Gwaith John Thomas/Bwlch Newydd

Gwaith John Thomas

gan John Thomas, Lerpwl

XVII. BWLCH NEWYDD.

Yr oeddwn yn myned i Gibeon nos Wener, a daeth James Thomas gyda mi. Ar y ffordd dywedodd wrthyf mai y peth cyntaf a ddywedodd John Davies wrtho wedi dod o'r capel yn Ffynnon Bedr oedd,—" Dyna weinidog Bwlch Newydd." Dydd Sadwrn, yng Nghaerfyrddin, cyfarfu John Davies mae'n ymddangos ag amryw o aelodau Bwlch Newydd, a'r un peth a ddywedai wrth bawb, fel erbyn i mi fyned yno bore Sabboth yr oedd llawer yn disgwyl am danaf, ac y mae yn bur sicr fod eu disgwyliadau wedi eu codi yn rhy uchel, yr hyn oedd i mi yn anfantais. Pregethais nos Sadwrn yn Nhroed Rhiw Meirch, lle y cedwid y mis. Yr oedd John Thomas, Gideon,—Mr. Thomas, Bryn, yn awr—i fod hefyd yn Bwlch Newydd y bore hwnnw, yntau yr un modd yn curo i fyny. Yr oedd hynny drachefn yn anfantais. Pregethais yr hen bregeth oedd yn arfer myned, —"Pwy hefyd a ymrydd yn ewyllysgar i ymgysegru heddyw i'r Arglwydd ?" Aeth yn lled dda, ond gwelais hi yn gwneyd yn well lawer gwaith. Clywais fod John Thomas, Gideon, yn dweyd mai gaseg coach," ydoedd, "bron wedi rhedeg" maes. Sylw digon gwir a digon naturiol, a digon goddefol, yn enwedig lle yr oedd tipyn o gydymgais. Yr oedd gennyf erbyn hyn amryw o bregethau newyddion, y rhai a wnaethwn yn Nhrefdraeth a Llanelli, a Maesteg; ond yr oedd gennyf fwy o ymddiried yn yr hen rai i wynebu cynulleidfa am y waith gyntaf. Aethum i Cana erbyn dau o'r gloch, ar ol cyhoeddiad a anfonaswn, ond gwasgwyd arnaf i ddychwelyd i'r Bwlch Newydd erbyn yr hwyr, er nad oedd prgeth byth yn arfer bod yno yn y nos oni ddelai cyhoeddiad rhywun. Ar ddiwedd y Sabboth ceisiwyd gennyf i aros yno dros ychydig. Dywedais fod gennyf gyhoeddiadau ar hyd yr wythnos ddilynol ar y ffordd i Maesteg erbyn y Sabboth; ond meddai un hen frawd, John Davies, Crynfryn, wrthyf,—"Os dewch chi yn ol yma erbyn y Sabboth nesaf, chi gewch fenthyg pony bach gen i i fyned ar ol eich cyhoeddiadau, trwy yr wythnos." Yr oedd hwnnw yn gynnyg rhy dda i'w wrthod, ac oblegid hynny derbyniais ef. Aethum i'r Crynfryn i gysgu. Gadewais y sypyn dillad oedd gennyf yno, a bore Llun, cychwynnais yn falch iawn ar gefn y pony am Bencadair, a Throed y Rhiw, a Penuel, a Siloam a Phen y Groes, ac hyd Cross Inn. Yr oeddwn yn tybied fy hun yn dipyn o ddyn ar yr anifail, er mai benthyg oedd, a rhagolwg lled obeithiol am le i aros. Dychwelais nos Wener i Plas Mynydd, i dŷ y Parch. D. Evans, Pen y Graig. Yr oedd ef wedi gweled John Davies, Plasparciau, y Sadwrn blaenorol yn y dref, ac wedi i mi ddweyd wrtho pa fodd y bu y Sabboth, a'r amodau ar y rhai yr addewais ddychwelyd yno erbyn y Sabboth dilynol, teimlai ef fod popeth yn berffaith ddiogel. Pregethais yno y Sabboth hwnnw a'r un dilynol, ac ar y Cymundeb daeth Mr. Davies, Pant Teg; yno. Lletywn yn y Crynfryn, lle y cawn bob croesaw yn eu ffordd wledig hwy. Nid oedd yno wraig, dim ond morwyn. Buasai ef yn ddiacon, ond aethai dan gwmwl rai blynyddau cyn hynny, ac nid oedd ond yn ddiweddar wedi ei adfer yn aelod. Yr oedd yn glyd ei fyd, a chryn lawer o'i berthynasau yn yr eglwys. Ym mis Chwefror, yr oedd Cyfarfod Chwarterol yn Llanelli, a disgwyliwn i'r achos gael ei roddi o flaen yr eglwys cyn hynny, fel y gellid hysbysu yno am yr urddiad, fel yr oedd yn arfer y pryd hwnnw. Yr oedd yn ddeddf yn sir Gaerfyrddin, ac yn y rhan fwyaf o siroedd y De, na urddid neb heb i hysbysiad o hynny gael i wneyd yn y Cyfarfod Chwarterol; nid i dderbyn eu cymeradwyaeth, ond er mwyn rhoddi boddlonrwydd fod y dewisiad yn unol, ac fel na byddai i neb mewn anwybodaeth gael eu hudo i fyned i urddiad pan y gallasai fod rhywbeth yn erbyn yr urddedig, neu yr eglwys yn rhanedig ar ei achos. Nid oeddynt mewn un modd yn ymyraeth â dewisiad yr eglwysi, ond yr oeddynt yn diogelu eu hunain rhag cymeryd rhan yn urddiad neb heb gael sicrwydd fod pobpeth yn foddhaol. Yr oedd yr hen weinidogion, Davies, Pant Teg; Rees, Llanelli; Griffiths, Horeb; Jones, Penybont; Jones, Tredegar; ac eraill a edmygir fel "yr hen Anibynwyr," yn selog iawn dros y drefi hon. Aethum i'r Cyfarfod Chwar terol i Lanelli gyda Mr. H. Hughes, Trelech, a Mr. Evans, Pen y Graig; a dyna y pryd y deallais gyntaf nad oedd y teimladau goreu rhwng pawb o weinidogion y sir. Ffromodd Mr. Hughes, Trelech, yn fawr wrth Mr. Rees, Llanelli, oblegid iddo gyhoeddi Mr. Williams, Llandeilo, i bregethu ar ei ol ef, ac yntau yn gymaint hynach fel gweinidog. Gwnaeth Mr. Williams bob ymgais i gael pregethu yn gyntaf, ond ni chaniatai Mr. Hughes; ac yr oedd yn eglur ar Mr. Rees mai fel y cyhoeddodd y mynnai iddi fod; ac yn ddiau, i ddylanwad yr oedfa, felly yr oedd oreu. Yr oedd Mr. Williams yn llawn mwy doniol ei draddodiad, ond yr oedd cyfansoddiad pregeth Mr. Hughes yn Hawer mwy gorchestol.

Yn y cwrdd eglwys, yr ail ddydd Mawrth yn mis Mawrth, rhoddwyd ger bron yr eglwys i roddi galwad i mi. Yr oeddwn yn bresennol yn gweled ac yn clywed y cwbl. Pasiwyd yn hollol unfrydol. Arwyddodd y diaconiaid hi yn y fan, "dros, ac yngwydd yr eglwys.". £28 yn y flwyddyn o gyflog a addewid i mi, a rhoddid i mi un Sabboth yn y mis yn rhydd, ac un gwasanaeth y Sabboth a ofynnid am y tri Sabboth arall, fel, pe buasai eglwys arall yn gyfleus yn rhoddi galwad i mi, yr oeddwn at fy rhyddid i'w derbyn. Nid oedd y Cyfarfod Chwarterol i fod hyd ddechreu Mehefin, yn Llanboidy, ac felly yr oedd yn rhaid aros hyd ar ol hynny cyn cael yr urddiad, a phen- derfynwyd iddo fod yr wythnos ddilynol. Aethum ddydd Mawrth ar ol y Cwrdd Eglwys i'r Posty Isaf, at William James a'i wraig Ann—fy chwaer yo nghyfraith wedi hynny—ac yno y cymerais fy llety. Yr oedd yn lle llawer mwy dymunol, a phob cysuron i'w cael yno yn well nag mewn un lle arall; er y gwyddwn mai gwell fuasai ganddynt i mi aros yn rhywle yn nes i'r capel, er na ddywedodd neb air wrthyf ond a ddywedodd John Thomas, Crynfryn, pan aethum yno i ymofyn yr ychydig bethau oedd gennyf,—"'Roeddwn i yn meddwl y buasai pobl fawr y gwaelod yna yn mynd a chi," meddai. Gwrthododd gymeryd dim am fy lle, a dywedodd y gallaswn aros yno yn hwy ar yr un telerau. Ond nid oedd yno le cysurus, heblaw fy mod erbyn hyn yn dod i wybod tipyn am y bobl. Cyfarfyddaswn ychydig cyn hynny â hen wr hanner paganaidd, o'r enw John Richard, oedd yu byw islaw Bwlch Newydd, a'r hwn elai weithiau i'r eglwys. Gofynnodd i mi, "Odi chi, machgen i, yn dod yn weinidog i'r Bwlch yma?" Wel, mae hynny yn debyg yn awr," meddwn innan. "Wel, Duw a'ch helpo, machgen bach, shwd yn y byd y byddwch chi byw gyda nhw ? Mae nhw fel nadredd cochon bach trwy'i giddil i gyd, un tylwyth u'nhw, peidiwch mynd rhyng'un nhw.' Dau deulu mawr cangbenog oedd trwy yr eglwys,—teulu y Crynfryn, a theulu Clomendy, ac yr oedd rhai pobl dda yn perthyn i'r naill a'r llall; ond yr oedd y rhan fwyaf o bobl oreu a theuluoedd goreu yr eglwys heb fod yn perthyn i'r un o honynt. Nis gallaf fyned heibio heb grybwyll enwau rhai o honynt. Dafydd Phillips oedd hen wr cywir a dihoced, ac, er nad oedd ond gweithiwr tlawd, yr oedd ganddo fwy o ddylanwad na neb yn yr eglwys. John Jones, neu John Mason, fel ei gelwid, oedd ddyn deallgar iawn. Yr oedd yn ddarllenwr iawn ac yn gofiadur rhagorol, ac yn un o'r ymadroddwyr mwyaf dymunol. Jonathan, Plas Bach, oedd ddyn rhagorol, o ddawn rhwydd ac yn heddychol ei ysbryd. Dafydd Thomas, Pen y Gaer, oedd un o'r rhai ffyddlonaf i bob moddion, ac er nad oedd, fel y deallais wedi hynny, yn ffafriol ar y dechreu i roddi galwad i mi, eto ni chefais neb yn fwy ffyddlon. Willam James, fy lletywr, oedd ŵr mwynaidd a heddychol, felly hefyd yr oedd Dafydd Rees. Ffynnon Wen, a Dafydd Edwards, Ty Rhos. Dafydd y Crydd oedd ddyn cynnes a bywiog, a ffyddlawn dros ben i weinidog Bwlch Newydd pwy bynnag fyddai. Dywedai fy olynydd, y Parch. Michael D. Jones, am dano, mai "mewn tri pheth y credai-gweinidog Bwlch Newydd, tamed o gig myharen, a dyferyn o dablen—ac mai tri pheth a felldithiai—priodas, crefydd gymdeithasol, a gwŷr Heol Awst." Mae llawer o wir yn y sylw. Un bychan pigog ydoedd, ond cefais i er, tra y bum yno, yn drwyadi ffyddlon. Eglwys dlawd ar y cyfan oedd eglwys Bwlch Newydd, a'i phechod parod oedd diota. Nid oedd rhai o'r dynion goreu yn rhydd oddiwrth hynny.

Yn ystod yr amser y bum yno cyn fy ordeinio, newidiwn ar y Cymundeb ag un o'r gweinidogion. Bu Mr. Evans, Pen y Graig, a Mr. Lewis, Henllan, ac nid wyf yn cofio pwy arall, yn fy lle. Bum yn urddiad Henry Davies yn Bethania, ac yn agoriad Soar, Hen Dy Gwyn, ac yng Nghyfarfod Chwarterol Llanboidy, ac yng Nghymanfa Trefgarn, yn y cyfamser. Hysbysodd Mr. Davies, Pant Teg, yng nghyfarfod Chwarterol Llanboidy, fy mod wedi cael galwad, a bod yr eglwys yn hollol unol, a bod yr urddiad i fod yr wythnos ddilynol, a gwahoddodd y gweinidogion oll i fod yn bresennol, y rhai a ddaethant yn lluosog. Urddwyd fi Mehefin y 14eg a'r 15fed, 1842.