Tan yr Enfys/Y Tylwyth Teg

← Mewn Angof ni Chânt Fod

Tan yr Enfys gan D J Lewis Jenkins

→

Y Tylwyth Teg.

CYMERIADAU: Dafydd Ifans (gŵr y tŷ); Betsi Ifans (ei wraig); John Ifans (eu mab); Mair Ifans (eu merch); Y Tylwyth Teg-Dafydd Ifans (mab John Ifans); Rachel Ifans (ei wraig)

GOLYGFA I: Cegin mewn bwthyn cyffredin ym mhen- tref Llanarmon. Betsi Ifans yn gwau; Mair, y ferch, yn gwnio; John, y mab, yn darllen wrth y bwrdd; a Dafydd Ifans yn chwilio am grafat ar y chest of drawers. Cyn codi'r llen syrth ornament a looking-glass i'r llawr, a chwyd y llen â phawb a'u hwynebau ar Ddafydd Ifans, y tad.

Betsi: Welsoch chwi erioed un mor lletwith a'ch tad? Dafydd bach, pam na buasit ti yn dweyd gair dy fod yn chwilio am rywbeth?

Dafydd: Faint gwell fuaswn o ddweyd wrthych? Yr ydych i gyd yn rhy ddyfal i'm helpu i unrhyw amser.

Betsi: A gwaeth na'r cyfan, dyna ti wedi torri'r ornament a roddodd Mari Alec i ni ar ddydd ein priodas; a gwaeth na hynny, dyna ti wedi torri'r looking-glass. Fe fydd rhyw anffawd yn sicr o ddigwydd i ni fel teulu ar ol hyn.

Dafydd: Lol i gyd! Paid â chredu'r fath nonsens!

Betsi: Paid ti â siarad mor ysgafn, Dafydd! A glywaist ti erioed am rywun yn torri glass heb fod rhyw ddamwain yn canlyn? Dyna Richard Jones! Druan ag e'! Blwyddyn yn ol torrodd glass mawr y parlwr wrth ei osod yn erbyn y mur. Go hir fu'r ddamwain cyn canlyn; ond cyn sicred ag y rhed y dŵr i'r môr, yr oedd yn sicr o ddod ryw ddydd. A druan ag e'! Yr wythnos ddiwetha' y collodd y mochyn mwyaf o'r twlc.

Mair: Mam fach! Pa gysylltiad oedd rhwng mochyn yn marw yr wythnos ddiwetha' â thorri looking-glass flwyddyn yn ol?

Betsi: Dyna hi! Yr wyt tithau fel y rhan fwyaf o blant yr oes yn gwadu hen gredoau'r tadau.

Mair: Beth yw dy farn di, John? Oes yna ryw golled i ganlyn torri looking-glass?

Betsi: Beth ŵyr John? Y mae ef fel tithau yn gwadu ac yn ameu popeth.

John: Mam fach! Na! 'Rwy' i yn credu bod colled yn canlyn.

Betsi: Dyna hi. Ti weli, Mair, fod cryn dipyn o sens ym mhen John. Mair: Oes posib dy fod ti yn credu'r fath sothach, John?

John: Edrych yma, Mair. Beth oedd gwerth y glass?

Mair: Tua swllt.

John: Wel, a dweyd y lleiaf, y mae swllt o golled yn canlyn.

Mair (yn chwerthin): Wel, John, yr wyt yn smart!

Dafydd (wedi cael gafael yn ei grafat): Wel, 'rwy' i yn mynd a'ch gadael. Tebig y byddwch yn credu yn y Tylwyth Teg nesa'.

Betsi: Pa syndod fod y plant yn gwadu! Paid ti â gwatwar, Dafydd, rhag ofn i ti fynd i'w cylch heno!

Dafydd: Peidiwch â hidio, ni bydd rhyw lawer o golled. Oni ddeuaf yn ol erbyn deg, byddaf yn y ddawns gyda'r Tylwyth Teg. Good-bye!

Betsi: Paid ti â chellwair, Dafydd! Y mae dy well di wedi mynd i'w dwylo cyn heno.

Dafydd: Da bo chwi!

[LLEN.]

GOLYGFA II: Dafydd Ifans yn eistedd yn ymyl y ffordd. Y Tylwyth Teg yn dod i mewn gan ddawnsio o'i amgylch a chanu. Y Tylwyth Teg yn tynnu Dafydd i mewn i'w cylch i ddawnsio. Cangen o wiail yn cael ei thaflu i'r cylch. Y Tylwyth Teg yn ffoi i bob cyfeiriad, a Dafydd Ifans yn cael ei adael wrtho ei hun.

Dafydd: Ai breuddwyd oedd? Sicr fy mod wedi cysgu. Rhaid mynd tua chartref.

CAN Y TYLWYTH TEG.

Tylwyth Teg ydym ni Prydferth yw ein lliw Yn unigedd pell y Rhos Yr ym ni yn byw

Tylwyth Teg ydym ni Prydferth yw ein lliw Yn unigedd pell y Rhos Yr ym ni yn byw

Tros y bryn awn yn heidiau Lleuad oleu uwch ein pennau Dawnsiwn trwy y coed Clywch, clywch dawns a chan Yn y coed ac ar y bryniau Melys bydd ein cân

[LLEN.]

GOLYGFA III: Y Gegin. Dafydd Ifans yr Ail yn eistedd â'i ben ar y bwrdd yn cysgu. Yr hen ŵr yn dyfod i mewn.

Dafydd: 1 Betsi! Betsi! Ble 'rwyt ti? (Yn dihuno Dafydd 2.) Halo! Pwy sydd yma?

Dafydd 2 (yn dihuno): Wel! Pwy ydych chwi?

Dafydd: 1 Ie! Ie! Dyna beth a ofynnais innau hefyd. Pwy wyt ti?

Dafydd: 2 Wel! Dafydd Ifans wyf i!

Dafydd: 1 Ie; a Dafydd Ifans wyf innau, ond pwy y dywedi dy fod, a beth a wnei yma?

Dafydd: 2 Wel! Yma yr wyf yn byw. Dafydd Ifans wyf i, mab John Ifans, a oedd yn fab i Ddafydd a Betsi Ifans. Ein teulu ni sydd wedi bod yn byw yn y bwthyn hwn ers oesau.

Dafydd: 1 Ble mae Betsi, dy famgu?

Dafydd: 2 Yn y bedd er's blynyddoedd lawer.

Dafydd: 1 Beth! Yn y bedd? Druan â hi. (Gan wenu): A beth am dy dadcu?

Dafydd: 2 O! Aeth fy nhadcu ar goll flynyddoedd yn ol, a 'chlywyd yr un gair amdano. Taerai fy mamgu ei fod wedi ei gipio gan y Tylwyth Teg.

Dafydd: 1 Druan o Betsi! Yr oedd yn eithaf iawn.

[Yr hen ŵr yn syrthio ar y fainc.]

Dafydd: 2 Halo! Halo! Beth sy'n bod? Gadewch i mi 'nol diferyn o ddŵr i chwi.

[Aeth yr Ail allan, a chlywyd cân y Tylwyth Teg yn y pellter. Deuant yn agosach ac yn agosach, nes dyfod i mewn i'r ystafell. Amgylchynant y fainc a dawnsiant yn yr ystafell, a chipiant yr hen ŵr allan.]

Dafydd 2 (yn dod i mewn â'r dŵr): Beth oedd y canu swynol yna? Tybiais y clywn sŵn dawns. (Yn edrych o amgylch.) Ble'r aeth yr hen ŵr?

Rachel (yn dod i mewn): Mae rhyw olwg brysur arnat, Dafydd. Beth sy'n bod?

Dafydd: 2 Rhywbeth rhyfedd. Clywsoch sôn am fy nhadcu a gollwyd! Wel, bu yng nghylch y Tylwyth Teg am hanner can mlynedd. Daeth yn rhydd heno, a daeth yn union i'w hen gartref-i'r ystafell yma. Syrthiodd ar y fainc-y fan yna. Euthum i 'nol dŵr iddo, a phan oeddwn allan clywais sŵn swynol y Tylwyth Teg yn dawnsio ac yn canu. Deuthant i mewn ac aethant â chorff yr hen ŵr gyda hwynt.

Rachel: Dafydd bach! Yr wyt wedi bod yn cysgu. Breuddwyd oedd!

[LLEN.]