Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/New Tredegar
| ← Pontygof | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Blaenafon (Saesonaeg) → |
NEW TREDEGAR.
Tua phymtheg mlynedd yn ol, nid oedd ond tri neu bedwar o anedd-dai yn yr ardal hon, tra y mae yma yn awr rai miloedd o drigolion, wedi eu casglu yn nghyd gan y gweithiau glo. Bu Mr. Jenkins, Rhymni, yn pregethu yn fisol, a mynychach, yn Mhɔntaberbargod, tua dwy filldir islaw New Tredegar, am ddeng mlynedd ar hugain cyn dechreu yr achos hwn, ond nid yw yn debygol y buasai un achos Annibynol yn cael ei sefydlu rhwng Rhymni a Salem, oni buasai i agoriad y gweithiau glo dynu lluaws o drigolion i'r lle. Yn y flwyddyn 1860, daeth llawer o aelodau perthynol i'r Annibynwyr, o eglwysi Rhymni, Tredegar, Cendl, &c., i fyw i'r ardal, ac yn fuan dechreuasant gynal moddion crefyddol yma mewn anedd-dai. Yn niwedd y flwyddyn hono dechreuwyd adeiladu capel, yr hwn a agorwyd Mai 26ain a'r 27ain, 1861. Yr oedd rhif yr aelodau y pryd hwnw rhwng 60 a 70, ac erbyn diwedd y flwyddyn 1863 yr oeddynt yn 104. Yn Tachwedd, 1864, urddwyd Mr. David Jones, o athrofa Aberhonddu, yma; ac y mae wedi bod yn llafurus a thra llwyddianus yn y lle hyd yn awr, (Awst, 1870); pryd y mae ar symud i gymeryd gofal yr eglwys yn Nghwmbwrla, Abertawy. Yn mhen tua blwyddyn ar ol urddiad Mr. Jones, gosodwyd oriel yn y capel, yr hyn a'i helaethodd yn fawr. Mae ynddo tua 500 o eisteddleoedd, ac y mae yn mhob ystyr yn addoldy hardd a chyfleus. Capel yr Uchdir y gelwir ef, oblegid ei fod wedi cael ei adeiladu ar ran o'r fferm a elwir Cefn yr Uchdir. Ar dir Arglwydd Tredegar y mae yn sefyll. Mae y gweithfaoedd yn y ddwy flynedd ddiweddaf wedi bod yn farwaidd iawn, ac felly, yn y tymhor hwn, ymadawodd pump a deugain o'r aelodau o'r ardal, ond eto mae y nifer sydd ar ol tua chwech ugain. Mae y gymydogaeth yn un bwysig iawn, ac yn debygol o gynyddu mewn poblogaeth am flynyddau etto. Hyderwn yr anfona yr Arglwydd yn fuan fugail wrth fodd ei galon i'r ddiadell ieuangc a gobeithiol hon.