Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Afarwy

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

AFARWY oedd fab Lludd, brenin y Brythoniaid. Bu farw ei dad cyn iddo ddyfod i'w oed. Cadwallon, ei ewythr, a gymerai arno y llywodraeth; yr hwn a roddodd Llundain a iarllaeth Kent i Afarwy, a Chornwal i'w frawd Teneufan. Caswallon, ar ol brwydr fuddugoliaethus ar y Rhufeiniaid, dan Cæsar, a wahoddodd yr holl benaethiaid i'w mawrygu, ac aberthu i'w duwiau, a chael gwleddoedd moethus. Yn ystod yr amser hwn dygwyddodd yn anffortunus i Hirlas, nai y brenin, gael ei ladd gan Cynheli, nai Afarwy, mewn ornest, yr hyn a gynddeiriogodd y brenin i'r fath raddau fel yr oedd yn benderfynol i'w ddwyn i brawf. Afarwy yn ofni y canlyniad, efe a'i nai a enciliasant o'r llys i'w diriogaethau ei hunan, yr hyn a ddygodd Caswallon a'i alluoedd i ymosod ar Lundain. Afarwy fel yma yn cael ymosod arno a erfyniai gymodiad â'r brenin, yr hyn a wrthodid. Yna efe a anfonodd i wahodd Cæsar drosodd i'w gynorthwyo, gan addaw ar yr un pryd ei gynorthwyo i ddarostwng y Brythoniaid i'r Rhufeiniaid. Ond ni farnai Cæsar yn addas i ddyfod i Brydain ar alwadau Afarwy yn unig, hyd onid anfonodd efe ei fab a deuddeg ar ugain o feibion y penaethiaid drosodd fel gwystlau. Yna efe a hwyliodd drosodd. Unodd Afarwy ag ef; a'u cydunol alluoedd a orchfygasant Caswallon. Afarwy heb ewyllysio i'r Brythoniaid fod yn fwy darostyngedig i'r Rhufeiniaid, a wnaeth i Cæsar yn anfoddlon i gytuno am heddwch ar y telerau o fod treth o dair mil o aur ac arian i gael eu talu yn flynyddol gan y Brytaniaid. Yr haf canlynol, aeth Afarwy gyda Cæsar i Rufein i wrthwynebu Pompey, lle yr arosodd am rai blynyddau, ac yn ei absenoldeb, bu farw Caswallon; a'i frawd ieuengaf, Teneufan, a'i canlynodd i'r orsedd. Y fath yw sylwedd hanes Afarwy yn y Brut Cymreig, wedi ei ddyogelu yn y Myv. Arch. Yn y Trioedd 21 gelwir ef yn un o'r "Tri Carnfradwyr" ag oedd wedi bod yn achos i'r wlad hon ddyfod dan deyrnged i'r Rhufeiniaid.