Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Berea, Blaenau
| ← Machen | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Tabernacl, Abertilerwy → |
BEREA,
Sydd addoldy yn y Blaenau, yn mhlwyf Aberystruth. Dechreuwyd yr achos trwy offerynoliaeth Mr. D. Stephenson, Nantyglo, yn nghyd a'r eglwys dan ei ofal yn Rehoboth, Brynmawr. Gan fod amryw o'r aelodau yn byw ar y Garn a'r Blaenau, a'r lle yn cyflym gynyddu, a gweithiau newyddion yn ymagor, teimlwyd fod gormod o bellder iddynt gerdded i'r Brynmawr, ac felly fod galwad am wneyd darpariaeth ar gyfer anghenion ysprydol y trigolion. Yn 1837, dechreuwyd ysgol Sabbothol, a chyfarfodydd wythnosol yn y Blaenau, yr hyn a brofodd yn llesol iawn, ac yn foddion i ennill sylw llawer o'r ardalyddion at bethau crefyddol. Yn 1842, adeiladwyd y capel cyntaf, ac yr oedd traul ei adeiladiad yn 250p. Bu y lle fel cangen ddibynol ar Rehoboth, Brynmawr, hyd y 24ain o Fedi 1848, pryd y sefydlwyd yr ychydig aelodau oedd yn y Blaenau yn eglwys Annibynol. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan Meistri D. Stephenson, a D. Williams, Troedrhiwdalar. Er hyny parhaodd yr eglwys i fod dan ofal Mr. Stephenson hyd ei farwolaeth, yr hyn a gymerodd le ar yr 22ain o Awst, 1849. Ei destyn diweddaf yn y capel hwn ydoedd-"Y mae tyrfa yn dyfod." Yn fuan ar ol hyn ymwelodd y geri marwol a'r gymydogaeth, a thyrfa fawr a ddychwelwyd, ac aeth y capel yn llawer rhy fach, fel y bu raid cael capel helaethach. Felly, ar y 25ain o Fehefin, 1850, am haner awr wedi 6 o'r gloch yn y boreu, gosodwyd i lawr gareg sylfaen y capel presenol. Darllenwyd, gweddiwyd, ac areithiwyd ar yr achlysur gan Mr. R. G. Jones, yn awr o America. Traul adeiladiad y capel hwn ydoedd 1,720p. Dechreuwyd pregethu ynddo yn Mehefin 1851. Ar y 5ed o Dachwedd, 1851, rhoddwyd galwad unfrydol i Mr. David Williams, myfyriwr yn athrofa Aberhonddu, yr hwn am flwyddyn, a wasanaethodd yr eglwys yn fisol, nes iddo orphen ei amser yn y coleg, yna ymsefydlodd yn eu plith. Ar yr 16eg a'r 17eg o Fehefin, 1852, cymerodd ei urddiad le; gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Meistri M. Jones, Varteg; N. Stephens, Sirhowy; T. Rees, Cendl; J. Davies, Llanelli; W. Jenkins, Brynmawr; J. Jeffreys, Penycac; E. Davies, M.A., Athraw Coleg Aberhonddu; D. Rees, Llanelli; D. Lewis, Llanfaple; H. Daniel, Pontypool; ac S. Phillips, Llangynidr. Wedi hyny, ar y 4ydd a'r 5ed o Hydref, 1853, agorwyd y capel newydd, a gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Meistri W. Williams, Brynmawr; R. Lewis, Tynycoed; J. Evans, Craigybargod; J. D. Williams, Caerdydd; D. Stephens, Glyntaf; D. Rees, Llanelli; W. Jenkins, Brynmawr; W. Davies, Rhymni; E. Hughes, Penmain; D. Davies, New Inn; J. Davies, Llanelli; a T. Rees, Cendl. At yr hyn oedd wedi ei gasglu yn flaenorol, casglwyd ar ddydd yr agoriad 91p. 18s. 11½c, ac aethpwyd yn mlaen yn gysurus a llwyddianus iawn am lawer o flynyddau. Ond yn Awst, 1867, safodd holl waith y Blaenau—gwasgarwyd y miloedd trigolion—rhwygwyd yr eglwysi, ac ymdaenodd tristwch, caledi, a thlodi mawr trwy y gymydogaeth; ond yn wyneb y cwbl, trwy ymdrech a hunanymwadiad yr ychydig bersonau a arosodd yn y lle, cadwyd yr achosion yn fyw. Ni chiliodd y gweinidog yn nydd profedigaeth, ond arosodd gyda'r ychydig, a gweithiodd ei ffordd yn mlaen yn wyneb yr holl anhawsderau, a diau mai efe a fu y prif offeryn i gadw y ddwy eglwys dan ei ofal yn fyw yn y cyfnod tywyll a chymylog hwn. Yn 1869, ailgychwynodd y gwaith, ac erbyn hyn y mae llawer o'r hen aelodau a'r hen wrandawyr wedi dychwelyd, ac arwyddion gobeithiol etto am ddyfodol cysurus a llwyddianus. Cyfodwyd dau i bregethu yn yr eglwys hon.
Evan P. Jones. Daeth yma o sir Aberteifi. Yn fuan wedi dechreu pregethu aeth i athrofa y Bala, ac oddiyno i athrofa Caerfyrddin, ac oddiyno i un o Brifysgolion Germani, lle y graddiwyd ef yn M.A., a Ph.D.; ac y mae yn awr yn weinidog yn Mostyn.
David M. Davies. Wedi dechreu pregethu aeth i athrofa Aberhonddu, ac wedi treulio ei amser yno aeth i Awstralia, lle y mae yn weinidog parchus a chyfrifol.