Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil)/Ymadawiad Goronwy

← Yr Hen Amser Gynt

Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil) gan Evan Evans (Ieuan Glan Geirionydd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Gwledd Belsassar I—Babilon →

FFARWEL MÔN I ORONWY.

"Meithder Môr y Werydd,
Ow! rhyngom tra fo'm a fydd."

YMADAWIAD GORONWY A MON.

 
TYWYLLWCH sy'n mantellu—dros eirian
Dir siriol mam Cymru;
Ow! Fon, pa ddryglam a fu
Yn achos iti nychu?

Trist yw mron am Oronwy—fy ngheinfardd,
Fy nghynfab clodadwy,
A droe ymaith i dramwy,
O'm mewn ni ddychwelodd mwy.

Trwm gur, wedi rhoi magwraeth—tirion
I'm meibion o'u mabaeth,
Eu symud i alltudiaeth,
Draw ymhell o dir eu maeth.

Gwae'r pryd a'r ennyd yr ai
O'm mynwes dros ddwfr Menai
Y gorenwog Oronwy,
Pennaf fardd—Pa un ei fwy?

Ail doe yw ei weled ef—yn troi gefn
Trwy gur ar ei gartref,
Ac ar ei ol y bu gref
Eglurlais floedd galarlef.

Mor syn mae'n dirwyn ei daith
Drach ei ol edrych eilwaith,
Ei glau enaid sy'n glynu
Yn ei famwlad geinfad gu;
Ow! a'r gwelwi mae'r galon
Gan fraw, ac eigion y fron:
A hyllt, a dagrau heilltion
Hidla ef wrth adael hon.
Onid trwm i fin y trai
Yr olaf waith yr elai?

Cofiaf ef mal doe'n sefyll
Ar y lan a'i syfrdan syll,
A'r cwch uwch dylwch y don
A'r dorf yn dod o Arfon;
Rhy chwim yw chŵyf ei rwyfau,
Rhy rwydd i'w swydd mae'n neshau;
Dan ewynu doi'n union.
I gyrrau ymylau Mon;
Ac ar unwaith dacw 'Ronwy
I mewn, lle ni'm troedia mwy.

Dywed pam i'm gadewi,
A fu lac fy ngofal i?
A welaist yn fy ngolwg
Un waith, sarugrwydd neu wg?

Er hynny, os felly y rhannwyd—fod
It fudo o'm cronglwyd;
Bydd dan ddigawdd nawdd ddi nwyd
Nef Raglaw hyd yn friglwyd;

A doed ar dy ben arab
Heb rith fy mendith, fy mab.

Ow! wele ef yn hwyliaw
Ar y drum yr ochor draw;
Wele'i gefn anamlwgo,
O'r golwg draw ar gilio:
Yn iach, fy mab, ni chaf mwy
Yr unwaith weld Goronwy.

Hoffai Rhufain ei phrif-feirdd,
I dir Helen bu ben beirdd;
Ond rhanwyd i Oronwy
Ddeuparth o'u hen awen hwy.

Bu i Gymru wiwgu enwogion
A rhif harddwych o fwynber feirddion,
Ni fu'i nentydd a'i gelltydd gwylltion—
Ei chymoedd a'i theg lynnoedd gleinion,
Heb bynciau urddawl mwyn benceirddion
Yn cu odli a'u hadlais cydlon.

Er Taliesyn, ac Aneuryn,
Cawn i waered
Lu o fwyngeirdd ei boreufeirdd
Yn ebrifed.

Buan rhed i ben eu rhi
Hynt Dafydd o lan Teifi,
A'i gywydd teg ei wead
A gaed fel gwin i'r min mad;
Yn eu rhif nid hwyr y rhed
Gwiwlan eilydd Glan Aled,
Rhoi natur i Dudur dân A dawn i ganfod anian;
Ab Edmwnd, arab edmyg,
Y dorch mewn ymdrech fe'i dyg—
A difai y ceir Dafydd
Yn ben ydd awen i'w ddydd,
Ac ef a ddylid gyfarch
Yn ddeddfwr beirdd, haeddfawr barch;
Tyn weuai Gutyn Owain,
A Nanmor, y cerddor cain;
A dilesg daw i'w dilyn
Beraidd lais y bardd o Lŷn—
Teimlai a gwelai Gwilym
Anian a gwres yn ei grym;
Meddai allwedd yn gweddu
I gloion y galon gu.
Ond wedi'r restr glodadwy
G'ronwy o Fon geir yn fwy.

Trwy ei waith rhed rhyw wythïen—o nefawl
A dynwyfus awen;
Croewder holl ddawn Cyridwen
Sydd fel lli'n berwi'n i ben.
 
Pan y tery ar hupynt hiraeth
A chri a chwynion am ei famaeth,
Cyffry anian wiwlan gan alaeth
A briwiau'n torri bron naturiaeth;
Tybiwn y gwelwn e'n gaeth—o'i hen fro
Yn gerwin wylo dagrau'n helaeth.

Och ynnom! Pan dduchanai,—natur
I'n eto ddynoethai,
I'r byw gan geryddu'r bai—
Is ei wialen yswiliai.

Wedyn, fel plentyn gwanwyn, fe ganai,
Ac i feusydd anian wiwlan elai,
A ei law dyner mwyneiddiol dynnai
Bob dillyn flodyn a ry dirf ledai;
A'r awen a'u ter weai—'n bleth goron
Ar ei ael union—a siriol wenai.

Ond os rhoi hon wên gwenyd,
Ar ei bardd gwgu wnai'r byd,
E droe hwn gan daranu
Yn lle gwên ei dalcen du.

Ond yma naid uchenaid a chwynion
A reddfa ynghil a gwraidd fy nghalon;
I'w enaid hygar, Ow! ai nid digon
Yn awr ei helbul yn naear Albion?
Ai rhaid ei fwrw o hon—i bellenig Froydd
Amerig, dros toroedd mawrion?

Och foneddion, mewn gwychaf neuaddau
A'u bordiau'n sigawl â brydion seigiau,
Gan chwerthin uwch eu gwin yn ugeiniau,
A'u dwndwr a'u swn am gŵn a gynnau,
A geir o'u mysg un gŵr mau—rydd er clod
Fwrdd ar osod i brifardd yr oesau?

Ond yr Iforiaid gaid gynt
Mor odiaeth, marw ydynt!
Ac nid ellir gwneyd allwedd
A egyr byrth hagr y bedd.

Walia brid! Walia, ble'r aeth delaid
Achlesawl anfarwawl hen Iforiaid?
A oes un Nest lwys a naid—i'r adwy,
Drwy roi i 'Ronwy ei gwên arianaid?

Digyfrif ynt o'u prifardd,
A'r dillyn blanhigyn hardd
Ddiwreiddir, godir o gain
Baradwys hafaidd Brydain;
A chludir ef o'r tir teg
A'i fro'i hun ar fôr waneg,
I bengrymu i freithgu frig—aroglaidd
Yn anhymoraidd hin Amerig.
Galar mawr fu'r awr yr ai
O'm mynwes dros ddwfr Menai,
A rhwygiad i'n teimladau,
A gloesion dyfnion ein dau.
Ond och! pa fodd y dichon
I mi oroesi'r awr hon?
Nid llanw a thrai Menai mwy
A wahana Oronwy
Oddiwrth Fon, ei fwynlon fam
A'i dawnus ofal dinam,

Ond meithder Môr y Werydd,
Ow! rhyngom tra fo'm a fydd.

Wele y llong ar hwylio—a'r morwyr,
Wŷr mirain, yn bloeddio;
A'u traed yn chwimwth eu tro
Yn llu'n mhob lle'n ymwibio..

Gerllaw wele draw'n druan—ei wedd,
Fy haeddawl fab mwynlan;
Yn wylo a'i wraig wiwlan
Yn welw 'mysg ei theulu mân.

Dilynaf ei channaid lenni—dro maith
Draw 'mhell ar yr heli;
Wele hwnt ei hwyliau hi
Yn y gwyll draw'n ymgolli.

Syrth yn awr i lawr rhyw len
Anoleu o dew niwlen,
A guddia yn dragwyddol
Y rhan a geffid ar ol
O'i ddyrus hynt ddaearawl;
Os tremiaf, ni welaf wawl.
Ei ddilyd trwy'r byd tra bom
Ar ei ol, nesa'r elom
I derfyn ei fad yrfa,
Yn dduach, dduach, ydd â.
O! na ddeuai rhyw ddewin
Yn rhwydd a dynnai y rhin,
A throi'n wawl y ddieithr nos
Erwin sydd heddyw'n aros,
Fal dor bedd ar ddiwedd oes
Hyburaf fy mab eirioes;
Ond gan na ddaw, mi dawaf,
Rhyw bryd i'w ddilyd ydd âf.