Wat Emwnt/Y Pwll Canol

← Yr Ysgol a'i Hysgolheigion

Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer

Ceiliog y Mynydd →

PENNOD V.
Y Pwll Canol.

AR gefn Cadair Arthur (neu'r Gatar, chwedl y brodorion) sef yr ucheldir rhwng cymoedd Hepsta a Chadlan, y mae nifer o byllau beision, a wnaed gan natur rywbryd yn haenau calch yr hen fynydd. Er yn gerigog nid ydynt yn serth ac anhygyrch, a llawer aelod o breiddiau'r ardal a gafodd loches ddiogel ynddynt pan ruthrai'r gogleddwynt i lawr rhwng adwyau'r Bannau.

Perthyn tri o'r pyllau hyn i "rysfa " Nantmaden, a phan ymwelai Wat Emwnt â defaid ei feistr, ar unrhyw ben i'r dydd, nid cyflawn oedd ei waith heb edrych y triphwll hyn ar war y coetcae.

Ond er cymaint gofal Wat bob amser am greadur mud, nid ar ddafad y rhoddai ef fwyaf ei fryd, a mynych y ceryddid ef gan Daniel Morgan, ei feistr, am ddilyn ohono" wŷr y c'il'ocod," sef oedd hynny pob llanc da ei fyd yn yr ardal, ac aml i hen gono o dlotyn hefyd, a ymhyfrydai mewn gosod yr adar game i ymladd â'i gilydd.

Ond o chware teg â Wat, dylid dywedud mai dewrder yr adar oedd a'i denasai yn gyntaf i fynychu'r pit. Yr oedd rhywbeth yn osgo'r ceiliog game a apeliai'n fawr ato. "Etrach arno wir, oedd ei air, on'd yw e'n sefyll fel sergeant of the line? Oti, myn asgwrn i, ac yn wmladd fel un he'd."

O dipyn i beth meddiannwyd ef gan ias yr hapchwaraewr, a llawer hanner coron a ddeuthai yn gyntaf i'w ran o werthu brithyllod Hepsta a newidiodd ddwylo am na chefnogasai ef y sergeant iawn.

Ond prif ymgais Wat ydoedd bod yn berchen ar geiliogod ei hun. Jiawst!" ebe fe, "dim ond i fi gael y strain right, fydda' dim atar yn y wlad a safai o'u bla'n. Pob crib a thacell i ffwrdd, a phob plufyn a gewyn yn 'i le. Ia, a'r hanner coron a'r gini yn y pwrs iawn gyda llaw. Fe fynnaf 'u ca'l, ryw ffordd ne'i gilydd neu Wat Blufyn Gwyn a fyddaf yn sicr."

Ond hawddach oedd i Wat, fel ag i lawer ar ei ol, i chwennych nag i gael mewn gwirionedd. Y pwnc anhawddaf iddo, yn fwy na'r arian i brynu'r adar, ydoedd lle i'w cadw wedi eu prynu. Fe bysgotai ef Hepsta i'w brithyllyn olaf i dalu pris y 'deryn, ond ble oedd walk y ceiliog i fod? dyna'r pwnc!

Gwyddai ef syniad y meistr am dano ef fel gwas a bugail, ond gwyddai gystal a hynny, mai ofer gofyn lle i'r adar game yn Nantmaden,—yr oedd ei feistr yn rhy bendant ei farn ar y mater o lawer.

Ag ef yn ei drafferth fawr am lety'r adar, a'i feddwl yn ceisio dyfalu pa beth i'w wneuthur, dug ei fugeilio ef un bore heibio i'r Pwll Canol ar y mynydd lle'r ymddangosai popeth fel arfer.

Ond ar y foment o'i fyned ymaith oddiyno tarawodd ar ei glyw sŵn cyffro isel, ac o edrych i'r creigle, gwelodd ynolwddwn' wedi ei ddal rhwng dau faen. Brysiodd i waered ato, a chydag ychydig o symud ar y cerrig mwyaf llwyddodd i dynnu'r carcharor yn rhydd, heb fod hwnnw nemor gwaeth o'i gaethiwed.

Wedi gollwng y creadur, arhosodd Wat i chwilio'r agen yn fanylach, gan ddilyn ei chwrs gyda llethr y pwll am tua deuddeg troedfedd. Yr oedd y tyweirch naturiol ar ei phen am yr holl bellter hwnnw, ac yr oedd o leiaf bedwar agoriad iddi rhwng y meini, o wyneb y pwll mawr ei hun. Cerddodd Wat yr un tir droion, gan edrych a oedd unrhyw agoriad o gyfeiriad arall i'r agen neu beidio. Ymddengys ei fod wedi ei foddhau ei hun yn hynny, oblegid, ebe fe'n fuddugoliaethus, "Y peth i'r dim! Fe fydd yma ddeilad yn y freehold bach hwn cyn pen yr wythnos! Wat Emwnt! y machan i! Ti fyddi'n ŵr bonheddig wedi'r cwbwl!"

Yn ystod y dyddiau dilynol bu gofalu arbennig ar y myllt tua Blaen-y-Gatar, ac yn fwy arbennig fyth ar y rhai agosaf i'r Pwll Canol. Cyn hir, nid yn unig yr oedd y man y syrthiodd y llwddwn iddo yn berffaith ddiogel, ond, o gloddio amryw gerrig allan yr oedd yr agen wedi ei lledu o dan y nengraig a dau esgynbren praff wedi ei sicrhau o'r un mur i'r llall. Ni allai neb, hyd yn oed o sylwi'n fanwl, weld fod yno ddim ond a arferai fod, namyn maen ag ychydig fwsogl arno a wasanaethai fel drws.

Dyma'r lle a baratodd Wat yn gartref i'r ceiliogod game, y blysiai ef gymaint am eu cael.