Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Benlli Gawr

Belyn o Leyn Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

Benren

BENLLI GAWR, neu y Galluog, oedd arglwydd ar randir helaeth, yn ffurfio rhanau o siroedd presenol Flint a Dinbych. Yr oedd yn byw oddeutu canol y bumed ganrif. Y mae'r amgylchiad a ganlyn yn deilwng o gael ei nodi mewn cysylltiad ag ef:—Pan oedd y gweithwyr, ychydig amser yn ol, yn symud tomen o geryg, yn agos i'r Wyddgrug, yn sir Flint. daethant o hyd i lurig, neu frongengl aur Frytanaidd, mewn lle a elwir Bryn-yr- ellyllon; daethant hefyd o hyd i ysgerbwd. Yr oedd y benglog o faintiolaeth dirfawr, ac esgyrn y morddwydydd yn eiddo dyn o faintioli mawr iawn. Yn gorwedd ar ei fynwes yr oedd brongengl, ac oddeutu dau neu dri chant o gleiniau ambr ardderchog wedi eu boglymu arni, ac wedi ei chroesi a math o berthwe, gwneuthuredig o aur pur, mewn ymddangosiad rywbeth yn debyg i'r angylion a gafwyd ar yr hen fwa Sacsonaidd, a'r oll wedi eu seilio ar aur pur. Ei heithaf hyd yw tair troedfedd a saith modfedd, wedi ei gwneud, mae'n debyg, i fyned dan y breichiau, a chydgyfarfod ar gyfer canol y c. fn; a'i lled o'r tu blaen yw wyth modfedd. Pwysau y rhelyw dyddorgar hwn yw dwy wns ar bumtheg, a'i gwerth yw £60. Y mae yn awr yn y British Museum. Y Dr. Owen Pugh a wnaeth y sylwadau manylgraff a ganlyn ar y peth, ac ymddengys pob amgylchiad fel yn profi fod Benlli Gawr wedi ei gladdu yn y fan hono. Y mae yn debygol i'rdynsawd hwnw fodoli wedi i'r Rhufeiniaid adael ein gwlad. Pe amgen, buasai y corff wedi ei losgi; a phe buasai byw oddeutu y flwyddyn 600, neu wedi hyny, buasai wedi ei gladdu yn un o'n hen eglwysi. Yn ngwyneb yr amgylchiadau hyn, nis gallwn fod yn mhell o'n lle pan yn priodoli amser hanfodiad y person rhyfeddol hwnw i'r flwyddyn 500. Ond eto, pwy oedd efe? Pwy oedd yr uchelwr y buasai i'w ddalwyr, ar ei gladdedigaeth, daflu y fath grug bridda cheryg ar ei fedd, ac y buasai y fath deyrnged nodedig o barch gael ei rhoddi i'w goffadwriaeth? Neb, debygem, ond Benlli Gawr ei hun; yr hwn yr oedd ei gyfeillion o'i amgylch yn ei gladdedigaeth, ar grih y mynydd a elwir ar ei ol ef Moel Benlli; ac yn ngolwg ei breswylfod a elwid Wyddgrug, yn gystal ac yn ngolwg Dyffryn Clwyd, yr ochr arall. mae bedd Beli, mab y dyn galluog hwn, tuag wyth milltir oddiyno; oblegyd dywed Englynion Milwyr fod Beli yn gorwedd yn Llanarmon Iâl.