Wat Emwnt/Cydwybod yn mynnu siarad

← Dysgu Darllen

Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer

Llythyr Pwysig →

PENNOD X.
Cydwybod yn mynnu siarad.

FELLY y trefnwyd, ac felly y gwnaed. Darllenai Dai rannau o'r Ysgrythyr i Wat wrth oleu cannwyll yn yr ysgubor neu'r ystabl, tra rhoddai Wat ei farn annibynnol ef ei hun ar y cymeriadau neu'r gweithredoedd. Sylwodd y darllennydd bach nad oedd air mwyach am frwydrau'r adar, er y gwyddai, o weld Wat yn dringo i fyny yn ddyddiol at y Pwll Canol, fod y Beauty o hyd yn ei gastell mynyddig. Ac un prynhawn mentrodd ef ofyn i berchennog yr aderyn sut yr oedd Beauty wedi gwella ar ol ei friwiau.

O, ma' Beauty gystal ag yrio'd, ond rhwffordd ne'i gilydd do's dim o'r un blas ar betha' 'nawr wedi i fi werthu'r mochyn."

Pwy fochyn, Wat?"

"O, ia, wyddot ti ddim am dano, wrth gwrs. Pan etho i o dy fla'n di i'r Plough y noswa'th hynny, mynnodd perchen y c'il'og ga's 'i ladd gan Beauty ar y Banwen ddala a fi, ei fochyn e' yn erbyn fy ngini i, y wadai'r Lydney Boy 'y nghil'og i. Fe gollws, wrth gwrs, ac fe etho i i mo'yn y mochyn o'i dwlc ar y Banwen nos drannoeth.'

Otych chi'n gweyd ichi gario'r mochyn bob cam oddiyno?"

Naddo, ond fe etho â'r merlyn mynydd a'r car llusg at y gwaith ac fe ddetho â'r mochyn hefyd. Ond, bachan, anghofia i byth wyneb y wraig pan welws hi fod 'i bwyd hi a'r plant wedi ei golli gan y gŵr."

'Dych chi ddim yn arfadd bod yn galad, Wat. Pam oe'ch chi mor galad y pryd hynny?"

"Fel hyn, ti'n gweld. Wela'st ti'r britsh pen lin o'dd y dyn yn 'i wishgo yn y Plough? Wel, fi o'dd 'i berchen e' unwa'th, ac fe colla's iddo fe mewn matsh cyn i fi ga'l y Beauty. Ac fe dda'th i'r Plough yn y britsh hwnnw'n unig er mwyn 'y mhoeni i. Ond dyna fe—fel arall bu hi, fel gwyddot ti, ac fe gollws ynta 'i fochyn."

"Beth 'nethoch chi â'r mochyn wedi'i ga'l e'?"

Mynd ag e' i'r un man â'r pysgod wrth gwrs, ac fe geso gini am dano gan William Lewis, Tafarn Cryw, ond dyna'r gini fwya' diflas geso i yrio'd."

"Beth am dani?"

"Ia, beth am dani'n wir! Ond creta di fi ne' b'id'o, cheso i ddim Ilonydd nes mynd â hi bob cam i'r Banwen a'i rhoi i wraig perchen y c'il'og."

"A 'nethoch chi hynny'n wir, Wat?"

"Do'n eitha' siwr i ti, a diolch am waredu'r hen gini. Pe bawn wedi ei chlippo, ni fyddai 'nghydwybod i'n waeth."

Wel, rhowch 'ch llaw, Wat, ddaw'r mochyn yna ddim yn 'ch erbyn, ta' beth."

"Thenciw i ti am 'weyd hynny, Dai; ond y thenciw gora' geso i oedd yn llycad y wraig pan ddeallws hi mod i wedi d'od i roi'r hen gini gythra'l iddi. Dyna'r gwir i gyd i ti, ond paid sôn rhacor am y peth, 'nei di?"

"Na wna i, os hynny yw'ch dymuniad chi. Ond pam, Wat, na adewch chi'r hen grefft o wmladd yn llwyr?"

"Ma 'want arno i 'neud hynny ambell waith, ond un anlwcus wy' i wedi bod yrio'd."

"Chlywa's i neb arall yn gweyd hynny ond y chi 'ch hunan."

"Mae'n eitha gwir, serch hynny. Ti wyddot nad o's genny' air ar lyfyr, nag un tylwythyn cefnog yn perthyn i fi 'chwaith. Er hynny ma' mryd i yrio'd ar dd'od yn werth arian. Llawer gwaith cyn i ti dd'od yma y buo i'n pysgota Hepsta er mwyn talu am docyn lotri, ond dda'th dim i'm ffordd i un amser. Dyna wâs Cilwiber ym Mlaenglyn, fe brynws e' docyn ac fe ga's fil o bunna' y tro cynta' y mentrws. Ond am dano i—blank bob tro. Wetyn fe wela's ddyn'on yn ennill llawer yn y pit, dyn'on dim gwell na finna' na chystal chwaith i 'napod deryn da. Ac, meddwn i wrth m' hunan, dim ond i fi ga'l 'chydig o'r atar o'r strain iawn, fe ddo'n berchen arian heb ofyn dim i neb. A phan oeddwn i bron wedi d'od i ben y ffordd, dyma mishtir a thitha'n pregethu byth a hefyd wrtho i. Dim ond unpeth eto sy'n ol i fi—wela i—mynd yn lleidr penffordd."

"P'id'wch â sôn, Wat, am hynny, da chi. Do's dim croci am wmladd c'il'ocod, ond os ewch chi'n hw-a-man, dyna ddiwedd arnoch chi, heb un os"

Weta's i ddim yr awn i, do fe? Ond mae'n ddicon i ala dyn, oti, myn asgwrn i. Wn i yn y byd a glywa' i rwpryd o'wrth y dandy hynny yn y Plough a gynhicws ddeg gini i fi am Beauty. Edrycha' hwnnw'n un a llycad at dderyn da, ta' beth, a ma' deg gini'n ddeg gini bob amser.'

"Eitha' gwir, ac fe'm tarews i fel gŵr caretig he'd un a fydda'n ofalus o greatur mud. Ond os ca' i ddweyd fy marn 'do'dd genny fawr golwg ar y pecock arall, dyn y 'demned fine bird.' Bach a fydda'm ffydd i yndo fe unrh'w amser.

"Ac a wyt ti'n cretu y bydda'r llall yn biwr i'r Beauty pe bawn i'n delio ag e'."

"'Do's genny' ddim ond 'y marn, wrth gwrs, ond fe fentrwn i arno fe yn well na'r llall, dyna gyd."

'Rwy'n cretu fel titha', ond, dyna—welwn ni byth m'honw nhw mwy,—wetyn beth dal whilia? Faint o'r gloch yw hi, wn i? Dyma fi'n mynd i 'sbio'r da.