Tan yr Enfys/Mewn Angof ni Chânt Fod

← Tan yr Enfys

Tan yr Enfys gan D J Lewis Jenkins

Y Tylwyth Teg

"Mewn Anghof Ni Chânt Fod."

[Drama Hanes i Ddosbarth o Blant Ysgol.]

[Un o amcanion y ddrama fach hon yw rhoddi gwaith i bob aelod o ddosbarth. Hawdd fydd ychwanegu at nifer yr enwogion i ateb rhif y dosbarth, neu eu lleihau. Daw pob un o'r enwogion i mewn pan elwir yr enw gan Ysbryd yr Oesoedd." Saif ef ynghanol y llwyfan, edrydd ei ran, yna â gam yn ol.]

CYMERIADAU: Gwilym a Mair, Plant heddiw. Ysbryd yr Oesoedd, Caradog, Buddug, Dewi Sant, Hywel Dda, Gerallt, Llywelyn, Dafydd ap Gwilym, Yr Esgob Morgan, John Penri, Henry Morgan, Hywel Harris, Gruffudd Jones, Richard Wilson, Pantycelyn, Ann Griffiths, Philip Jones, Henry Richard, Ceiriog, Robert Owen, Syr H. M. Stanley, Dr. Joseph Parry, Tom Ellis, Syr Owen M. Edwards, a Lloyd George.

GWISG: Gwisg seml y cyfnod. Ysbryd yr Oesoedd a chanddo farf hir a chlogyn: pladur yn ei law.

GOLYGFA: Cae agored, a bachgennyn yn eistedd ar foncyff yn darllen llyfr. Geneth yn cerdded tuag ato.

Mair: Wel, Gwilym, beth yw'r llyfr yna?

Gwilym: Mair, ai chwi sydd yna? Llyfr diddorol iawn yw hwn.

Mair: 'Rydych yn hoff iawn o lyfrau, Gwilym.

Gwilym: O, ydwyf, ac yn enwedig o lyfrau fel hwn. Heroes of History yw ei enw. Ceir ynddo hanes Drake, Raleigh, Capten Cook, Nelson, ac eraill.

[Ysbryd yr Oesoedd yn cerdded i mewn yn araf. Y ddau blentyn yn edrych arno gyda syndod.]

Mair: Pwy ydych chwi?

Ysbryd yr Oesoedd: Rhyw un wyf i a fu byw drwy'r canrifoedd. "Ysbryd yr Oesoedd" y'm gelwir i. Medais â'r bladur hon flynyddoedd dirif. Gwyliais gamau holl bobl y byd o'r dechrau hyd yn awr.

Gwilym: Os felly, tebig eich bod yn adnabod Drake, Raleigh, Nelson, a'r bobl eraill sydd yn y llyfr hwn?

Ysbryd yr Oesoedd: Cofiaf hwy'n dda. ('Yn cymryd y llyfr ac yn darllen.) Heroes of History—wel, ïe, pobl fawr oeddynt, ond wedi'r cyfan bu llawer gwron heblaw y rhai hyn. (Yn rhoddi'r llyfr yn ol.) Gadewch imi weld, nid Saeson bach ydych chwi?

Gwilym: Na, Cymry ydym ni.

Ysbryd yr Oesoedd: 'Roeddwn i'n credu hynny. A ydych chwi'n gwybod hanes enwogion Cymru?

Gwilym: Na, ychydig iawn o hanes pobl fawr Cymru a wyddom.

Mair: O, dwedwch rywbeth wrthym amdanynt.

Ysbryd yr Oesoedd: Mi a alwaf eraill yma a ddwed yn well na mi. Gwroniaid hanes ydynt. Bu gan bob un ohonynt ran yn y gwaith o godi Cymru.

[Yn curo ei ddwylo, ac yn galw ar berson anweledig. Clywir sŵn traed.]

Ysbryd yr Oesoedd: Caradog.

Caradog: Bûm yn ymladd tros y wlad hon yn erbyn Rhufain. Cefais fy mradychu o'r diwedd, a'm dwyn mewn cadwyni tros y môr.

Ysbryd yr Oesoedd: Buddug.

Buddug: Bûm innau yn arwain fy ngwlad yn erbyn Rhufain. Collais y dydd, ond y mae f'ysbryd yn fyw ar y mynyddoedd.

Ysbryd yr Oesoedd: Dewi Sant.

Dewi Sant: Nawdd Sant y genedl ydwyf i. Dangosais ogoniant heddwch i'm pobl. Dysgais enw'r Iesu iddynt.

Ysbryd yr Oesoedd: Hywel Dda.

Hywel Dda: Cerais innau fy ngwlad yn angerddol, a bûm yn llunio ei chyfreithiau yn Nhŷ Gwyn ar Daf.

Ysbryd yr Oesoedd: Gerallt.

Gerallt: Gweld Eglwys Rydd yng Nghymru ac Archesgob o Gymro yn Nhŷ Ddewi oedd fy mreuddwyd i, ond er i mi gerdded deirgwaith i Rufain, bu'r cyfan yn ofer.

Ysbryd yr Oesoedd: Llywelyn.

Llywelyn: Bûm yn brwydro'n hir tros fy ngwlad. Nid y gelyn a'm trechodd, ond brâd fy mhobl fy hun.

Ysbryd yr Oesoedd: Dafydd ap Gwilym.

Dafydd ap Gwilym: Cenais i'r nant a'r adar a'r blodau, ond i Forfydd y cenais fy nghân felysaf.

Ysbryd yr Oesoedd: Yr Esgob Morgan.

Yr Esgob Morgan: "Yr wyf yn disgwyl pethau mawr oddiwrth William," oedd geiriau fy mam, ond nid oedd dim a allai ei boddhau yn fwy na throi'r Beibl i'r Gymraeg.

Ysbryd yr Oesoedd: John Penri.

John Penri: Fy ngwaith i oedd rhoi Efengyl i Gymru dywyll, dlawd, yn iaith y bobl, ond er i'r gelyn fy ngosod yng ngharchar a'm llosgi, bu'r hen iaith byw.

Ysbryd yr Oesoedd: Henry Morgan.

Henry Morgan: Hoffwn antur y môr, a bûm yn ymosod lawer tro ar lynges Ysbaen, a chymerais lawer o aur oddiarni.

Ysbryd yr Oesoedd: Philip Jones.

Philip Jones: Un o ddynion mawr Cromwel oeddwn i. Dwy flynedd ar ol i mi ddyfod yn aelod o Dŷ'r Cyffredin dewiswyd fi yn un o ddeuddeg yng Nghabinet Prydain Fawr.

Ysbryd yr Oesoedd: Hywel Harris.

Hywel Harris: Pregethais Efengyl Crist, gan ddeffro cenedl o'i chwsg.

Ysbryd yr Oesoedd: Griffith Jones.

Griffith Jones: Ficer oeddwn i, ond fel ysgol- feistr, yn dysgu'r Beibl i blant Cymru, y medrais wneud hoff waith fy mywyd.

Ysbryd yr Oesoedd: Richard Wilson.

Richard Wilson: Hoffwn brydferthwch Natur yn fawr, a bûm mewn llawer gwlad yn paentio darluniau.

Ysbryd yr Oesoedd: Pantycelyn.

Pantycelyn: Cenais emynau'r Diwygiad, ac enillais galon Cymru.

Ysbryd yr Oesoedd: Ann Griffiths.

Ann Griffiths: Bûm innau hefyd yn emynau Cymru, a hynny oedd mwynhad fy mywyd.

Ysbryd yr Oesoedd: Robert Owen.

Robert Owen: Gwella cyflwr y werin oedd prif amcan fy mywyd i, a gweld y tlawd yn cael yr un cyfle a'r cyfoethog.

Ysbryd yr Oesoedd: Henry Richard.

Henry Richard: Apostol Heddwch oeddwn i. Efallai mai fi oedd y cyntaf i feddwl am Gynghrair y Cenhedloedd.

Ysbryd yr Oesoedd: Ceiriog.

Ceiriog: Cenais "Nant y Mynydd" ac "Alun Mabon," a cherddi melysaf Cymru.

Ysbryd yr Oesoedd: Syr H. M. Stanley.

Syr H. M. Stanley: Cefais afael ar Livingstone ynghanol Affrica, a bydd sôn amdanaf yn hir.

Ysbryd yr Oesoedd: Dr. Joseph Parry.

Dr. Joseph Parry: Rhoddais y dôn "Aberystwyth" i'r byd, a chanwyd a chenir llawer arni.

Ysbryd yr Oesoedd: Tom Ellis.

Tom Ellis: Sefais i fyny tros werin Cymru, a rhoddais iddi ddelfrydau pur.

Ysbryd yr Oesoedd: Syr Owen M. Edwards.

Syr Owen M. Edwards: Ysgrifennais lyfrau i blant a rhieni Cymru. Bydded "Cymru'r Plant" fyw byth.

Ysbryd yr Oesoedd: Lloyd George.

Lloyd George: Myfi oedd y Cymro cyntaf i fod yn Brifweinidog Prydain, ond nid yr olaf, 'rwy'n gobeithio.

Mair: Y fath bobl enwog.

Gwilym: Fe garwn innau fod yn un o enwogion Cymru.

Ysbryd yr Oesoedd: Gweithiwch yn galed. Cerwch eich gwlad a'ch iaith.

Pawb (yn canu ar y dôn "Gwnewch bopeth yn Gymraeg"):

Plant bychain Cymru ydym,
Yn caru gwlad y gân,
A throsti hi, dan ganu,
Yr aem drwy ddŵr a thân;
Boed Cymru byth yn Gymru,
A'r iaith Gymraeg yn ben,
Tra saif yr hen fynyddoedd
Rhaid caru Cymru Wen.

[LLEN.]