Wat Emwnt/Ceiliog y Mynydd

← Y Pwll Canol

Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer

Mynd i'r Plough →

PENNOD VI.
Ceiliog y Mynydd.

A HI yn ddydd marchnad, ymhen tua phythefnos ar ol diogelu o Wat ei aderyn coch yn ei gastell caerog, gwahoddodd y gwron hwnnw ei gydwas bach i edrych y "defaid mynydd "gydag ef.

"O'r gore, fe ddwa, Wat, ond i fi droi'r gwartheg ma's yn gynta'. Peidiwch mynd hebddo i!"

Ac felly y bu. Trowd y gwartheg allan i gae'r adladd ac esgynnodd y ddau i'r mynydd.

Wrth ddilyn ohonynt lwybrau'r defaid gydag ael yr ucheldir, llawer testun ymgom a fu rhwng y cyfeillion, ond diwedd pob ystori o du Wat oedd y pwys o fod yn deyrngar y naill i'r llall, neu yng ngeiriau Wat ei hun, "bod yn true blue" ymhopeth.'

Erbyn hyn yr oeddynt wedi cylchu ffin eu " rhysfa," ac yn dynesu at y pyllau ar eu ffordd yn ol i'r tyddyn drachefn.

"Heist!" ebe Dai, "mi wna'm llw i mi glywed c'il'og yn canu. Rhyfedd fel ma'r sŵn yn cario heddi'!"

Oti, ma' fe gneud hynny'n wastad ar dywydd tawel. Ond chlywa's i m'hono, 'falla' mai c'il'og coch y mynydd glywa'st ti. Ma' llawer o grouse yma w'ith'a', yn dod ar ol hadau'r grug.

"Na, Wat, fe wn i sŵn y c'il'og grouse yn eitha' da—un crycllyd iawn yw e"

"Ia, ond crycllyd yn yr haf yn unig yw e', cofia, ac yr y'm o fewn mis i Nadolig yn awr. Rhyfedd fel ma'r flwyddyn yn mynd."

Gyda hyn yr oeddynt yn nesu at y Pwll Canol ac â hwy ynghanol eu hysgwrs dyna eto ganiad ceiliog, ac yn ddigamsyniol y tro hwn, ac megis wrth eu hymyl. Torrodd Wat allan i chwerthin, ac ebe fe," yr o'et yn eitha reit, Dai bach." Yna gan sobri ei wedd yn sydyn, cydiodd ym mraich y llanc gan ddywedyd, Yr wyt yn true blue, Dai, on'd wyt ti?"

"Otw, wrth gwrs," ebe hwnnw, ac fe ddylech wpod 'ny erbyn hyn!"

Wel, estyn dy law! dyma drue blue yn 'i chymryd i, a dere lawr gen' i iti weld y c'il'og game perta' oddiyma i Fryste. Thwylla's i mohonot ti, wa'th ma' fa'n g'il'og mynydd he'd, os bu c'il'og mynydd yrio'd."

Yr oedd Dai mewn syndod mawr erbyn hyn, ond gwnaeth fel yr erchwyd ef, ac a ddilynodd Wat i waered dros lethr y pwll. Yno, cyn mynd ymhell, canfu'r bugail yn troi llechfaen mawr i'r naill ochr, ac yn myned yn ei blŷg i mewn i ryw wagle a oedd y tu ol i'r drws carreg. Yna ymhen ychydig eiliadau daeth allan drachefn gan ddwyn yn ei freichiau geiliog game o goch a du gloyw.

"Dyma fe!" ebe'i berchennog balch, Beauty of the Beacons,—dyna'r enw, a dyna'r cymeriad hefyd. Beth am dano, Dai?"

'Deryn pert, wir," ebe'r llanc, mae'i bluf yn dishglirio fel yr our. "Ble cesoch chi e'? 'Does dim un c'il'og ar y fferm yn depig iddo."

"Ha! Ha! fe allwn feddwl hynny," chwarddai Wat. Dyma drue blue arall iti. Ia, myn brain i, neu gofyn i wŷr Banwen Byrddin os na chreti di fi. Fe fu'r Beauty a finna' yno, bwy nos Satwrn yn setlo petha'."

"Wmladd, wrth gwrs?"

Ia, beth arall o'et ti'n feddwl, nid pregethu ti ellid fentro. Ond dyna, too bad i fi wilia felna hefyd. Dere 'nawr, Dai bach! beth am y 'deryn? wnaiff e'r tro?"

'Rwy' wedi gweyd ishws 'i fod e'n dderyn pert. 'Rwy'n leico lliw 'i bluf e'n ddigynnig, ond pam yr y'ch wedi torri peth o'i sparduna'?"

Wel, gan nag wyt yn gwpod, rhaid i fi weyd wrthot ti,—yn gwmws am yr un rheswm ag wy' wedi cropp'o'i ben e'. 'Does dim crib na thacell gento ti weli—rhy beryglus o lawer, machan i. Ac o achos fod dur yn g'letach nag asgwrn, dyna'r rheswm torri bla'n y spurs naturiol a chlymu spurs dur wrth y bonion. Dai, bachan, wyt ti ddim yn cofio'r spurs dur o dan y tylatha' r'haf diwetha'? Ti 'dhunan ffeind'ws y gaflets a dyma nhw ar 'y ngair i ym mhoced 'y smock i. Etrach fel ma' nhw'n ffito. Diaist i! fe fydd lwc i'r Beauty ar ol ffito gaflets Moc Bla'n Catlan, bydd, ar f'ened i! A chan 'n bod yn trafod pwyntia'r deryn teimla'i goesa' fe, wnei di? pob gewyn fel tant telyn, a'i wddwg e'r un peth. Hwre! i'r Beauty ar f'encos i! Gweidda! Dai, bachan, gweidda Hwre! yn lle meddwl ta' canu, a darllan a phregethu yw popeth. Ond honar breit, Dai bach, dim offens, cofia. Pobun a'i ddileit, on'd i efa?"

Eitha da, Wat, ond pe bawn i yn 'ch lle ch'i, weiddwn i ddim llawer am y c'il'og.'

"Ho! Ho! oes gen't d'hunan, neu wyddot ti am un a'i maeddiff?"

Na, nid hynny o'wn i'n feddwl, Wat, ond 'ch shars'o rhag ofan i mishtar glywed—dyna gyd."

"O, eitha' da, fantam bach, yr wyt yn eitha' reit. Charwn i ddim iddo fe wpod o bawb. Ma' genny 'ormod o barch iddo. Ond bachan! ta' faint o barch sy gen' i i mishtir, ma' genn' i gariad at y deryn yma. Ac o ran hynny 'weti di ddim ar dri chynnyg pam y gofynna's iti dd'od genny' i'r mynydd heddi'.”

"Does genny' r'un amcan.

"Wel, dyma fe i ti—fel bod rhywun arall, a hwnnw'n un ffyddlon, i estyn tama'd o fwyd i'r 'deryn pe bâi rhwpath yn dicw'dd i fi,—anhap, pwl o ddolur, neu wn i beth."

O, wel, 'chelai'r deryn ddim starfo, fe ofalwn i am hynny, ta' beth ddigwyddai i chi," ebe Dai yn wresog.

Dyna ddicon i fi—estyn dy law, Dai bach, 'wy'n dy gretu ar dy air. Gad inni fynd lawr 'nawr, mae'n mron pryd bwyd."