Gwaith John Thomas/Y Daith Gyntaf

Gwaith John Thomas

gan John Thomas, Lerpwl

VI. Y DAITH GYNTAF.

Ryw bryd yn haf y flwyddyn honno (1835) cychwynnais a'm pac ar fy nghefn, gan fyned fel Abraham heb wybod i ba le. Yr oeddwn wedi clywed cymaint am y Garn a Dolbenmaen fel y penderfynais ei chychwyn y ffordd honno; ac yr oedd yno fachgen wedi bod yn gweithio am ychydig, yr hwn a ddywedai fod ei fam yn cadw Gate yn agos i Dremadog, a dywedai, os byth y deuwn y ffordd hono, y cawn groesaw. Cychwynnais trwy Lanrug, a thrwodd i Lanllyfni, a thrwy Bantglas, a'r Garn, a Dolbenmaen, hyd at y Turnpike Gate gerllaw Tremadog, lle y cefais bob croesaw, a llety noson fel yr addawsid. Yr oeddwn wedi galw mewn mwy nag un lle ar y ffordd i ofyn gwaith, ond heb ei gael; ond wedi cael bwyd mewn mwy nag un lle. Cychwynnais drannoeth o'r Towyn—fel y gelwid Porthmadog y pryd hynny, ac nid oedd yno ond ychydig o dai bychain ar y tywyn moel—mewn bâd i fyned dros y traeth i gyfeiriad Harlech. Gwyddwo enw un gŵr yno, ond nid oedd arno eisieu neb. Aethum ddwy filldir ymhellach hyd le yr oedd tafarnwr yn cadw nifer o weithwyr. Eisteddais ennyd yn y gweithdy, ond nid oedd angen arno am neb. Dyn caredig oedd y tafarnwr. Cymerodd fi i'r ty, rhoddodd fwyd i mi, a hanner peint o gwrw, a chymhellai fi i'w yfed. Ni ddywedais ddim; ond pan welodd nad oeddwn yn yfed, gofynnodd i mi a gymerwn i laeth enwyn, am yr hwn y diolchais. Nid wyf yn meddwl ei fod ef eto wedi clywed son am lwyrymataliad, oblegid nid oedd gair am y fath gymdeithas wedi cyrraedd. Aethum rhagof, gan deimlo yn lled ddigalon wrth weled fod pob drws yn cau.

Gelwais mewn dau neu dri o leoedd yn y Dyffryn, ond nid oedd eisieu neb. O'r diwedd, daethum at wraig weddw fyddai yn cadw gweithiwr neu ddau, ac yn gweithio ychydig ei hun. Cymhellai fi i aros yno y noson honno gan ei bod ymhell yn y prydnawn. Cydsyniais. Yr oedd erbyn hyn yn brydnawn dydd Mercher. Arosais yno hyd bore Gwener, a chefais ganddi ddeu-swllt am rywbeth a wnaethum tra yno. Ond nid oedd yno ragor i mi. Nis gallaswn ond gwneyd gwaith cyffredin; ac wedi clywed gan amryw mai anhawdd oedd cael gwaith, penderfynais ddychwelyd, er fod arnaf gywilydd hefyd, ond aeth hiraeth yn drech na mi. Cyrhaeddais i dŷ y gate gerllaw Tremadog, nos Wener; a chymerais yn ol trwy Beddgelert, a Rhyd Ddu, a'r Waen Fawr, ac yn groes trwy Bentir, ac yr oeddwn adref nos Sadwrn. Ni ddywedodd fy mam fawr, ac nid oedd ond ychydig yn gwybod fy mod wedi bod oddicartref, a llai na hynny pa le y bum. Ond yr oeddwn wedi agor fy llygaid i weled fod y byd yn fwy nag y meddyliais. Yu haf 1836 penderfynais fyned i Liverpool, lle y bum hyd yn agos i'r Nadolig. Arhoswn gyda fy modryb yn Bridgewater Street, a bum yn gweithio ychydig gydag amryw. Ond gan nad oeddwn ond bachgen, ac yn hynod o amherffaith yn y grefft, nid oeddwn yn cael gwaith cyson; ond gan fod fy modryb yn garedig, ac yn rhoddi fy mwyd i mi yn ddirwgnach am yr ychydig allwn roddi iddi, arhosais yno yn hwy nag y gwnaethwn dan amgylchiadau gwahanol. Myned i'r capel a dilyn cyfarfodydd oedd fy holl hyfrydwch. Yr oedd dirwest y pryd hwnnw yn cychwyn gyda brwdfrydedd, a chyfarfod yn rhyw gapel neu gilydd agos bob nos. I Bedford Street y byddwn yn myned dair gwaith bob Sabboth, oddieithr fy mod yn myned i Pall Mall neu Rose Place yn achlysurol, yr unig ddau gapel arall o eiddo y Methodist iaid oedd yn y dref ar y pryd. Pall Mall oedd y gynulleidfa fwyaf. Cynhelid Seiat Fawr bob nos Lun ar gylch, i'r hon y casglai yr holl eglwysi, a byddwn yn dilyn honno yn gyson. Nid wyf yn meddwl mi golli odid un. Yr adeg honno yr oedd Dr. Edwards o'r Bala yn dychwelyd o Edinburgh, ac yr oedd tynnu mawr ar ei ol. Yr oedd Henry Rees yno hefyd yn niwedd y flwyddyn honno, a dyna yr adeg y penderfynodd symud o'r Amwythig i Liverpool. Yr wyf yn cofio fod rhyw helynt yn Pall Mall mewn rhyw seiat fawr yng nghylch dewis blaenoriaid. Yr oedd John Jones, Castle Street, a Peter Jones (Pedr Fardd) wedi eu dewis, ond yr oedd yr hen flaenoriaid, yn enwedig Samuel Jones, yn eu herbyn, ac yr wyf yn cofio ei bod yn lled derfysglyd. Dywedai John Jones ei fod yn deall fod 37, yr wyf yn meddwl, ac nid 57, wedi fotio drosto, ond gan fod gwrth- wynebiad ei fod yn foddlawn cilio. A dywedai Petr Jones ei fod yntau yn deall fod 35, neu 55, drosto, ond nid oedd am sefyll ar ei hawl os oedd hynny yn peri blinder. Yr wyf bron yn meddwl mai y dynion yn unig oedd yn pleidleisio, ac mai 37 oedd dros y naill, a 35 dros y llall.

Nid oedd gan yr Anibynwyr Cymreig yr amser hwnnw ond y Tabernacl yn Great Crosshall Street, a'r capel bach hir-gul y Greenland Street. Bum unwaith yn y Tabernacl mewn Cyfarfod Dirwestol, lle yr oedd Mr. Williams o'r Wern yn gadeirydd, yr wythnos gyntaf wedi iddo ddechreu ei weinidogaeth yno; a bum unwaith, ar fore Sabboth, yn Greenland Street yn gwrando Mr. Williams yn pregethu. Gadewais Liverpool tua chanol Rhagfyr, 1836, gyda steamer i'r Rhyl, a cherddais oddiyno i Fangor. Nid oeddwn wedi fy nerbyn yn gyflawn aelod cyn dyfod i Liverpool. Yn Bedford Street y bu hynny. Ond ym Mangor wedi dychwelyd y bum gyntaf mewn cymundeb.