Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Davies, John, D.D

← Davies, Parch. Edward, Smyrna

Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion gan Edward Davies (Iolo Meirion)

Hughes, Parch. William, Dinas Mawddwy

Yr oedd yn ddyn plaen, mynyddig, o athrylith hynod; eithr yr oedd yn rhaid ei glywed, a'i glywed lawer gwaith, a'i glywed yn ei hwyliau, er ffurfio meddylddrych priodol am dano."—(Gwel ysgrif ragorol ar "Dafydd Davis, Cywarch," yn y Traethodydd am y flwyddyn 1869, gan y Parch. F. Jones, Aberdyfi.)

DAVIES, EDWARD, gweinidog yr Annibynwyr, yn Smyrna, ger Croesoswallt, ydoedd frodor o ardal Dinas Mawddwy. Ganwyd ef mewn lle a elwir Galltafolog. Cafodd alwad gan yr eglwys oedd yn Cutiau, ger Abermaw. Aeth yno yn mis Mai, 1818, a chafodd ei urddo yr haf hwnw i gyflawn waith y weinidogaeth yn y lle. Efe a fu yn llafurus a llwyddianus am y pedair blynedd y bu yn llafurio yn y gymydogaeth hono. Ymadawodd oddiyno i Smyrna, yn y flwyddyn 1822, a'i goron yn ddisglaer ar ei ben. lle terfynodd ei yrfa yn orfoleddus.

DAVIES, JOHN, D.D. Y mae yn wir nad oedd Dr. Davies yn enedigol o swydd Feirion, eto pe y galwem ef yn Dr. Davies, Llanferres, swydd Ddinbych, yr ydym yn credu na wyddai neb yn y byd pwy a fyddai—byddai yn rhaid dyweyd Dr. Davies o Fallwyd, yna byddai i bawb wybod. Ganwyd ef yn Llanferres, ger y Wyddgrug, swydd Ddinbych, tua'r flwyddyn 1570. Mab ydoedd i Dafydd ab Sion ab Rhys, gwehydd, medd rhai, dilladydd, medd eraill. ́ Ond pa un bynag am hyny, ymddengys ei fod mewn sefyllfa gysurus, ac o waedoliaeth a theulu mwyaf pendefigaidd yn y wlad. Yr oedd ei dad yn hanu o Marchudd ab Cynan, a'i fam o Ednyfed Fychan; ac yn un o'i lythyrau, dyddiedig Awst 26ain, 1623, geilw Robert Fychan, o'r Hengwrt, yn gefnder (Yorke's Royal Tribes, a'r Cambrian Register, cyf. i., t.d. 158, a cyf. ii., t.d. 470). Dywedir yn gyffredin yn yr erthyglau sydd wedi eu hysgrifenu ar Dr. Davies iddo gael ei addysg foreuol yn Ysgol Ramadegol Rhuthyn, yr hon, meddir, a sefydlasid gan y Dr. Gabriel Goodman, ac mai un o'r athrawon oedd Dr. Richard Parry, yr hwn a fu wedi hyny yn esgob yn Llanelwy: a dywedir hyn hyd yn nod gan awdwr yr erthygl alluog sydd yn y Gwyddionadur ar Dr. Davies. Ond dywed y Parch. D. S. Evans na sefydlwyd Ysgol Ramadegol Rhuthyn gan y Deon Goodman cyn y flwyddyn 1595, a bod y Dr. wedi dyfod o Rydychain er's dwy flynedd cyn hyn, ac wedi bod yn Rhydychain bedair blynedd. Felly nas gallasai Davies dderbyn ei addysg yn ysgol fawr Rhuthyn, ond y gallasai fod yno ysgol enwog cyn i'r Deon sefydlu yr un bresenol. A dywed yr awdwr parchus yn mhellach na bu yr Esgob Parry erioed yn athraw yn Ysgol Rhuthyn, &c.; ac yr ydym braidd yn syrthio at Mr. Evans, oblegid nis gwyddom am neb mwy cymwys i farnu nag efe. Hefyd, y mae Dr. Davies ei hun, yn ei ragymadrodd i'w Eiriadur Cymraeg a Lladin, yn coffâu yn gynes enw Dr. Morgan fel ei hen athraw—" Enw yr hwn sydd hyfryd genyf ei draethu â'm genau; canys wrth draed y Gamaliel hwn y cefais fy addysgu a'm dwyn i fyny." Hynod na buasai yn crybwyll enw Dr. Parry hefyd fel ei hen athraw, os oedd wedi bod yn gyfryw iddo. Bu Dr. Davies yn gweinidogaethu am bymtheng mlynedd ar ol bod yn ngholeg yr Iesu, cyn myned i goleg Lincoln. Graddiwyd ef yn y cyntaf yn B.C., ac yn yr ail yn D.D., neu S.T.P., fel yr arferai ef eu defnyddio ar ol ei enw yn ei weithiau. Cafodd gan y Llywodraeth bersonoliaeth Mallwyd; a phan ddyrchafwyd Dr. Parry yn esgob cafodd ganoniaeth yn Llanelwy, a chyfnewidiodd hon am brebendariaeth Llanefydd, a phersonoliaeth Llan-y-Mawddwy, hefyd Darowain, yr hon a gyfnewidiodd am Lanfor, ger y Bala, a thybia rhai fod Garthbeibio ganddo hefyd. Dywed rhai fod Mallwyd, Llan-y-Mawddwy, Llanfor, a Llanefydd, ganddo ar yr un pryd. Ond fel hyn y dywed y Parch. D. S. Evans eto am ei berthynas â Llannefydd :"Y mae gwahaniaeth rhwng prependari mewn eglwys gadeiriol a pherson neu weinidog Eglwys plwyf. Nid oedd y berthynas leiaf rhwng y Dr. Davies â phlwyf, bywoliaeth, neu bersonoliaeth Llannefydd, er ei fod yn derbyn y corfydd a elwir Corfydd Llannefydd yn Eglwys Gadeiriol Llanelwy. Tâl am weinyddu mewn Eglwys Gadeiriol yw corfudd neu brebend, ac nid am gyflawni gwasanaeth mewn Eglwys blwyfol." Priododd Dr. Davies, Sian, merch Rhys (John medd rhai) Wynn, Ysw., o'r Llwyn, yr hon oedd chwaer i wraig yr Esgob Parry. Ni chawsant blant, ac ail briododd hithau y curad, sef y Parch. Edward Wynn, A.C., mab i Edward Wynn, Ysw., o Fodewryd, Môn. Cafodd fywoliaeth Llan-y-Mawddwy ar farwolaeth Dr. Davies (Cambrian Register, 1795, t.d. 158). Dywedir i'r Dr. adeiladu tair o bontydd ceryg cedyrn yn y gymydogaeth, pa rai sydd yno eto i'w gweled; ail adeiladodd ganghell a chlochdy yr Eglwys, a chwbl adeiladodd y persondy sydd yno yn aros eto. Gadawodd yn ei ewyllys ardreth Dôl Dyfi i dlodion y plwyf tra bydd dwfr yn rhedeg, yr hon sydd o saith i ddeg punt y flwyddyn. Gadawodd y gweddill o'i diroedd i'w neiaint, sydd yn awr yn werth 300p. yn flynyddol. Yn awr rhoddwn restr mor gyflawn ag y gallwn o weithiau awdurol Dr. Davies :—Dywedir ddarfod i Dr. Davies fod yn gynorthwy mawr i Dr. Parry yn niwygiad cyfieithiad Dr. Morgan o'r Bibl, yr hwn a argraffwyd yn 1620. Tybia' rhai iddo gynorthwyo y Dr. Morgan pan oedd yntau yn cyfieithu, ond yr ydym yn tybied nas gallasai hyn fod, gan i'r argraffiad hwnw ddyfod allan yn 1588, pan nad oedd Davies ond 18 mlwydd oed. Yr ydym yn cael hefyd fod Dr. Davies yn fardd Lladinaidd. Y mae cân o'i waith yn The Map of Glanmorgan, yn anerchiad i'r awdwr, Lewis Roberts; argraffwyd yn Llundain, 1620. 1, Yn 1621 dygodd allan ei "Ramadeg o'r iaith Gymraeg yn Lladin." Argraffwyd ef yr ail waith yn Rhydychain, dan olygiad y Parch. H. Parry, ficer Llanasa, swydd Fflint, yn 1809. 2, Yn 1621 cyhoeddodd ei "Catecism." 3, Yn 1632 daeth ei brif waith allan, sef ei "Eiriadur Cymraeg a Lladin," yr hwn y bu yn llafurio wrtho am ddeugain mlynedd, a'r hwn a garia ei enwogrwydd ymlaen i'r oesau dyfodol. Talfyriad o waith mawr Dr. Thomas Williams, o Drefriw, ydyw yr ail ran o'r Geiriadur, sef y rhan Lladin a Chymraeg, ac nid llafur bychan a gafodd Dr. Davies gyda hwn. 4, Yn 1632 hefyd y daeth allan y "Llyfr y Resolution," yr hwn sydd yn dysgu i ni bawb wneuthur ein goreu," &c. Cyfieithydd oedd Dr. Davies. Ail argraffwyd ef yn 1684, ac argraffwyd ef y drydedd waith yn 1711. 5, Yn 1633 cyhoeddodd "Yr Hen Lyfr Plygain a'r Gwir Gatecism;" ail argraffwyd ef yn 1683. 6, Yn 1664 daeth allan yr "Articlau. Y namyn un deugain Articlau Crefydd. O gyfieithiad J. D. SS. T. P.," 4 plyg. Argraffwyd ef y drydedd waith yn 1710; ac ail argraffwyd ef rywbryd rhwng 1664 a 1710. Cyhoeddwyd ef hefyd ynglŷn â'r Llyfr Gweddi Cyffredin, yn 1710. 7, Yn 1710 hefyd y cyhoeddwyd y "Flores Poetarum Britannicorum: sef Blodeuog waith y Prydyddion Brytanaidd. O gasgliad J. D., SS.Th.D." "Yr oedd amser yn ol bregetbau o'i eiddo mewn llawysgrifen, yn llyfrfa Ysgol Ystrad Meurig, sir Aberteifi." "Y mae rhai ysgriflyfrau o farddoniaeth Gymreig yn llawysgrifen y Dr. Davies ar gadw yn y Gywreinfa Brydeinig yn Llundain." Yr oedd yn ysgolhaig mawr yn y Lladin, y Groeg, a'r Hebraeg, yn gystal a Chymraeg. Bu farw y 15fed o Fai, 1644, yn 74 oed; a chladdwyd ef yn nghanghell Eglwys Mallwyd, lle mae coflech hardd o fynor gwyn er cof am Dr. Davies, wedi ei gosod yn yr Eglwys. Y mae mewn hen ysgriflyfr, wedi ei ysgrifenu, y rhan fwyaf o hono, gan Robert Thomas, clochydd Llanfair-Talhaiarn, tua'r flwyddyn 1764, bedair Cywydd, ac un Awdl Moliant, i'r Dr. John Davies, o Fallwyd :—1, gan Ioan Kain, 1630; 2, gan Gruffydd Phylip; 3, Hysbysiad am Gywydd Rhisiart Llwyd; 4, gan Edwart Urien ; 5, yr Awdl gan Risiart Cynwal. (Yr ydym yn meddwl fod yr Hen Lyfr yn meddiant Mr. R. I. Jones, Tremadog, cyhoeddydd y Brython.) Rhoddwn yma ddarn o Gywydd Gruffydd Phylips:

"Mam a thad, mamaeth ydych
I'r Gymraeg, wir Gymro gwych;
Perffeithiast, nithiaist yn well
Y Bibl oll i'r bobl well—well;
Yn oes dyn trefnaist yna
Y llyfrau gweddiau'n dda;
Ni phrisiaist enw hoff rasawl,
Na phoen, na chost, ffeinwych hawl;
Brau y costiaist Sion, ffynon ffydd,
Braint da i ni brint o newydd ;
Hyn oedd ynn yn ddaioni,
I reidiau'd eneidiau ni."

HUGHES, Parch. WILLIAM, o Ddinas Mawddwy, hen weinidog parchus gyda'r Annibynwyr. Ganwyd ef yn Rhoscillbach, yn mhlwyf Llanystumdwy, Sir Gaernarfon, yn mis Mai, 1761. Derbyniwyd ef yn aelod yn Mhwllheli, pan ydoedd o gylch 20 oed, gan y Parch. Rees Harris; ac ymhen tua blwyddyn, anogwyd ef i ddechreu pregethu. Traddododd ei bregeth gyntaf yn capel newydd, Lleyn; ac wedi dechreu pregethu, treuliodd ychydig amser yn Llanuwchlyn, tan ofal addysgiadol y Parch. A. Tibbott, lle y cyrhaeddodd ychydig o elfenau addysg. Yn 1788, symudodd i Fangor i fod fel math o weinidog. Cyfarfu yno â. llawer o rwystrau. Yn 1789, ordeiniwyd ef mewn lle bychan o'r enw Caegwigin, ger Bangor. Bu yn llafurio yn Mangor a'r amgylchoedd, gyda diwydrwydd ac ymdrech mawr, hyd ddechreu 1797, pan y derbyniodd alwad i fyned a llafurio yn Ninas Mawddwy, a sefydlodd yno yn Mai. Parhaodd ei weinidogaeth yno am ysbaid 30 o flynyddau, yn ystod yr hwn amser y bu llwyddiant graddol a pharhaol ar yr eglwys. Ac adeiladwyd amryw gapelau. newyddion yn y cymydogaethau yn ystod ei weinidogaeth yno, a bu amryw o honynt o dan ei ofal fel gweinidog. Yr oedd Mr.