Yr ydym wedi beiddio rhoddi enw y Parch. Rees Pritchard, "Hen Ficer duwiol Llanddyfri," yn mysg cyfieithwyr y Bibl, er na chyfieithodd ef, yn ystyr gyffredin y gair, yr un gyfran o hono. Yr oedd, er hyny, yn cydoesi, mwy neu lai, â'r oll o'r cyfieithwyr, gan iddo gael ei eni tua'r flwyddyn 1579, ei ordeinio yn 1602, a bod dyddiad ei "Ewyllys," yr hon a wnaed pan oedd yn glaf o gorph," yn
1644. Nis gwyddom pa hyd y bu byw ar ol gwneyd ei Ewyllys. Er na chymerodd ran yn nghyfieithiad y Bibl, gwnaeth gymaint a neb o honynt i daenu gwirioneddau y Bibl yn mysg y werin Gymreig, trwy offerynoliaeth "Canwyll y Cymry." Tân y Bibl oedd yn cyneu ei ganwyll, a daliodd i lewyrchu yn ddysglaer yn nghanol tywyllwch dudew y wlad. Yn wir, ar un olwg, yr oedd ei lyfr yn gyfieithiad o'r Ysgrythyrau cyfieithiad o Gymraeg trwsgl, dwfn, ac anneallus William Salesbury, a Dr. Morgan, i Gymraeg mwy deallus a sathredig y werin. Yn ei linellau "At y Darllenydd," dywed:—
"Am wel'd dwfn-waith enwog Salsbury,
Gan y diddysg heb ei hoffi,
Cym'rais fesur byrr cyn blaened,
Hawdd i'w ddysgu, hawdd i'w 'styried."
Mae ei lyfr yn cynwys crynodeb gwerthfawr o athrawiaeth y Gair Dwyfol, mewn ffurf syml a sathredig i daro meddwl y werin yn yr oes yr oedd yn byw ynddi; ac hefyd yn ddesgrifiad byw a gonest o gyflwr anwybodus a llygredig y wlad, yn gystal offeiriad a phobl. Dyfynwn yma ychydig o benillion allan o'i "Gynghor i Wrando a Darllain" Gair Duw," yr hwn sydd yn cynwys 87 o benillion cyffelyb. Mae yn beth tebygol i'r Cynghor" gael ei gyfansoddi ar ol cyhoeddiad y Bibl wyth-plyg rhad yn 1630, gan ei fod yn cyfeirio fwy nag unwaith at ei bris, sef "coron arian."
Bwyd i'r enaid, bara 'r bywyd,
Gras i'r corph, a maeth i'r yspryd,
Lamp i'r droed, a ffrwyn i'r genau,
Yw Gair Duw, a'r holl 'Sgrythyrau.
Gwerth dy dir, a gwerth dy ddodrefn,
Gwerth dy grys oddiam dy gefn,
Gwerth y cwbl oll sydd genyd,
Cyn b'ech byw heb Air y bywyd.
Tost yw aros mewn cornelyn,
Lle na oleuo 'r haul trwy'r flwyddyn;
Tostach trigo yn y cwarter
Lle na oleuo 'r Gair un amser.
Gad y wlad, y plwyf a'r pentre',
Gad dy dad a'th,fam a'th drase',
Gad tai a'r tir yn ebrwydd,
Lle na byddo Gair yr Arglwydd.
Mae'r Bibl bach yn awr yn gyson,
Yn iaith dy fam i'w gael er coron;
Gwerth dy grys cyn bod heb hwnw,
Mae 'n well na thref dy dad i'th gadw.
Gwell nag aur, a gwell nag arian,
Gwell na'r badell fawr a'r crochan,
Gwell dodrefnyn yn dy lety
Yw 'r Bibl bach na dim a feddi.
|
Ni chyst Bibl i ni weithian
Ddim tu hwnt i goron arian;
Gwerth hên ddafad a fydd farw
Yn y clawdd ar noswaith arw.
O medr un o'r tylwyth ddarllain
Llyfyr Duw yn ddigon cywrain,
Fe all hwnw 'n ddigon esmwyth
Ddysgu'r cwbwl o'r holl dylwyth.
Ni fydd Cymro 'n dysgu darllain
Pob Cymraeg yn ddigon cywrain
Ond un mis-gwaith (beth yw hyny?)
Os bydd ewyllys ganddo i ddysgu.
Gwradwydd tost sydd i'r Brutaniaid
Fod mewn crefydd mor ddieithriaid,
Ac na wyr eu canfed ddarllen
Llyfyr Duw 'n eu hiaith eu hunain."
|
Fel yr awgrymwyd eisoes, Gogleddwyr gan mwyaf, os nid yr oll, oedd cyfieithwyr y Bibl, ac y mae yn hynod fod y prif rai yn dal cysylltiad â glanau afon Conwy neu Cynwy. Tarawodd y syniad hwn y bardd Gwalchmai, fel y mae wedi cylymu cân ar "GLANAU CYNWY A'R BIBL CYMRAEG," yr hon y cymerwn ein rhyddid i'w gosod yma. Credwn na byddwn yn troseddu yn erbyn ei hawdwr caredig wrth wneyd; ac y mae yn bur bwrpasol i bwnc y gyfrol fechan hon.
Draw yn nharddiad bychan cyntaf
Afon Gynwy'n ael y bryn,
Lle gadawai lethrau Meirion,
Ac y treiglai tua'r glyn :
Rhedai 'r enwog DOCTOR MORGAN
At ei dyfroedd gloywon hi,
O Ewybrnant, â'i ysgrifell
Er ei gwlychu yn y lli.
Wrth gyfieithu 'r Ysgrythyrau
O drysorau'r iaith Hebraeg,
Er cyflwyno i'w gydwladwyr
Fibl cyflawn yn Gymraeg,
Yna'n mlaen trwy'r nentydd llifai'n
Dawel heb na thòn na thrwst,
Nes ymchwyddo'n afon nerthol
Ar y dyffryn hyd Lanrwst.
Yma rhedai WILLIAM SALSBRI,
O'r Plas-isaf, gyda'i bin,
Am ei dwfr i ysgrifenu
Y gwirionedd, lin ar lin,
Pan y rhoddai'r anrheg gyntaf
O Efengyl nef i ni,
Ac y gwnai â gwaed ei galon
Inc o'i dyfroedd dysglaer hi.
Yna'r DOCTOR RICHARD DAVIES,
Cyn ei harllwys draw i'r mor,
O'r Plas Person yn y Gyffin,
Redai dan arweiniad Ior,
Gyda'i bin-sgrifenu buan
At ei ffrydiau, droent eu lliw,
Ar ei amnaid, er darlunio
Ar ddalenau, eiriau Duw.
|
Ah! 'r hen afon—'r wyf yn ammheu
P'un a gawsit lifo 'rioed,
Dros y mynydd yn rhaiadrau
Hyd y ceunant, wrth ei droed,
Oni buasai iti'n barod
Droi yn inc o'r dua'i liw,
I roi ar y memrwn oesol
Yn ein hiaith oraclau Duw.
"Rhyfedd, fel mae pob cym'dogaeth
Yn ymffrostio o'u gwŷr mawr;
Nid oes odid ardal ddinod
Ar na fagodd enwog gawr;
Clywch Philistia, gyda Thyrus,
Ethiopia hefyd, gwn,
Oll yn d'wedyd am eu campwr—
Cofiwch, "Yno ganed hwn!"
"Os eir heibio tref y Bala,
Clywir yno cyn bo hir
Am gymdeithas fawr y Biblau,
Anwyd ar ei breiniol dir;
Ac os holir am ei hanes,
Yna etyb pawb o'r bron,
Am yr hyn sy'n ei hynodi—
Cofiwch, "Yno ganed hon!"
"Ah! 'r hen afon—pan ofynir
Eto ar dy lanau llaith,
P'le y ganwyd y cyfieithydd
Roes y Bibl yn ein hiaith,—
Ninau a'th ddyrchafwn dithau
Uwch afonydd byd yn grwn,
Ac wrth enwi glanau Conwy
D'wedwn, "YNO GANED HWN!"
|
