Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/King Street, Brynmawr

← Capel-y-Garn, Abercarn

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl

Capel Barham, Cendl →

KING STREET, BRYNMAWR.

Achos Saesonig yw hwn. Dechreuwyd ef yn y flwyddyn 1848. Yn y flwyddyn hono cyfododd annghydfod yn eglwys y Primitive Methodists ar y Brynmawr; ymadawodd o ugain i ddeg ar hugain o aelodau, a chymerasant ystafell yn y dref at gynal gwasanaeth crefyddol. Yn fuan wedi hyny gwnaethant eu meddyliau i fyny i ymuno a'r Annibynwyr. Gwahoddasant Mr. Jeffreys, Penycae, i'w corpholi yn eglwys Annibynol. Ar eu corpholiad darfu i rai Annibynwyr, a hoffent wasanaeth crefyddol yn yr iaith Saesonaeg yn fwy na'r Gymraeg, gymeryd eu lle yn eu mysg. Bu Mr. Jeffreys yn ymweled a hwy yn fisol am yn agos i flwyddyn. Yn 1849, ychwanegwyd rhai ugeiniau at yr eglwys; a thrwy gymorth Mr. John Jones, masnachwr, Brynmawr, cafwyd tir, a dechreuwyd adeiladu capel, yr hwn a orphenwyd, ac a agorwyd yn y flwyddyn 1850. Yn lled fuan wedi hyny ymadawodd y rhan fwyaf o'r rhai fuasent yn aelodau gynt gyda'r Primitive Methodists, a bu yr achos dros dymhor yn dra isel. Y gweinidog sefydlog cyntaf oedd Mr. John Thomas, aelod gwreiddiol o eglwys y Morfa. Ni bu ef yma flwyddyn gyflawn. Y nesaf oedd Mr. E. W. Johns, mab Mr. D. Johns, Madagascar. Bu ef yn gwasanaethu yr achos hwn, mewn cysylltiad a'r achos Saesonaeg yn Nghendl, o ddechreu 1853 hyd yn agos diwedd 1854, pryd y rhoddodd ei swydd i fyny. Dilynwyd ef gan Mr. George Greig, o Scotland. Bu ef yma am dair blynedd, ac yn nodedig o ddefnyddiol; ond yn niwedd y flwyddyn 1859, gorfodwyd ef gan ddiffyg iechyd i ymadael a'r lle, er galar a cholled dirfawr i'r gynnulleidfa. Ar ol ymadawiad Mr. Greig, rhoddwyd galwad i Mr. William Thomas, o Gaerodor, yr hwn a wasanaethodd y lle gyda llawer o lwyddiant am ddwy flynedd, ond o herwydd nad oedd ei gyflog yn ddigon i gynal ei deulu lluosog bu raid iddo roddi y weinidogaeth heibio, ac ymgymeryd a galwedigaeth fydol. Yn 1862 ymsefydlodd Mr. T. F. Nathan, o'r athrofa orllewinol yma. Yn 1869 symudodd oddiyma i Wrexham. Yn fuan ar ol ei ymadawiad ef, daeth Mr. D. Daw, o Gaerodor, i ymweled a'r lle, a chafodd alwad unfrydol. Dywedir fod Mr. Daw yn dderbyniol iawn, ac yn debygol o fod yn llwyddianus. Mae yn ddiameu fod yr achos hwn wedi dyoddef yn fawr o herwydd newid y gweinidogion mor fynych. I amgylchiadau, nad oedd gan yr eglwys na'r gweinidogion un reolaeth drostynt, yr ydym i briodoli y newidiadau mynych hyn, ond er hyny effeithiasant er cryn niwed i'r achos.