Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Blaenafon (Saesonaeg)
| ← New Tredegar | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Adolygiad Sir Fynwy → |
EGLWYS SAESONAEG BLAENAFON.
Rhoddasom eisoes hanes helaeth am yr achos Cymreig yn y lle yma, ond y mae yma hefyd achos Saesonaeg wedi ei ddechreu er's blynyddau, ac yn myned rhagddo yn llwyddianus. Ffurfiwyd yr eglwys yma ar yr 22ain o Fawrth, 1863, yn neuadd y dref, pan yr ymgyfamododd 16 o aelodau i fod yn gymdeithas gristionogol. Corpholwyd hi yn rheolaidd gan y Meistriaid Thomas Griffiths, Blaenafon; Jason Jenkins, Pontypool, a George Thomas, Brynbiga; a theg yw dyweyd mai aelodau o eglwys Gymreig Bethlehem, oedd y rhan fwyaf o'r 16 a unasant. Mae yr eglwysi Cymreig a'u gweinidogion yn haeddu parch mawr ar gyfrif eu parodrwydd i roddi gollyngdod i nifer o'u haelodau, ac yn aml yr yr aelodau goreu o ran eu hamgylchiadau, i fyned i ddechreu achosion Saesonaeg. Yn mhen tua blwyddyn wedi corpholiad yr eglwys, darfu iddynt gyttuno a'r Bedyddwyr am hen gapel gwag o'r eiddynt hwy; ac ynddo y buont yn addoli dros yspaid. Yn hwn yr ordeiniwyd Mr. Daniel Evans, o athrofa Caerfyrddin, ar y 14eg a'r 15fed o Fedi, 1864, pryd y gweinyddwyd gan y Meistri W. Morgan, Caerfyrddin; T. Rees, Casgwent; J. Davies, Caerdydd; R. Thomas, Hanover, a Jason Jenkins, Pontypool. Wedi iddynt addoli yn dawel yma am dair blynedd, prynwyd y capel uwch eu penau gan y Wesleyaid, fel y bu raid iddynt ddychwelyd i'w hen babell yn neuadd y dref; lle digon annghyfleus ac anfanteisiol i'r achos. Yn y cyfwng tywyll hwn, ac er fod yr eglwys yn wan a thlawd, ymgalonogodd, ac aeth i'r anturiaeth o adeiladu addoldy prydferth, mewn man cyfleus a chanolog, lle gallesid disgwyl llwyddiant, gyda bendith yr Arglwydd. Ar yr 11eg o Orphenaf, 1867, gosodwyd i lawr gareg sylfaen yr addoldy newydd gan H.O. Wills, Ysw., Bristol, pryd y traddodwyd anerchiadau, ganddo ei hun, W. Graham, Ysw., (maer) Casnewydd, yn nghyd a'i frawd o Cheltenham, ac amryw weinidogion. Yr oedd traul adeiladiad y capel newydd yn 1000p. Ar y 18fed o Fehefin, 1868, agorwyd ef. Cynaliwyd amryw gyfarfodydd mewn cysylltiad a'r agoriad. Pregethwyd gan Meistriaid H. T. Robjohns, o New-Castle-on-Tyne; J. Davies, Caerdydd; J. Evans, B.A., Milford; R. Thomas, Hanover; P. W. Darnton, B.A.; H. Oliver, B.A., Casnewydd; a T. Rees, D.D., Abertawy. Wedi i'r eglwys fod am ychydig fisoedd heb weinidog, trwy symudiad Mr. D. Evans i Narbeth, Penfro; ar yr 21ain o Hydref, 1869, sefydlwyd David Thomas, gynt myfyriwr yn athrofa Caerfyrddin, yn fugail ar yr eglwys. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Meistriaid H. Oliver, B.A.; P. W. Darnton, B.A., Casnewydd; J. Davies, Caerdydd; W. Morgan, Caerfyrddin; H. Jones, Ffaldybrenin. Mae yr achos yn myned rhagddo, a gwedd siriol ar bob peth.