Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Bassett, Cristopher
| ← Bangor, Hugh | Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I gan Josiah Thomas Jones |
Baxter, William → |
BASSETT, CRISTOPHER, y gwr parchus hwn a hanai o un o hen deuluoedd mwyaf urddasol Morganwg, fel y gwelir oddiwrth achres o deulu y Bassetts, a gyhoeddwyd yn y flwyddyn 1846. Daeth gwreiddiau y teulu drosodd o Normandy, gyda Gwilym y Gorchfygwr. Dau frawd oeddynt, sef Allan a Thirstane Bassett; ac y mae amryw o brif bendefigion Lloegr yn olrhain eu hachau i'r naill neu y llall o'r brodyr hyn hyn. Daeth John, un o feibion ieuangaf Thirstane Bassett, drosodd i Gymru gyda Robert Fitzhamon, câr i Gwilym y Goresgynydd, pan gymerodd yr arglwyddi Normanaidd hyny feddiant o'r rhanau brasaf o Forganwg; a'i hiliogaeth a ymgymysgasant trwy briodasau â hen deuluoedd Cymreig mwyaf pendefigaidd y Deheubarth. Gwrthddrych y cofiant hwn oedd fab i Cristopher Bassett, Ysw., ac Alice ei wraig, o Aberddawen, yn mhlwyf Penmarc, sir Forganwg. Efe a anwyd, debygid, tua'r flwyddyn 1753; a phan ydoedd yn dra ieuanc efe a anfonwyd i ysgol enwog oedd yn y Bontfaen, dan yr athraw dysgedig, Mr. Thomas Williams; ac efe a dreuliodd amryw flynyddoedd yno, ac nid yn ofer; canys yr ydym yn deall iddo gynyddu mewn dysgeidiaeth yn gyflym yn y tymor y bu yno; fel y rhoddai ei athraw air uchel iawn iddo fel ysgolor rhagorol; ac ar yr un pryd, yr oedd ei addfwynder a'i hynawsedd arbenig, yn enill iddo lawer o serchogrwydd a pharch pawb a'i hadwaenent. Wedi iddo ymadael o'r ysgol uchod, ei dad, er ei brofi, a ofynodd iddo, pa un ai myned i Rydychain, neu fyw ar ei dir ei hun yn y wlad a ddewisai efe? I'r hyn yr atebodd yn rhwydd a dibetrus, gan ddywedyd, "Yr ydwyf yn gobeithio y caf dreulio fy mywyd yn y gwaith o ddywedyd y gwir dros Dduw wrth fy nghydgreaduriaid, er gogoniant i Iesu Grist, a thragywyddol ddaioni i ddynion." Parodd yr atebiad yma i'w dad bender- fynu ei ddwyn i fyny i'r weinidogaeth; ac felly efe a'i hanfonodd ef i Goleg yr Iesu, i Rydychain, lle yr arosodd nes graddio yn A.C. Ar ei alwad i fod yn gurad i'r efengylwr enwog Mr. William Romaine, yn St. Ann's, Blackfriars, efe a dderbyniodd urddau eglwysig gan esgob Llundain; ac efe a fu yn gwasanaethu yn y fan hon dros rai blynyddoedd, gyda llawer o ffyddlondeb a llwyddiant. Yn y cyfamser efe a etholwyd yn ddarlithydd i'r eglwys a elwir St. Ethelburga, lle y tynodd y darlithydd ieuanc sylw mawr, wrth bregethu yr Iesu a'r adgyfodiad i'r bobl. Efe a gafodd dwymyn drom iawn tra yr ydoedd yn y brif ddinas; ac ofnid ar y pryd y buasai ei fywyd yn syrthio yn ysglyfaeth iddi; ac yn wir, er iddo gael adferiad ar y pryd, gadawodd y clefyd hwn ei effeithiau ar ei gyfansoddiad tra fu efe byw; ac wrth ei weled yn parhau mor llesg, barnodd ei rieni nad oedd awyr Llundain yn cytuno ag ef, a dymunasant arno ddychwelyd i'w wlad ei hun; ac erbyn ei ddyfodiad yno, agorodd yr Arglwydd ddrws cyfleus iddo i bregethu yr efengyl i'w gydwladwyr yn St. Fagan, gerllaw Caerdydd, lle bu yn llafurio gyda gwresogrwydd a gwroldeb mawr dros rai blynyddoedd; a chafwyd ffrwyth lawer o'i lafur yn yr ardal hon a'i hamgylchoedd. Fe'n hysbysir mai yn y flwyddyn 1778 y daeth y dyn ieuanc duwiol hwn i wasanaethu plwyf St. Fagan; a chan ei fod yn dra phleidiol i'r Methodistiaid, efe a gymerodd dy dan ardreth, gan un o'r enw Bartholomew Howell. Ty oedd hwn lle yr arferai ieuenctyd y pentref gyfarfod ynddo i ganu a dawnsio; ond wedi i Mr. Bassett ei gymeryd, fe'i defnyddid i ddyben llwyr wahanol; canys cynhelid ynddo bob moddion o ras, ac ynddo y parhaodd Methodistiaid St. Fagan i gynal eu cyfarfodydd crefyddol, hyd oni chawsant yr addoldy sydd at eu gwasanaeth yn awr, yr hwn a adeiladwyd yn y flwydd. yn 1837. Gofalai Mr. Bassett gymaint am yr achos Methodistiaidd yn yr ystafell grybwylledig ag am ei guradaeth; ie yn wir, un achos yr ystyrid hwynt ganddo ef, sef achos y Cyfryngwr, ac achos eneidiau dynion ;-achos y teimlai efe rwymau i wneuthur rhywbeth erddo yn mhob gwedd a fyddai arno. Trwy ei ddylanwad efe a lwyddai i gael y brodyr mwy. af cyhoeddus yn eu tro i ddyfod i St. Fagan. Yn mhen ysbaid efe a symudodd o St. Fagan i'w blwyf genedigol, lle y dangosodd drachefn trwy ras Duw, gwas i bwy ydoedd, gan draethu y gwirionedd yn ddifloengni a didderbyn wyneb; a Duw yn rhoddi seliau lluosog ac amlwg i'w weinidogaeth. Ond wedi peth amser, efe a roddes guradaeth y plwyf hwn i fyny, ac a ymgymerodd â gwasanaethu yr eglwys oedd yn Mhorthcerri, ar fin y môr, ac yn agos i dy ei dad. Nid oedd hyn namyn ychydig iawn cyn diwedd ei oes; ac yn y lle yma yr addfedodd y dwysen lawn hon. Efe a fu yn dra bendithiol yn llaw yr Arglwydd dros y tymor byr y bu efe yn llafurio yn Mhorthcerri, a chaed arwyddion amlwg fod llaweroedd yn yr ardal hono "wedi eu galw i fod yn saint" trwyddo ef. Meddai ei dad selliau teg, o ran uchder ei dras ei hunan, a'r hoffder a'r parch a broffesai llawer o fawrion y wlad tuag ato, i ddysgwyl dyrchafiad i'w fab yn yr eglwys, trwy roddi rhai o'r llanau mawrion a'r bywioliaethau breision iddo. Ond pa bryd bynag y deuai yr adeg i brofi cywirdeb eu proffes, hwy a dynent yn ol ag esgus dylawd Ffelix, "Pan gaffwyf amser cyfaddas, myfi a ddanfonaf am danat." Ac er y gallasent, o ran cyfleusdra, lawer gwaith roddi y fath ddyrchafiad iddo, ni allasent lai nag amlygu yr elyniaeth sydd yn nghalon y dyn anianol at y gwirionedd, er ei ddyferu dros wefusau Athrau yn y Celfyddydau; yr hyn debygid, wrth ymddygiad llawer, sydd yn llawer gwell a mwy cysegredig na genau halogedig lleyg—Felly cafodd Bassett ei siomi lawer gwaith yn addewidion dynion; ond er hyny, nis gadewid ef fel Ephraim gynt, i ymborthi ar wynt; ond efe a ddysgwyd gan Dduw i fod yn ddoethach; a thorodd hyny lawer ar rym ei brofedigaeth; ac efe a welodd fod y gwir yn fawr o hono ei hunan, ac y llwyddai. Gwelodd mai yr un ydyw ysbryd yr efengyl yn awr ag oedd gynt, ac nad rhaid iddi wrth gefnogaeth gwyr mawr i'w dal i fyny yn yr oes yma, mwy na phan oedd pysgodwyr Galilea yn pregethu iachawdwriaeth i ddynion yn unig yn enw un a groeshoeliwyd ac a farwolaethwyd gan fawrion y byd fel drwg weithredwr, ond a arddelwyd gan Dduw, Act. ii. 36; iii. 15; iv. 9, 10, 11; a xiii. 27, 28, 29, 30. Yr unig ffordd i weled gogoniant yr efengyl ydyw y modd yr ydym yn gweled yr haul, sef yn ei oleuni ei hun; ac yn y goleuni hwn y barnodd Bassett ar y mater; ac am hyny, er pob anmharch, daliai ei ffordd yn ddiarwadal, gan wybod nid o'r byd hwn yr oedd teyrnas ei Arglwydd, ac mai ynfydrwydd oedd i'r gwas ddysgwy! gwell triniaeth na'i arglwydd; ac efe a gafodd achos i ganu felly yn fynych—
"Ni fyn y ddaear ddim o honwyf;
Mi af bellach tua'r nef.
Yno mae ngharenydd goreu,
Yno'm dinas i a'm tref.
Llosged tân yn ulw'r ddaear,
Eto canaf fi fy nghainc,
Tra bo Mhrynwr mawr anwylaf
Draw yn eiriol ar y fainc."
Efe a deithiodd lawer yn ei oes fer i bregethu Crist wedi ei groeshoelio; am ba achos ei gelwid gan ei frodyr Eglwysig yn Fethodist, ac yr ymddygid ato yn dra angharedig gan ambell un o frodyr Doeg. Clywais wr cyfrifol o Ddyffryn Clwyd yn dywedyd iddo glywed yr hen bobl yn darlunio ei ymweliad A'r wlad hono ar un achlysur yn nghwmni un o hen weinidogion enwog y Deheudir, Jones, Llangan, efallai. Ar ddiwedd yr oedfa, yr oedd y bobl mewn mwynhad rhyfeddol—yn neidio ac yn moli Duw; ac yn eu mysg yr oedd yr offeiriad ieuanc, a'i wallt melyn wedi ei blethu megys cynffon laes ar ei gefn, yn ol arfer bonedd uchel-waed yr oes hono, yn mwynhau yn helaeth o'r unrhyw ysbryd gorfoleddus, gan ganu y penill hwnw:—
"Yn y rhyfel mi arosaf,
Yn y rhyfel mae fy lle;
Boed fy ngenau wrth y ddaear,
Boed fy llygaid tua'r ne';
Doed y goncwest pryd y delo,
Dysgwyl wrth fy Nuw a wnaf;
Nes o'r diwedd wel'd yn trengu'r
Pechod ydoedd bron a'm lladd.".
Fel yr oedd efe ar un achlysur yn pregethu yn Nghapel Crai, swydd Frycheiniog, yn haf 1783, ar Sabbath tra gwresog, a'r dyrfa yn lluosog iawn, teimlai ei nerth yn pallu yn dra annysgwyliadwy, a rhyw boen dyeithrol yn ymafael oddeutu ei ysgyfaint. Gan y gwres a'r lluosogrwydd dynion, efe a chwysodd yn ddirfawr wrth lefaru; ac y mae yn debyg iddo fod yn rhy esgeulus o hono ei hun ar ol yr oedfa, fel y cafodd anwyd trwm; o effeithiau yr hwn ni chafodd efe ymwared tra bu ar y ddaear. Efe a ymwelodd â'r lle hwnw unwaith ar ol y tro hwn, a dychwelai o'r daith hono yn dra llesg ac anhwylus. Cyrhaeddodd y noswaith gyntaf i dy gwr boneddig oedd yn gyfaill hoff iawn ganddo, ac yno y lletyodd. Y boneddwr sylwai fod ei beswch yn argoeli fod y darfodedigaeth wedi ymaflyd yn ei gyfansoddiad; er hyny gobeithiai yr arbedid ef flynyddoedd law. er eto. Ond yn mhen ychydig ddyddiau ar ol iddo gyrhaedd adref, torodd gwythien o'i fewn, a phoerodd lawer iawn o waed; yr hyn oedd yn ei wanhau yn gyflym; a chyda hyny, yr oedd ei beswch yn parhau yn drwm iawn. Ei riaint hoff a gymerasant hyn yn argoel o berygl am fywyd eu serchus fab; ac yn ddiymdroi hwy a ymgynghorasant a meddyg deallus o'r Bontfaen, sef Mr. Bates, yr hwn a ymroddodd i ymweled ag ef, a gweini arno dros ysbaid o amser, gyda gofal a thiriondeb neillduol. Wrth weled fod ei glefyd yn tueddu at y darfodedigaeth, cynghorai y meddyg ar iddo gael ei symud dros ychydig amser i gymydogaeth y ffynonau brwd, gerllaw Caerodor; ac daith tuag yno, teimlai ei natur yn ymadnewyddu, fel y barnodd yn gryf iawn y byddai y daith hon yn foddion ei adferiad; a chryfhaodd ei dyb yn hynu wedi iddo aros yno rai dyddiau; ond ei gyfeillion mwyaf craffus a sylwent fod ei anadl yn byrhau, a'i aelodau yn gwanhau. Yn y cyfamser, yr oedd ei enaid yn mwynhau llawer o gymundeb a Duw; ac yr oedd yn amlwg ei fod ef yn addiedu i'r wlad well." Fel hyn yr adroddai yr hybarch D. Jones, Llangan, am ei brofiad yn yr adeg yma:—"Trodd ein hymddiddan un diwrnod yn dra neillduol ar bethau yn y wlad uwchlaw yr haul. Cefais le i farnu yn nghwrs ein cydymddiddan, nad gwr dyeithr oedd efe yn y wlad hono; ond ei fod yn dra chynefin mewn llawer rhan o honi; a'i fod yn cael rhyw hyfrydwch mawr wrth dderbyn newyddion rhagorol oddiyno yn fynych, Ioan xvi. 14. Dywedai lawer iawn wrthyf am iaith y wlad; a gwelais yn eglur fod ganddo sicrach gafael ar Arglwydd y wlad hono nag oedd gan yr hen gonsumsion arno ef. Ag wyneb siriol dywedai wrthyf fel y canlyn ar un amser:—Gwn ar brydiau beth yw mwynhau tawelwch sylweddol yn ngwyneb fy holl drueni!" "Efe a arosodd dros ysbaid ar yr adeg hon yn nhy ei chwaer yn Redcliffe- street, Caerodor; a thra yno, efe a ddechreuodd boeri gwaed drachefn; a dywedai wrth ei chwaer un diwrnod, "Yr ydwyf yn gweled yn awr nas gallaf bregethu byth mwyach; ond os myn Duw i mi wellau i ryw fesur, byddaf yn foddlawn i gadw drws yn ei dy ef." Ar adeg arall, dywedai wrth ei dad, "O fy nhad! pa fath amgyffred tlawd sydd genym am y nef!" Dymunai yn fynych ar i'w chwaer ddarllen y drydedd Salm wedi y ganfed iddo; ond pan y darllenai dros y bumed adnod, efe a ddywedai, "Ymataliwch, dyna ddigon, digon, digon!" Rai dyddiau cyn ei farwolaeth, dywedai y geiriau hyny wrth ei dad gyda rhyw ddwysder neillduol:" Diolch i Dduw am dengwaith a thriugain seithwaith," Math. xviii. 22. Ar ddiwrnod arall, gofynai i'w dad, "A glywsoch chwi am ryw un erioed a gollwyd wrth draed yr Arglwydd Iesu?" Ei dad a atebai yn ddibetrus, "Na ddo, erioed." "O'r goreu," ebe yntau, yua yr arosaf, a deued a ddelo o honwyf." Collodd ei leferydd rai oriau cyn marw; ac yn nghylch un o'r gloch prydnawn Sabbath, yr wythfed o Chwefror, yn y flwyddyn 1784, cafodd ei symud o fyd o bechod a thrueni, i fyd y purdeo a'r dedwyddwch, yn yr unfed flwyddyn ar ddeg ar hugain o'i oed. Dygwyd ei gorff dros y mor i dy ei dad yn Aberddawen, a chladdwyd ef yn mynwent St. Athan, yn medd ei chwaer, Miss Alice Bassett, yr hon a fuasai farw yn mlodau ei hoedran, ychydig flynyddoedd o'i flaen ef, gan adael coffadwriaeth beraroglaidd ar ei hol. Pregethodd y Parch. D. Jones, Llangan, ar Math. xviii:22, y Sabbath ar ol ei gladdedigaeth; a Ioan ab Gwilym, neu John Williams, Morganwg, yr hwn oedd yn un o'r gwrandawyr, a ganodd ar ei ffordd adref:—
"Y deg a thriugain saith o weithiau,
Dyma rif na dderfydd byth;
Maddeu'r hwyr a maddeu'r bore,
Madden beiau rif y gwlith;
Dwr a gwaed yw'r afon yma,
Ddaeth o ol y wayw ffon;
Hi dorodd allan ar Galfaria,
Par tra paro'r ddaear hon."