Gwaith Ceiriog/Y baban diwrnod oed

Gwaith Ceiriog

gan John Ceiriog Hughes (Ceiriog)

Y BABAN DIWRNOD OED

'R oedd swn magnelau yn y graig,
A swn tabyrddau'n curo,
A chlywid trwst ofnadwy traed
Y Ffrancod wedi glanio,
A'r waedd i'r frwydr chwyddai'n uwch,
Gan alw'r dewr i daro;
Terfysgwyd y glannau
Gan rym y taranau
A ruent ar lan y môr.

I dai'r tylodion rhuthrai gwŷr,
Gan ladd y diamddiffyn,
A flamiai palas hardd gerllaw
Gan dân o longau'r gelyn;
Fe ffoai mamau gyda'u plant,
A chodai'r claf mewn dychryn;
Ond'r oedd yno ddynes,
A babi'n ei mynwes,
Rhy waelaidd a gwan i ffoi.

Ei gŵr erfyniai wrth ei phen,—
"O cwyd! O cwyd! fy Eurfron!
Mae'r march a'r cerbyd wrth y drws,
Tyrd iddo ar dy union!
Olwynwn ymaith fel y gwynt,—
Anwylyd, clyw'r ergydion!
O Dduw, a ddaeth diwedd
Fy mab, fy etifedd?
Fy mhlentyn a anwyd ddoe!"

Atebai'r wraig yn llesg ei llais,—
"Fy mhriod, clyw fy ngweddi,
O gad fi ar y gwely hwn,
Ond gad y baban imi;

Fe gadwaf finnau'r babi."
Y plentyn a hunai,
A'r tad a'i cusanai,
Ac yna fe ffodd i'r rheng.

'Roedd swn cleddyfau yn neshau,
Gwawchiadau ac ysgrechian;
A'r wraig weddiai'n daer ar Dduw,
Gan edrych ar ei baban;
Ac yna holltwyd drws y tŷ
Gan filwyr oddi allan.
A hithau mewn dychryn
A wasgodd ei phlentyn
Yn nes at ei chalon wan.

Ar glicied drws ei'stafell wag,
Hi welai fysedd llofrudd,
Ac ar y foment rhuthrodd haid,
Yn swn rhegfeydd eu gilydd;
A syllent fel gwylltfilod erch,
O amgylch ei gobennydd;
Ar wraig wan yn crynnu,
A ddaliodd i fyny
Ei babi bach diwrnod oed.

Atebwyd gweddi'r ffyddiog fam,
A hi a'i mab achubwyd;
Mae hi yn awr ym mynwent werdd
Yr eglwys lle'i priodwyd;
Ac erbyn heddyw mae y mab
Yn hen weinidog penllwyd,
Yn estyn ei freichiau
I ddangos y Meichiau,—
Y baban y anwyd i ni.