Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Roberts, Parch. John (Robyn Meirion)

Roberts, John, (Ioan Twrog) Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion

gan Edward Davies (Iolo Meirion)

Rowlands, Griffith

ROBERTS, JOHN, (Ioan Twrog) ydoedd fab hynaf William ac Elizabeth Roberts, yn bresenol o Frongwynedd, Penrhyndeudraeth, a anwyd mewn lle o'r enw Capel isaf, yn mhlwyf Maentwrog, Awst 1af, 1837. Yr oedd llawer o hynodion yn ei nodweddu yn ei fabandod braidd. Darllenai yn nosbarth y Biblau yn ysgol Sabbothol Gilgal yn 4 oed, ac agorid y capel iddo i bregethu pa bryd bynag y gofynai am hyny. Pregethai gydag egni ac ymroad a difrifoldeb mawr i'r eisteddleoedd, yn ol tystiolaeth gwraig y tŷ capel, yr hon a ladratai bob amser le dirgel i gael golwg a gwrandawiad arno. Wedi dechreu myned i'r ysgol ddyddiol fe yfai bob addysg a osodid o'i flaen rhag blaen, gan ymddangos i eraill heb ddim trafferth. Yr oedd yn ei duedd fyfyrgar a difrifol yn wahanol i'w holl gyfoedion. Ni fwytâi un pryd heb lyfr yn ei law pan nad oedd ond plentyn bychan iawn; a phan ofynid rhyw beth iddo yr adegau hyny byddai ei absenoldeb meddwl yn peri llawer iawn o ddigrifwch. Amlygai duedd at farddoni gyda bron ei fod yn alluog i siarad. Cyfeiriai ei gwestiynau, ac atebai gwestiynau eraill, mewn penill neu ddarn o benill y rhan amlaf. Er engraifft, gofynai ei fam iddo un tro am odard a llwy, cyrhaeddodd yntau y pethau iddi gan ddywedyd,

"Dyma hwy'n gyfa bob darn,
Godard a llwy gadarn."

Cyfansoddodd liaws o bryddestau, caneuon, cywyddau, ac englynion, cyn bod yn un-ar-ddeg oed, amryw o ba rai a gyhoeddwyd o dro i dro yn y Tyst Apostolaidd, Cronicl yr Annibynwyr, a'r Amserau. Yr un pryd yr oedd yn llafurio yn ddyfal gyda chyfansoddiadau rhyddiaethol-pregethau a thraethodau Cymraeg a Saesneg. Dangosai ei draethodau bob amser i Mrs. Jones, Glan-william, yr hon a fu garedig iawn wrtho. Ymddangosodd pregeth o'i eiddo yn y Tyst, ac un arall yn y Cronicl pan nad oedd ond un-ar-ddeg oed. Dangosai ei holl gyfansoddiadau rhyddiaethol a barddonol i'r Parch. Evan Evans, yn awr o Langollen, ond a breswyliai y pryd hyny dan un-to a'i rieni yn Maentwrog. Un tro pan ddangosai bryddest o'i waith iddo, amheuai Mr. Eyans mai ef oedd yr awdwr. Er cael prawf rhoddodd Evans destyn iddo i wneyd cân arno-Samson; ac yr oedd Ioan yn barod bore dranoeth gyda'i gân. Wele destynau rhai o'i bryddestau meithaf: Genedigaeth Crist; Y prophwydoliaethau am Grist; Y Dylif; Samson; Molawd Meirionydd; Marwnad John Roberts, Llanfachraeth; Galarnad Dafydd am Absalom, a Dinystr Byddin y Senachrib, ac. Mae ei gyfansoddiadau ar y mesurau caethion yn gynwysedig mewn lliaws o englynion, ac., a thoddeidiau ar Ddedwyddwch y Mil Blynyddoedd, ac. Yn yr Eisteddfod a gynhaliwyd yn Mhorthmadog yn y flwyddyn 1851, cafodd ei urddo yn fardd yn ol braint a defod. Wrth gyflawni y ddefod hono gofynwyd iddo a oedd yn cofio englyn neu doddaid o'i waith i brofi ei hawl i'r urdd farddol. Atebodd yntau yn ebrwydd ei fod wedi cyfansoddi un y bore hwnw i gastell Harddlech, ac adroddodd ef fel y canlyn:

"Ei fawredd ddengys ei furiau-cedyrn
Ycodwyd eidyrau,
A'i lydain adeiladau
Dan hwn gwel donau'n gwau."

Tua diwedd y flwyddyn 1851 anfonwyd ef i Penrhyndeudraeth i'r ysgol, lle y bu am bum' wyth nos. Ac wrth ddyfod adref un dydd Sadwrn y cafodd yr oerfel a achosodd ei farwolaeth. Y Sadwrņ hwnw y cyfansoddodd yr englyn canlynol, a'r olaf a wnaeth, fel beddargraff ar y Parch. Robert Morgan, yr hwn a fuasai yn weinidog llafurus a duwiol gyda'r Bedyddwyr yn Harddlech:—

"Dyhidlai od hyawdledd—llefarai
Holl fwriad trugaredd;
Gwel ei uniawn gul anedd
Diameu fan, dyma 'i fedd."

Tair wythnos y bu fyw wedi hyn. Bu farw mewn tangnefedd a llawn sicrwydd gobaith Rhagfyr 19, 1851, yn 14 oed, a chladdwyd ef y 23ain yn medd ei ewythr o frawd ei fam, Mr. John Roberts, Bryntirion, (a'r Ioan Twrog sydd yn ei flaenori yn y traethawd hwn) yn mynwent Ramoth. Dywedai y gweinidog a weinyddai yn y gladdedigaeth mai anfynych y gwelwyd dau fachgen mor dalentog yn cael eu gorchuddio â'r un briddell. A dywedwn ninau heb betruso yr un peth.


Nodiadau

golygu