Hanes Sir Fôn/Plwyf Llangristiolus

Hanes Sir Fôn

gan Thomas Pritchard, ('Rhen Graswr Eleth)

PLWYF LLANGRISTIOLUS.

Saif y plwyf hwn oddeutu milldir-a-haner i'r de-orllewin o Langefni. Cafodd yr enw oddiwrth yr eglwys, yr hon a gysegrwyd yn y seithfed ganrif i St. Cristiolus mab Hywel Fychan, ap Hywel Faig, a elwir Hywel Fachlog ap Emyr Llydaw. Yr ystyr yw, "Llan-yr-eneiniedig."

Llangristiolus.—Y fywioliaeth eglwysig sydd guradaeth wastadol mewn cysylltiad â Cerygceinwen, yn archddeoniaeth Môn ac esgobaeth Bangor, a than nawdd yr un Esgob, yr hwn sydd yn hawlio degwm y plwyf. Y mae yma leoedd addoliad gan y Trefnyddion Calfinaidd a Wesleyaidd. Hefyd, ceir yma ysgol blwyfol rad, i ddysgu amryw blant i ddarllen ac ysgrifenu. Cynhelir hi mewn rhan gan ychydig waddoliadau a thanysgrifiadau.

Rhoddodd y Parch. Hugh Jones yn ei ewyllys 100p.; Parch. Dr. Lewis, 50p.; ac amrywiol gymwynaswyr aill ychydig o symiad o arian,—llôg blynyddol pa rai sydd yn 17p. 10s., ac a ddosranir yn mhlith tlodion y plwyf bob Nadolig. Ganwyd yn y plwyf hwn, yn y fl. 1648, Dr. Henry Maurice, o Goleg yr Iesu, yn Rhydychain, a Margaret, Professor of Divinity yn y Brif Ysgol hon. Hebryngodd ei noddwr ef—Syr Le- oline Jenkins, i Cologne, fel negesydd (ambassador), a neillduoedd ei hun yn fawr fel ysgrifenydd dadleuol (polemical writer). Cyfartaledd blynyddol y plwyf at gynal y tlodion ydyw, 472p. 2s. 0c.