Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Adulam, Tredegar
| ← Gosen, Rhymni | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Soar, Tredegar → |
ADULAM, TREDEGAR.
Yr achlysur o ddechreuad yr achos a gyferfydd yn y lle hwn, oedd an- nghydwelediad yn eglwys Saron ar fater o ddysgyblaeth eglwysig, yn y flwyddyn 1840. Ymadawodd nifer o'r aelodau, a chymerasant long room, perthynol i'r Hen Gastell, at gynnal cyfarfodydd ar y Sabbothau, a chynnalient eu cyfarfodydd ar nosweithiau o'r wythnos yn nhai Daniel Rees, Nicholas Rees, a John Jones. Buont fel hyn am oddeutu blwyddyn; yna darfu iddynt daflu dau anedd-dy yn High Street yn un, a'u cyfaddasu i fod yn dy addoliad. Yn y flwyddyn 1844 adeiladwyd y capel, ac aeth y gynnulleidfa iddo yn ngwanwyn y flwyddyn 1845. Bu yr eglwys hon, o'i chychwyniad hyd ddechreu y flwyddyn 1845, heb gael ei chydnabod fel eglwys reolaidd gan undeb y sir, o herwydd yr ystyrid fod cychwynwyr yr achos wedi ymadael yn afreolaidd o Saron, ond yn y cyfarfod chwarterol a gynnaliwyd yn Ebenezer, Pontypool, Chwefror 19eg a'r 20fed, 1845, pasiwyd y penderfyniad canlynol gyda golwg arnynt: "Fod y cyfarfod hwn yn mawr lawenhau fod heddwch ac undeb wedi cymeryd lle rhwng eglwysi Saron, ac Adulam, Tredegar; a chan fod llythyr gollyngdod wedi cael ei roddi iddynt hwy o Saron, i gael eu ffurfio yn eglwys reolaidd yn Adulam, fod y cyfarfod hwn yn eu derbyn yn serchus fel chwaer eglwys i Undeb Mynwy." Y gweinidogion fuont yn gwasanaethu yr eglwys hon oeddynt Richard Evans a Walter Williams, Cefn- coed-y-cymmer. Ni fuont hwy yn dyfod yma ond am ychydig o amser. Y gweinidog nesaf oedd Jonathan Davies, gynt o Lanfaple a Victoria. Ychydig iawn o amser y bu yntau yma cyn i'r eglwys farnu yn ddoeth i ymwrthod ag ef. Dilynwyd ef gan Mr. Thomas Jones, o Ferthyr Cynog. Bu Mr. Jones yma hyd ddechreu y flwyddyn 1845, pryd y symudodd i'r Cwmbach, Aberdare. Yn mis Gorphenaf, yr un flwyddyn, rhoddwyd galwad i Mr. William Williams, myfyriwr yn athrofa Aberhonddu. Dechreuodd ei weinidogaeth y Sul olaf yn Gorphenaf, a chynhaliwyd cyfarfodydd yr urddiad, ac agoriad y capel newydd, Hydref 8fed a'r 9ed, 1845. Yr oedd trefn y gwasanaeth fel y canlyn:-Am 6 yr hwyr cyntaf, dechreuwyd gan Mr. John Price, athrofa Aberhonddu, a phregethodd y Meistriaid W. Edwards, Aberdare; ac R. Parry, Wern. Am 7, yr ail ddydd, dechreuwyd gan Mr. N. Stephens, athrofa Aberhonddu, a phregethodd Mr. W. Morgan, Troedyrhiw. Am 10, dechreuodd Mr. Evan Jones, (Ieuan Gwynedd), a phregethwyd ar natur eglwys gan Mr. M. Ellis, Mynyddislwyn. Derbyniwyd y gyffes ffydd gan Mr. R. Jones, Sirhowy. Gweddiwyd yr urdd-weddi gan Mr. J. Evans, Cymmar, gwein- idog yr urddedig. Pregethwyd i'r gweinidog gan Mr. E. Davies, Athraw Clasurol, athrofa Aberhonddu; ac i'r eglwys gan Mr. E. Rowlands, Pontypool. Diweddwyd y cyfarfod trwy weddi gan Mr. Ll. R. Powell, Hanover. Am 2, dechreuwyd gan Mr. Thomas Roberts, athrofa Aberhonddu, a phregethodd y Meistriaid H. Daniel, Pontypool; W. Davies, Coed-duon, (yn Saesonaeg), ac E. C. Jenkins, Rhymni. Am 6, dechreuwyd gan Mr. John Davies, athrofa Aberhonddu, a phregethodd y Meistriaid W. Watkins, Rhymni; a J. H. Hughes, Llangollen. Parhaodd gweinidogaeth Mr. Williams yn yr eglwys hon am ddwy flynedd ar bymtheg, ac yn y tymor hwnw ennillodd iddo ei hun air da, fel gweinidog ffyddlon a christion hardd, nid yn unig gan ei bobl ei hun, ond gan holl drigolion y dref a'r wlad oddiamgylch. Yn 1861, derbyniodd alwad oddiwrth yr eglwys yn nghapel y Garn, Abercarn, ond ni roddodd ei ofal yn Adulam i fynu hyd Gorphenaf, 1862. Wedi hyn, bu yr eglwys heb weinidog hyd ddiwedd y flwyddyn 1863, pryd y rhoddwyd galwad i Mr. David Parry, o athrofa y Bala, yr hwn a urddwyd yma dydd Nadolig y flwyddyn hono. Gweinyddwyd yn yr urddiad gan Mr. D. Ll. Jones, Ffestiniog; Mr. T. Jeffreys, Penycae; Mr. M. D. Jones, Bala; Mr. W. Williams, Abercarn, &c. Yn y flwyddyn 1867, rhoddodd Mr. Parry ei weinidogaeth i fynu, ac ymfudodd i'r America. Yn 1868, rhoddwyd galwad i Mr. R. Hughes, Penydarren, ac urddwyd yntau dydd Nadolig yr un flwyddyn. Nid arosodd Mr. Hughes yma am lawn flwyddyn, oblegid yn Hydref, 1869, symudodd i Ebenezer, Pontypool. Nid yw yr eglwys hon ar un adeg o'i hanes wedi bod yn fawr ei rhif, ond y mae dynion galluog o feddwl a gweithgar iawn wedi bod yn perthyn iddi o bryd i bryd; yn mysg y rhai y gellid enwi Daniel a Nicholas Rees; ac Edmund James, tri o sylfaenwyr yr achos Annibynol yn Nhredegar; David Powell, tad Mr. Ll. R. Powell, gynt o Hanover, Jabez Jones, a'r diweddar John Pugh, o Landilo.
Yn yr eglwys hon y dechreuodd y gweinidogion canlynol bregethu:—
R. A. Jones, yn awr gweinidog y Bedyddwyr yn Bethesda, Abertawy. Dechreuodd ef bregethu yn 1843, ac yr oedd yn gymmeradwy iawn fel gwr ieuangc gobeithiol, ond yn fuan wedi iddo ddechreu pregethu, trodd y gweinidog, Jonathan Davies, at y Bedyddwyr, a dilynwyd ei esiampl gan y pregethwr ieuangc. Nid oedd yn un golled i'r enwad i Jonathan Davies ymadael, ond buasai yn fantais cael cadw Mr. Jones.
David M. Davies, diweddar o Lanfyllin. Yn Blaenafon y dechreuodd ef ei yrfa fel crefyddwr, ond yma y dechreuodd fel pregethwr, yn y flwyddyn 1847.
John Davies, yr hwn a urddwyd yn weinidog i'r Cymry yn Swindon. yn y flwyddyn 1857, ac a ymfudodd i'r America yn 1869.
E. Griffiths. Dechreuodd bregethu yn 1861. Ar ol treulio rhai blynyddau yn athrofa y Bala, urddwyd ef yn weinidog yr eglwys yn Templeton, swydd Benfro, yn 1865, ac yno y mae hyd yn bresenol.
Darfu i Mr. Williams, yn fuan ar ol dechreu ei weinidogaeth yn Nhredegar, agor ysgol, er addysgu pregethwyr ieuaingc, a chafodd amryw sydd yn awr yn weinidogion parchus, yr oll, neu ran, o'u haddysg yn ei ysgol ef; megys E. Williams, Dinas; I. Thomas, Towyn; Rees Gwesyn Jones, America; y diweddar Evan Lewis, B.A.; ac amryw eraill.