Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Jones, Parch. Evan, (Ieuan Gwynedd)
| ← Jones, Parch. Thomas, y 3ydd | Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion gan Edward Davies (Iolo Meirion) |
Jones, Parch. Morris, Aberllefeny → |
JONES, Parch. EVAN, neu Ieuan Gwynedd, gweinidog yr Annibynwyr yn Nhredegar, a bardd a llenor, un o'r rhai enwocaf fagodd Cymru. Ganwyd ef Medi 20fed, 1820, yn Bryn Tynoriad, ger Dolgellau, yn nghantref Meirionydd. Pan oedd yn bur ieuanc, symudodd ei rieni i'r Tŷ Croes, ger Dolgellau. Yr oedd yn llawn o ysbryd darllengar er yn blentyn; yr oedd wedi darllen cryn lawer o lyfrau, a hyny i bwrpas, cyn bod yn naw oed, fel y dywed ef ei hun yn nghofiant ei fam. Aeth oddicartref y waith gyntaf i gadw ysgol i Sardis, Sir Drefaldwyn. Ac yma y dechreuodd bregethu; ac wedi bod yma am ysbaid, aeth i Fangor, yn athraw cynorthwyol i'r Parch. Arthur Jones, D.D., ar un o ysgolion Daniel Williams, D.D. Yn 1839, aeth i ysgol Merton, Swydd Amwythig, i ymbarotoi i fyned i'r coleg. Yn 1841, aeth i Athrofa Aberhonddu, lle y bu am 4 blynedd. Erbyn hyn, yr oedd ei enw yn hysbys trwy y Dywysogaeth fel un o'i phrif lenorion, trwy y gwobrau a enillasai mewn barddoniaeth a rhyddiaeth. Yn 1845, urddwyd ef yn weinidog yn Saron, Tredegar. Yn y flwyddyn hon y priododd ferch Rorington Hall, yn agos i Merton; yn y flwyddyn ganlynol cawsant fab, a bu y mab a'r fam farw. Yn 1848, priododd eilwaith Miss Lewis, merch i hen weinidog Tredwstan, Sir Frycheiniog. Dyn gwanaidd a gwael ei iechyd oedd Mr. Jones, er hyny gwnaeth lawer o waith mewn amser mor fyr. "Yr oedd ar lawer ystyriaeth yn un o'r dynion hynotaf a welodd Cymru, yn yr hwn yr oedd yr egni a'r ymroad mwyaf wedi cydgyfarfod â thalentau ysblenydd." Bu farw Chwef. 23ain, 1852, cyn bod yn 32 mlwydd oed. Bellach rhoddwn grynodeb byr o'i lafur llenyddol :—1."Cofiant ei Fam." 2. "Cofiant i'r Parch. John Jones," ei hen athraw yn Merton, 3. Erthyglau galluog ar "Iawnderau Ymneillduaeth" a ymddangosodd yn y Shrewsbury Chronicle. 4. "Cathlau Blinder," caneuon a gyfansoddodd ar ol marw ei briod a'i blentyn, a ymddangosodd yn yr Adolygydd ii. 393. 5. Traethawd, "The moral obligation of total abstinence," a enillodd ddeg punt yn Eisteddfod Llundain. 6. Traethawd, "Dissent and Morality in Wales," amddiffyniad gwir alluog ydyw hwn yn erbyn sarhad y Llyfrau Gleision, ac、 anfonwyd cyflyfr o hono i bob un o aelodau seneddol Prydain Fawr. 7. Golygu papyr newydd yn Caerdydd, Principality. 8. Golygu Standard of Freedom yn Llundain. 9. Dwyn y Gymraes allan, cyhoeddiad misol at wasanaeth merched ei wlad. 10. Cyhoeddiad misol arall o'r enw Tywysog. 11. Golygu cyhoeddiad trimisol o'r enw Adolygydd. 12. Pryddest ar Adgyfodiad Crist," buddugol yn Eisteddfod Merthyr. 13. Pryddest ar "Olygfa Moses oddiar ben Pisgah," buddugol yn Eisteddfod Lerpwl. 14. Pryddest ar yr Adgyfodiad," testyn Eisteddfod Rhuddlan. 15. Awdl ar 'Heddwch," testyn Eisteddfod Porthmadog, yr hon oedd yn ail i awdl G. Hiraethog, " y rhai ydynt yn ymhlith y darnau tlysaf a mwyaf awenyddol yn yr iaith." Ond nid yw hyn y ddegfed ran o'r hyn a gyfansoddodd ac a enillodd o wobrwyon tra yn y cyflwr dihafal hwn o waeledd a nychdod. Yr pedd canu awdlau a phryddestau gorchestol i'n Histeddfodau, cyfranu rhagerthyglau i newyddiaduron, golygu cyhoeddiadau misol a chwarterol, darllen llyfrau a beirniadu, casglu ystadegau i aelodau seneddol, a chynal i fyny lawer o ohebiaethau yn orchest dan yr amgylchiadau goreu. Ond yr oedd eu cyflawni gan ddyn ar wastad ei gefn yn ei wely, a'i ewinedd yn las gan y darfodedigaeth, a'i beswch yn drwm, a'i ystlysau yn ddolurus, a'i holl gorff yn adfail, yn nesaf peth i wyrth.
JONES, Parch. MORRIS, Aberllefeny, yn nghantref Meirionydd, ydoedd weinidog gyda'r Trefnyddion Calfinaidd. Ganwyd ef yn Mhenmorfa, swydd Gaernarfon, Ionawr 13, 1806. Yn Awst 1836 dechreuodd bregethu, a dywedir ei fod yn bregethwr hynod o effeithiol; iddo fod, yn ei amser byr, yn offerynol i droi lliaws o gyfeiliorni eu ffyrdd. Yr oedd wedi dysgu darllen, ysgrifenu, a gramadegu, &c., heb ddiwrnod o ysgol, oddieithr y Sabbothol. Yr oedd yn enwog hefyd fel celfyddydwr; " meddai ar ddawn neillduol i ddychymygu a gweithio ceryg yn gistiau ar feddau, cistiau mewn tai, a chimmney pieces, ynghyda lliaws o bethau tra chywrain o'i waith a welir yn Nghymru a Lloegr, yr hyn a enillai sylw a ffafr perchenog y gwaith i raddau mawr. Yr oedd yn hynod o ran ei alluoedd i ddysgu unrhyw beth a feddyliai am dano." Bu farw Ionawr 27, 1840, trwy i ddarn o graig syrthio arno yn nghloddfa llechi Aberllefeny. Gadawodd. wraig a phump o blant i alaru ar ei ol.