Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Capel Barham, Cendl

← King Street, Brynmawr

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl

Pontygof →

CAPEL BARHAM, CENDL.

Dechreuwyd yr achos hwn yn niwedd y flwyddyn 1849. Yn mhen ychydig fisoedd wedi i T. Rees, symud o Lanelli i Gendl, gwelodd fod yno luaws mawr o Saeson yn cyfaneddu, a bod yr enwad Annibynol yn cael ei golledu o eisiau gwasanaeth crefyddol yn yr iaith Saesonaeg. Ar ol ymgynghori ag ychydig gyfeillion, o Gymry a Saeson, cymerodd ystafell eang y tu cefn i'r Refiners' Arms, at gynal addoliad. Sefydlwyd yno Ys- gol Sabbothol, a phregethu cyson, ac aeth pob peth yn mlaen yn llew- yrchus iawn. Yn mhen rhai blynyddau, cymerwyd tir at adeiladu capel, yr hwn a agorwyd yn Ebrill, 1859, gan y Dr. Morton Brown, o Cheltenham. Galwyd ef Barham Chapel, o barch i'r Arglwyddes Barham, merch yr hon, sef Mrs. Thompson, a'i phriod, Mr. Thomas Thompson, oedd y rhai blaenaf ar res y tanysgrifwyr at yr adeiladaeth. Rhoddasant hwy haner can' gini i gychwyn. Costiodd y capel a'r ysgoldy y tu cefn iddo tua £1,200. Rhoddodd yr eglwys yn Carmel £100 ato, a chasglodd ei gweinidog y gweddill mewn gwahanol barthau o Gymru a Lloegr. Mae yr achos hwn, yr un fath a'r achosion Saesonig eraill yn y cymydogaethau cylchynol, wedi dyoddef yn dost o herwydd diffyg gweinidogaeth ddigon sefydlog a galluog. Bu y rhai canlynol yn olynol yn gweini i'r eglwys fechan hon, am adegau byrion, yn ystod y deunaw mlynedd diweddaf: E. W. Johns, a G. Greig, mewn cysylltiad ag eglwys Saesonig Brynmawr; F. G. Andrews, mewn cysylltiad a'r eglwys Saesonig yn Nhredegar; a B. W. Evans, George Applegate, ac Alexander Scott, mewn cysylltiad a'r eglwys yn y Tabernacl, Penycae. Gweinidogion Penycae a'r Brynmawr sydd yn bresenol yn gofalu am y lle. Mae yr ysgoldy eang sydd tu cefn i'r capel wedi ei sicrhau mewn gweithred ddiogel at wasanaeth yr ardal fel British School-room; ond ei fod ar y Sabboth yn unig at wasanaeth cynnulleidfa capel Barham.