eglwys Loegr."

MARGED PITARS,—"Wel, gadewch iddo; mae Mr. Brown yn dda iawn wrtha i, yn neilltuol oddeutu'r Nadolig 'ma; a mi 'rydw i yn reit hapus yn yr Eglwys."

WIL BRYAN,—"Fel hyn yr ydw i yn 'i gweld hi, Mari Lewis, mae hi yn fwy cyfforddus yn yr Eglwys, ond yn fwy saff yn y capel. Un gwahaniaeth mawr rhwng yr Eglwys a'r capel. Mari Lewis, yw fod pobol yr Eglwys yn meddwl eu hunain yn dda, a phawb yn gwybod eu bod yn ddrwg; a phobol y capel yn meddwl eu hunain yn ddrwg, a phawb yn credu eu bod yn dda, wyddoch."

MARI LEWIS,—"Wel, William, rhaid i ti gael cellwair efopopeth. Mi wnei di lawer o dda neu ddrwg yn y bydyma. Gobeithio'r 'ranwyl y cei di dipyn o ras."

WIL BRYAN,—"Mae digon o hono i'w gael, on' does, Mari Lewis?—ond fydda i byth yn leicio cymyd fwy na fy share o ddim, wyddoch."

MARI LEWIS,—"Paid a siarad yn ysgafn, William. Fedri di byth gael gormod o ras."

WIL BRYAN,—"Felly bydd y gaffer acw yn deyd."

MARI LEWIS,—"Pwy ydi dy gaffer di, dywed ?"

WIL BRYAN.—"Ond yr hen law' acw,—y nhad,—wyddoch."

MARI LEWIS,—"Wil, yr ydw i yn dy siarsio i beidio galw dy dad yn gaffer' ac yn 'hen law.' Weles i 'rioed ddaioni o blant fydde'n galw eu tad a'u mam yn hwn acw,' ac yn hon acw,' neu y 'gaffer,' ' y gyfnor,' ac enwau cyffelyb. Paid di a gadael i mi dy glywed di yn galw dy dad ar yr enwau gwirion ene eto, cofia di."

WIL BRYAN,—"All right. Y tro nesaf mi galwaf o yn Hugh Bryan, Esq., General Grocer and Provision Dealer, Baker to His Royal Highness yr Hen Grafwr, and—

MARI LEWIS,—"Aros di, William; yr wyt ti yn mynd yn rhy bell. 'Dwyt ti ddim i siarad fel ene. Mae arna i ofn fod y diafol wedi cael tipyn o afael arnat ti."

WIL BRYAN,—"Be ddaru mi, Mari Lewis? Ddaru mi ddim lladd neb, ai do? "

MARI LEWIS,—"Naddo; ond mae eisio i ti ladd yr hen ddyn."

WIL BRYAN,—"Pwy ydach chi'n feddwl, Mari Lewis? Ai y gaffer acw? Na na i, neno'r anwyl, ddim lladd yr hen law. Be ddoi o hono i? Mi fyddwn wedi llwgu."

MARI LEWIS,—"Nage, William, nid dy dad yr ydw i'n feddwl, ond yr 'Hen Ddyn' sydd yn dy galon di."

WIL BRYAN,—"'Does yma'r un, mi gymra fy llw."

MARI LEWIS,—"Oes, William bach, ac mi wyddost o'r gore mai yr Hen Ddyn,'—pechod,—ydw i'n feddwl."

WIL BRYAN,—"O! yr ydw i'n y'ch dallt chi 'rwan. Pam na siaradwch yn blaen, Mari Lewis? Ond dydi pechod yn y'n c'lonne ni i gyd, medde'r hen——y nhad acw."

MARI LEWIS,—" Ydi, machgen i, ac mae o'n dwad allan yn dy ben di hefo'r Q.P.' gwirion yna. Yr ydw i'n synnu fod dy dad yn gadael i ti droi dy wallt oddiar dy dalcen fel ene, a synnwn i ddim nad wyt ti'n mynd i edrach arnat dy hunan yn y glass bob dydd i borthi dy falchder. Diolch na fu yr un looking glass 'rioed yn ein teulu ni nes i Bob ddod ag un yma; a mi fase'n dda gan y nghalon i bydase hwnnw 'rioed wedi dwad dros y rhiniog. Mi fydde mam yn deyd fod pobl, wrth edrach i'r glass, yn gweld y gwr drwg, ac mi greda i hynny yn hawdd. Wn i ddim be' ddaw o'r bobl ifinc yma sydd yn gwneyd cymaint o shapri o'u gwalltie a'u dillad,—(y cloc yn taro un—ar—ddeg; yn edrych at y cloc).—Mae hi yn un—ar—ddeg o'r golch, a rhaid i mi dendio, ne mi ddaw Bob adre' cyn y bydd genna i damad yn barod iddo fo. Mae yn rhaid iddo gael rhyw amheuthyn. Be' na i iddo fo, Rhys?"

RHYS,—"Mi fydda Bob yn ffond iawn o gacen gyrans."

MARI LEWIS,—"Ie, dyna hi; wneiff honno ddim pwyso arno fo. Mae nhw yn deyd os caiff rhwfun fydd newydd ddwad o'r jail fwyd rhy drwm, yr aiff o'n sâl. Yr ydw i'n meddwl na cheiff o ddim byd gwell na phaned o de a chacen. Os rhedi di i Siop—^[1] i nol gwerth tair ceiniog o'r peilliad gore, dimeiwerth o gapten soda, a chwarter o gyrans, fydda i dro yn 'i gneyd hi."

(Exit RHYS, wedi ail ddweyd ei neges).

MARI LEWIS,—"Wyt ti'n meddwl, William, y bydd Bob yn edrach yn go dda?"

WIL BRYAN,—"Wn i ddim, ond mae ene un fantais wrth i goliar gael ei gymryd i'r jail."

MARI LEWIS,—"Be' ydi hwnnw, William?"

WIL BRYAN,—"Fedra nhw ddim rhoi y County crop iddo fo. achos mi ddyffeia i nhw i dorri 'i wallt o yn fyrrach nag ydi o."

(Re-enter RHYS).

MARI LEWIS,—" Well i chi'ch dau fynd i'r relwe 'rwan i gyfarfod Bob."

(Exit RHYS a WIL).

MARI LEWIS (yn paratoi bwyd),—"Marged, waeth i chi dynnu'ch pethe, ac aros yma i gael 'paned efo ni; mi fydd yn dda gan Bob eich gweld chi."

MARGED PITARS,—"Yr ydw i'n disgwyl fod dydd eich trafferthion chwithau wedi darfod pan ddaw Bob adref."

MARI LEWIS,—"Wedi i mi ddeall fod pawb yn credu fod Bob yn ddi—euog, yr wyf yn berffaith dawel."

MARGED PITARS,—"Mae'r tren wedi dwad bellach, a dylai y bechgyn fod wedi cyrraedd y ty."

MARI LEWIS,—"O, mae'n debyg fod Bob yn gorfod siarad gydag amryw ar ei ffordd o'r relwe, ond dyma nhw'n dwad—

(Re-enter WIL a RHYS).

WIL BRYAN (yn sefyll),"Nyth caseg, Mari Lewis! Dydi Bob ddim wedi dwad!"

MARI LEWIS,—"Mi wyddwn na ddoi o ddim. 'Roedd rhwbath yn deyd wrtha i. Mi wn fod rhwbeth wedi hapio iddo fo."

WIL BRYAN,—"Mae'r bechgyn yn deyd y daw o yn siwr efo'r tren nesa. Ty'd, Rhys, gad i ni fynd i'r stesion, mae hi jest yn amser."

(Exit WIL a RHYS).

MARI LEWIS,—"Wel, do's mo'r help; fel hyn mae pethe i fod, a rhaid i ni ymostwng."

MARGED PITARS,—"Dase Mr. Brown yma, mi fase fo yn gallu'ch cysuro chi, mae gyno fo ddigon i ddeyd ar adeg fel hyn."

MARI LEWIS,—"Marged Pitars, peidiwch a son am y'ch Mr. Brown wrtha i. Dydw i yn gwybod am yr un dyn feder roi briw a'i wella fo, feder daflu i lawr a chodi i fyny, cic a chusan ydw i'n galw peth fel ene. Fase Bob 'rioed wedi ei anfon i'r jail tase Mr. Brown wedi gwneyd ei ddyledswydd."

(Re-enter WIL a RHYS).

WIL BRYAN (wrth RHYS),—"Mae'r hen wraig yn sticio i fyny fel brick."

MARI LEWIS,—"Mi welaf mai newydd drwg sy gennoch chi eto, ond dydi o ddim ond y peth oeddwn i yn ei ddisgwyl. Mae rhwbeth wedi hapio iddo fo, ne mi fase adref cyn hyn."

WIL BRYAN,—"Peidiwch a rhoi'ch calon i lawr, Mari Lewis. Yr ydw' i yn credu y troiff Bob i fyny o rywle toc."

MARI LEWIS—"Do's gennat ti ddim sail i obeithio am hynny, William.—Y mae hi yr un fath arna i ag oedd hi ar job."

WIL BRYAN,—"Ond doedd y pregethwr yn deyd y Sul o'r blaen, Mari Lewis, fod hi wedi dwad yn all right ar Job yn y diwedd, er yr holl hymbygio fu arno fo, ond oedd o?"

MARI LEWIS,—"Oedd, William. A daswn inne cystal a Job, mi ddeuthai yn ol reit arna inne hefyd, wel di."

WIL BRYAN,—"Mae hi yn siwr o ddwad yn all right arnoch chi, Mari Lewis, achos yr ydach mor dduwiol a Job, mi gymra fy llw."

MARI LEWIS,—"Paid a rhyfygu a chablu, William."

WIL BRYAN,—"Yr ydw i yn deyd y gwir o 'nghalon; ac yn ol fel yr oedd y pregethwr yn deyd hanes Job, yr ydw i yn y'ch gweld chi'ch dau yn debyg iawn i'ch gilydd. Mi ddaru chi y'ch dau sticio at y'ch cylars yn first class, ac mae hi yn siwr o ddwad yn all right arnoch chithe."

MARI LEWIS,—"Yr ydw i yn begio arnat ti i dewi. Mi ddylet wybod nad ydw i ddim mewn tymer heno i wrando ar dy lol di."

WIL BRYAN,—"Lol! Nid lol ydyw at all. Mi fetia,—hynny ydi, mi gymra fy llw, y bydd hi yn all right arnoch chi yn y diwedd."

MARI LEWIS,—"William, oedd ene lawer o'r coliars yn y relwe?"

WIL BRYAN,—"Miloedd ar filoedd."

MARI LEWIS,—"Dene ti eto; 'does dim ond tri chant yn gweithio yn y Caeau Cochion."

WIL BRYAN,—"Wel, ie, mewn ffordd o siarad, wyddoch. Mari Lewis. Yr ydw i yn siwr fod yno just i gant."

MARI LEWIS,—"Ddaru un o honoch chi ddim digwydd siarad efo John Powell? Beth oedd o yn 'i feddwl am fod Bob heb ddwad?"

RHYS A WIL,—"'Doedd John Powell ddim yno!"

MARI LEWIS,—"Ddim yno! John Powell ddim yno!

WIL BRYAN,—"'Roedd o'n gweithio stem y dydd."

MARI LEWIS,—"Pwy oedd yn deyd hynny wrthat ti, William?"

WIL BRYAN,—"Neb, ond 'y mod i yn meddwl hynny."

MARI LEWIS,—"William, fyddet ti fawr o dro yn rhedeg can belled a thy John Powell, a deyd wrtho, os ydi o i mewn, y baswn i'n leicio 'i weld o."

WIL BRYAN,—"No sooner said than done."

MARI LEWIS,—"Mae hi yn dywyll iawn, William, ac mae o braidd yn ormod i mi ofyn i ti ddwad yn ol. Mi ddaw Rhys efo ti i gael gwybod rhywbeth gan John Powell, ac er mwyn i tithe gael mynd adre."

WIL BRYAN,—"Stand at ease; as you were! Os bydd y t'wllwch yn dew iawn, mi torra fo efo nghyllell."

(Exit).

MARI LEWIS,—"Mae ene rwbeth yn garedig iawn ac yn glen yn y bachgen ene, a fedra i yn y myw beidio'i hoffi o; ond mi hoffwn o yn fwy pydae o dipyn yn fwy difrifol ac yn siarad llai o Saesneg. Mi fydda i'n ofni llawer iddo fo dy neyd di, Rhys, yr un fath a fo'i hun; ac eto, dydw i ddim yn meddwl fod dichell yn 'i galon o."

(Re-enter WIL).

WIL BRYAN (wrth RHYS),—"Mi alwes i ddeyd wrth y gaffer acw mod i'n mynd i aros hefo ti heno. 'Rydan ni wedi colli sport iawn."

MARI LEWIS,—"Be' ddeydodd John Powell, William?

WIL BRYAN,—"Dydi o ddim gartre'." (Wrth RHYS), "Mae'r coliars wedi bod yn llosgi gwr gwellt o Mr. Brown a gwr y Plas, a rhai iawn oeddan nhw hefyd. Mae ene gryn dair batel wedi bod, a Ned—un—llygad wedi ei gymryd i'r Rowndws; ond mi 'mladdodd fel llew efo'r plisman—"

MARI LEWIS,—" William, mae'n amser i ti fynd adre, machgen i."

WIL BRYAN," Ddim yn mynd adre heno,—wedi deyd wrth y gaffer—

(MARGED PITARS A MARI LEWIS yn sgwrsio; WIL A RHYS yn cysgu.—Cnoc ar y drws).

JAMES (wrth y drws),—"Wel, Mari, sut yr ydach chi ers talwm?"

MARI LEWIS,—"James, yr ydw i wedi deyd wrtho chi laweroedd o weithiau nad oedd gen i byth eisie gweld y'ch gwyneb chi, ac nad ydach chi ddim i ddwad i'r ty yma."

JAMES,—"Onid bachgen Hugh Bryan ydi o?"

MARI LEWIS,—"Ie."

JAMES,—"'Roeddwn i'n meddwl hynny ar 'i drwyn o."

WIL BRYAN,—"Be' ydach chi'n weld ar y nhrwyn i, yr angau pheasant gennoch chi?"

(Yn codi a'r procar yn ei law. MARI LEWIS yn ei atal).

MARI LEWIS,—"William, taw y munud yma, gore i ti."

WIL BRYAN (wrth RHYS),—"Gai roi noled iddo fo?"

RHYS,—"Cymer ofal, Wil."

MARI LEWIS,—"Cerwch i ffwrdd, James, fel 'rydw i yn gofyn i chi,"

JAMES,—"Feder o ddal 'i dafod ar ol heno?"

MARI LEWIS,—"O, meder, ond gore po leiaf weliff o arnoch chi. Well i chi fynd, mae rhywun arall yn siwr o ddwad—

(Enter BOB)

BOB,— "Holo! Gamekeeper, beth ydach chi eisio yma". (BOB yn cau 'r drws ar ei ol, wedi troi'r "gamekeeper" yn ddibris allan).

BOB,—"Wel, mam, sut yr ydach chi?"

(MARI LEWIS yn ddrylliog ei theimladau; RHYS yn crio; WIL yn defnyddio y "poker" ar ei fraich fel bwa fidil, ac yn chwibiannu "When Johnny comes marching home," ac yn dawnsio yn llawn afiaeth yr un pryd).

[CURTAIN.]

1. (Gellir enwi siop rhywun yn yr ardal lle y perfformir Rhys Lewis.")