Storïau Mawr y Byd/Iliad, Homer

← Rhagair

Storïau Mawr y Byd gan T Rowland Hughes

Odyseus →

Storïau Mawr y Byd

"ILIAD" HOMER

PE gofynnai rhywun i chwi enwi rhai o feirdd mawr y byd, am bwy, tybed, y meddyliech?.........Ie, am feirdd Saesneg fel Shakespeare a Milton neu (a chwarae teg i chwi am fod yn falch o lenorion eich gwlad eich hun) am feirdd Cymraeg fel T. Gwynn Jones a R. Williams Parry. Pe bai raid i mi ateb y cwestiwn, credaf mai enw Homer a ddeuai gyntaf i'm meddwl—Homer, yr hynaf o'r beirdd i gyd, ac un o'r rhai mwyaf a welodd ac a wêl y byd. Am dair mil o flynyddoedd daliodd ei gerddi i swyno'r oesau. Newidiodd y byd: erys hud a chyfaredd y bardd.

Yn agos i dair mil o flynyddoedd yn ôl y canodd Homer ddwy stori hir mewn barddoniaeth. Trwy'r gyntaf, yr Iliad, clywir rhuthr milwyr, trwst arfau a charlam meirch, ond yn y llall, yr Odyssey, gwrandawn ar grwth y gwynt a suon y môr, a gwelwn y wawr yn torri ar ynysoedd y palmwydd.

Stori am ddinas o'r enw Ilium neu, yn Gymraeg, Caer Droea, a geir yn yr Iliad, dinas yn sefyll ar lan yr Helespont, erbyn hyn y Dardanelles. A fedrwch chwi dynnu darlun yn eich meddwl ohoni hi, dinas yn y dwyrain debyg i'r rhai hynny y sonnir amdanynt yn y Beibl? Yn ôl y chwedl, yr oedd yn ddinas santaidd a godwyd gan y duwiau, Neifion ac Apolo. O'i hamgylch yr oedd muriau cedyrn, llydain, a milwyr mewn gwisgoedd o haearn yn cerdded hyd-ddynt o dŵr i dŵr i wylio rhag pob gelyn. Yn y muriau yr oedd pyrth yn arwain i'r ystrydoedd heirdd a llydain, a chlwyd fawr ym mhob porth i'w cau yn y nos, ac yn y dydd hefyd pan oedd gelynion yn bygwth.

Enw brenin y ddinas hon oedd Priam, ac yr oedd ganddo amryw feibion. A wnewch chwi gofio enwau dau ohonynt? Un oedd Hector, milwr dewraf a chryfaf Caer Droea, arwr ac arweinydd y fyddin. Y llall oedd Paris, gŵr ieuanc mor hardd ei bryd fel y syllai'r duwiesau mewn syndod ar ei brydferthwch. Yr oedd glâs y môr yn ei lygaid ac aur y wawr yn ei wallt. I Baris rhoes un o'r duwiesau yr hawl i ddewis y ferch dlysaf yn y byd yn wraig. Hwyliodd dros y môr i wlad Groeg, gan aros yn nhŷ Menelaos, brenin Sparta, dinas bwysig yn y wlad honno. Syrthiodd mewn cariad â Helen, gwraig Menelaos a'r dlysaf o ferched y byd, a thrwy gymorth y dduwies cymhellodd. hi i adael ei gŵr a'i merch fach a mynd gydag ef i Gaer Droea.

Yr oedd Menelaos yn wyllt, a galwodd at ei gilydd holl frenhinoedd Groeg. Yn fuan casglwyd byddin fawr, rhyw gan mil o wŷr, a chychwynasant yn eu llongau i gyfeiriad Caer Droea. Dacw hwy'n mynd dros y môr peryglus, yr hwyliau cyn wynned â'r eira, blaen pob llong wedi ei addurno ag aur, a'r rhwyfwyr cryfion yn tynnu â holl nerth eu gewynnau. Yn sydyn, ar eu llaw dde, dacw fflachiadau'r mellt, arwydd bod Iau, y prif dduw, o'u plaid ac yn dymuno'n dda iddynt ar eu taith. Teimlai Agamemnon, arweinydd y fyddin a brawd Menelaos, mai gwaith hawdd fyddai gorchfygu Caer Droea, llosgi'r ddinas i'r llawr a dwyn Helen yn ôl i'w chartref yng Ngroeg.

Ond nid felly y bu. Aeth naw mlynedd heibio, a byddin y Groegiaid o hyd y tu allan i furiau Caer Droea yn ceisio ennill y ddinas, ac yn methu. Yn ystod y naw mlynedd fe laddwyd cannoedd o bob ochr, a hiraethai llawer o'r Groegiaid am eu gwlad a'u cartrefi. Yn y nawfed flwyddyn aeth pethau o ddrwg i waeth trwy i ffrae ddigwydd rhwng Agamemnon, brenin ac arweinydd y Groegiaid, ac Achiles, eu milwr dewraf a chryfaf. Mewn dig, ciliodd Achiles o'r frwydr.

Achiles yw arwr cerdd ardderchog Homer. Mab oedd i un o frenhinoedd Groeg, ond y dduwies Thetis, merch i dduw'r môr, oedd ei fam. Wedi ei eni, aeth y dduwies ag ef i Annwn ac yno gollyngodd ef wrth ei sawdl i Afon y Cysgodion, fel na allai cleddyf na saeth nac unrhyw arf glwyfo'i gorff. Magwyd ef gan ei dad, a'i fwyd oedd calonnau llewod, a chig eirth ac anifeiliaid gwylltion eraill. Yn fachgen, gallai ladd llewod, a rhedeg fel yr hydd, ond gallai hefyd ganu'r delyn, a chanu ei hun fel eos.

Nid oedd neb ym myddin y Groegiaid a allai ymladd fel Achiles, a phroffwydai hen ŵr doeth na syrthiai'r ddinas ond trwy ei gymorth ef. Ond yn awr wele'r Groegiaid yn gorfod brwydro hebddo, a gwnâi byddin Caer Droea ddifrod mawr yn eu mysg. Clwyfwyd y brenin, Agamemnon, a nifer fawr o'r arweinwyr, a rhuthrodd Hector a'i filwyr i ganol. ffosydd y Groegiaid. Yr oedd eu llongau hefyd mewn perygl o gael eu llosgi, a daeth ton o ofn ac anobaith drostynt. Rhoes Achiles, gan iddo wneuthur llw i beidio ag ymladd ei hun, fenthyg ei wisg o ddur a'i arfau gloyw i'w gyfaill pennaf, Patroclus, gan feddwl y byddai gweld yr arfau yn unig yn dychrynu'r gelynion ac yn eu gyrru'n ôl i Gaer Droea. Brysiodd Patroclus allan i'r maes, ond tynnodd y duw Apolo ei wisg arfog oddi amdano, a syrthiodd cyn hir yn aberth. i waywffon Hector.

Wrth y llongau, â'i feddwl trist yn ofni'r gwaethaf, gwelai Achiles negesydd yn rhuthro'n wyllt tuag ato. Un o filwyr y Groegiaid oedd, a dechreuodd adrodd ei stori ar unwaith.

"Achiles," meddai â dagrau yn ei lygaid, "mae dy gyfaill, Patroclus, wedi ei ladd, ac o amgylch ei gorff y mae'r brwydro'n ffyrnig. Erbyn hyn y mae dy wisg ryfel ym meddiant Hector, ac fel bleiddiaid yr ymladd y gelynion am gorff dy gyfaill dewr."

'Roedd calon fawr Achiles ar dorri'n ddwy wrth glywed y geiriau. Tros ei wallt modrwyog a'i wyneb hawddgar a thros ei ddillad gwerthfawr lluchiodd lwch a lludw, fel dyn yn colli arno'i hun. Fe'i taflodd ei hun ar lawr, gan dynnu ei wallt o'r gwraidd a griddfan dros y lle. Cymaint ei dristwch fel yr ofnai'r milwr ei weld yn claddu ei gleddyf yn ei fynwes ei hun.

I lawr yn nyfnder y moroedd clywodd ei fam, y dduwies Thetis, ef yn wylo, a brysiodd ato i'w gysuro.

"Achiles, fy mab," meddai'r dduwies, "paham yr wyt ti'n wylo? Paham y torri dy galon fel hyn?"

"Mae fy nghyfaill anwylaf wedi ei ladd," oedd ateb Achiles, "ac aeth y wisg o haearn a roddais iddo'n fenthyg, y wisg ryfel a roes y duwiau i'm tad, i feddiant Hector."

"Aros yma wrth y llongau," meddai'r dduwies, "a phaid â mentro i'r frwydr nes i mi ddyfod yn ôi. Gyda'r wawr yfory dychwelaf â gwisg o haearn ac arfau wedi eu gwneuthur gan Fwlcan ei hun, Fwlcan, gof y duwiau."

Ac i ffwrdd â'r dduwies i geisio'r ffafr hon gan Fwlcan.

Cyn hir syrthiodd yr haul i'r môr, a thrwy'r nos faith wylodd Achiles uwch corff ei gyfaill, Patroclus. Tyngodd na fwytâi ac nad yfai hyd nes dial y cam ar Hector; tyngodd hefyd na chleddid Patroclus hyd nes gorwedd o Hector yn farw wrth ei ochr.

Bore trannoeth, cyn gynted ag y daeth golau melyn y wawr i nef y dwyrain, safodd ei fam, y dduwies Thetis, wrth ochr Achiles gan roddi o'i flaen y wisg ryfel a'r arfau a wnaed gan Fwlcan ar ei gyfer. Syllai'r Groegiaid mewn syndod ar yr arfau, a gafaelodd Achiles ynddynt, â'i lygaid yn melltennu tân. Ni roddwyd i neb erioed arfau fel y rhai hyn. Toddasai Fwlcan aur ac arian a phrês a thun mewn tân ac ugain o feginau'n chwythu arno. Yr oedd y darian anferth yn bum trwch, dwy o brês, dwy o dun, ac un o aur. Arni fe dynnodd y gof enwog lun y ddaear a'r môr, yr haul a'r lloer a sêr y nefoedd. Yr oedd hefyd lun priodas mewn dinas heddychlon, pobl yn cario ffaglau llachar a gwŷr ieuainc yn dawnsio i sŵn telynau a phibau. Arni hefyd yr oedd llun hen wŷr doeth mewn llys barn, llun tref gaerog a'r milwyr yn cerdded allan i ymladd, llun dôl ffrwythlon a'r aradrwyr yn gyrru eu ceffylau drosti gan adael rhychau tywyll o'u hôl, llun maes o yd a'r medelwyr yn ei dorri, llun gwinllannoedd hyfryd, a llun gwartheg ger afon a dau lew gwyllt yn rhuthro arnynt. Dyna i chwi rai o'r lluniau a gerfiwyd mewn aur ar wyneb y darian. Rhoes Achiles y wisg amdano, a gafaelodd ei law yn y darian fawr.

Wedi i'r Groegiaid gael ysbaid i fwyta a gorffwys, arweiniodd Achiles hwy i'r frwydr â'i wisg ryfeddol yn disgleirio fel y fflachia coelcerth yn y nos. Un floedd anferth, gair i'r ceffylau chwim, aflonydd, ac i ffwrdd ag ef yn ei gerbyd rhyfel i wynebu'r gelynion. Dywaid Homer fod ei gleddyf yn eu mysg fel tân yn difa ochr mynydd. Ciliasant mewn dychryn o'i flaen gan ruthro at yr afon, amryw ohonynt yn eu taflu eu hunain i'r dyfroedd, a'r lli chwyrn yn eu hysgubo gydag ef. Bu bron i Achiles ei hun golli ei fywyd yn y tonnau, oherwydd yr oedd duw yr afon yn ddig wrtho am ruddo'r dwfr pur â gwaed ei elynion.

Ar dŵr uchel yn ninas Caer Droea syllai'r hen frenin Priam mewn braw ar y difrod a wnâi Achiles. Rhoes orchymyn i agor y pyrth led y pen er mwyn i'w filwyr gael dianc i'r ddinas am loches. Felly fe lifodd y fyddin trwy'r pyrth, pob milwr yn dianc am ei fywyd. Pob un? Na, arhosodd un y tu allan, â'i darian yn erbyn y mur, i wynebu Achiles. Hector oedd y milwr hwn, er bod ei dad a'i fam ar y mur uwchben yn erfyn arno ddianc.

Caewyd y pyrth, a gwelai Hector Achiles yn agosáu'n gyflym, ei wisg arfog yn fflachio fel yr haul a'i fraich gref yn dal y waywffon anferth yn yr awyr. Yn sydyn daeth ofn i galon Hector, a throes i ddianc gan redeg hyd ochr y mur. Fel cudyll yn erlid colomen y rhuthrodd Achiles ar ei ôl, a theirgwaith y rhedodd y ddau o amgylch muriau Caer Droea. Y pedwerydd tro daeth un o'r duwiesau i lawr atynt gan gymell Hector i wrthsefyll y Groegwr. Hyrddiodd Achiles ei waywffon fawr ato, a suddodd y blaen miniog i'w wddf gan ei fwrw i'r llawr.

"Achiles," meddai Hector, a phrin y gallai anadlu, "erfyniaf arnat roi fy nghorff i'm rhieni i'w gladdu ag anrhydedd yng Nghaer Droea. Cei aur ac anrhegion lawer ganddynt."

Ond cofiai Achiles am ei gyfaill, Patroclus, a thynodd y wisg o ddur oddi am Hector a chlymodd ei elyn marw wrth ei gerbyd rhyfel. Yna chwipiodd y ceffylau chwim, a llusgodd y corff hyd y gwastadedd i gyfeiriad y llongau. Uwchben, ar furiau Caer Droea, yr oedd calon yr hen frenin Priam ar dorri, ond gofalodd y duwiau na niweidiwyd corff Hector o gwbl.

Rhoddwyd Hector i orwedd wrth ochr elor Patroclus, ac o'u hamgylch aberthodd y Groegiaid wartheg a defaid a geifr i'r duwiau. Trannoeth, torrwyd cannoedd o goed ar lethrau mynydd Ida gerllaw, ac ar y pentwr anferth a godwyd â hwynt y rhoddwyd corff Patroclus i'w losgi. Chwythodd gwynt y gogledd a gwynt y gorllewin ar y goelcerth trwy'r nos, ac yr oedd rhu'r fflamau fel taran y môr ar greigiau mawr. Ac yn ymyl safai Achiles yn tywallt ar y ddaear win o gwpan aur. Pan ddaeth y bore, casglwyd llwch Patroclus i wrn o aur, a threuliwyd y gweddill o'r dydd, yn ôl arfer y cyfnod hwnnw, mewn chwareuon a gorchestion rhyfel.

Daeth nos a chwsg i'r gwersyll, ond gorweddai Achiles yn drist gan wylo am ei gyfaill, Patroclus. Ni ddôi cwsg iddo ef, a chododd i grwydro'n aflonydd hyd y draethell unig. Gyda'r wawr, rhwymodd Hector wrth ei gerbyd rhyfel a rhuthrodd deirgwaith o amgylch y cruglwyth lle y llosgwyd Patroclus. Am ddeuddeng niwrnod, heb gysgu na bwyta, bu Achiles yn galaru am ei gyfaill, a phob bore llusgwyd Hector yn ddidrugaredd drwy'r llwch. Yna daeth y dduwies Thetis i lawr at Achiles.

"Fy mab," meddai, "y mae'r duwiau'n ddig wrthyt. Rho gorff Hector yn ôl i'w deulu a chymer yr anrhegion gwerthfawr a gynigiant iti."

Y nos honno mentrodd yr hen frenin Priam allan o ddinas Caer Droca, a thrwy gymorth y duwiau croesodd y gwastadedd unig at wersyll y Groegiaid. Penliniodd o flaen Achiles a chusanodd ei ddwylo, y dwylo a laddodd ei fab, Hector. Crwydrodd meddwl Achiles yn hiraethus at ei dad ei hun a daeth tynerwch i'w galon. Rhoes ei law ar law'r hen ŵr, ac wylodd y ddau gyda'i gilydd. Eneiniwyd corff Hector â balm gwerthfawr a gwisgwyd ef mewn mantell hardd cyn ei ddwyn yn ôl i Gaer Droea. Yna galwodd Achiles am naw niwrnod o heddwch i wŷr y ddinas fawr gael claddu Hector ag anrhydedd.