William Jones (Nofel)/Pennod 13 - Eleri

William Jones (Nofel)

gan T Rowland Hughes

PENNOD XIII

ELERI

Yr oeddynt yn deulu hapus yn niwedd Gorffennaf—Crad yn llawer gwell (dylanwad meddyginiaeth yr hen Watkins, meddai Twm), Arfon gartref am wythnos o wyliau ac yn dal i ganmol ei lety yn Llundain, Eleri wedi cael hwyl ar ei harholiadau yn yr Ysgol Ganolraddol, Wili John bellach yn gynorthwywr yn lle negesydd yn siop Lewis y cigydd, a William Jones yn ennill clod ac arian wrth ddarlledu. Canai Meri uwch ei gwaith.

Ond, yn ddistaw bach, poenai Eleri gryn lawer ar feddwl ei hewythr. Yr oedd hi'n ferch dal a thlos ac yn talu llawer o sylw i'w hymddangosiad, gan gyrlio'i gwallt a hawlio arian i brynu rhyw ddilledyn neu addurn byth a hefyd. Taflu ei phen a wnâi ei mam, gan ddweud mai rhyw dro diflanedig yn ei hanes oedd hwn ac y tyfai allan ohono cyn hir. Ai dweud hynny i'w hargyhoeddi ei hun yr oedd Meri? Ni hoffai William Jones ei difrawder goramlwg. Credai hefyd fod yr un anesmwythyd yng nghalon Crad, er na soniai ef air am y peth. Fflamychai weithiau pan ofynnai Eleri am arian i fynd i'r sinema neu i brynu rhywbeth neu pan ddeuai i'r tŷ yn o hwyr, ac yna cymerai arno iddo anghofio popeth am yr ystorm. Ond cymryd arno a wnâi, yr oedd y chwarelwr yn sicr o hynny. Ia, tipyn o broblem oedd merch ddwy ar bymtheg oed, meddai William Jones wrtho'i hun, gan ysgwyd ei ben fel gwr â chanddo brofiad helaeth o drin rhai tebyg. Ni chynorthwyai Eleri fawr ddim ar ei mam yn y tŷ, fel petai gwaith felly islaw ei sylw hi, ac âi allan i rywle bob cyfle a gâi-i weld un o'i chyfeillion, i chwarae tennis, i'r sinema, ac weithiau i ddawns. Mynnai gael prynu ei dillad ei hun yn awr, gan ystyried chwaeth ei mam yn hen-ffasiwn, a chwynai nad oedd ganddi hi gôt wen fel Nan Leyshon a Freda James ac eraill o'i chydnabod. Pam na châi hi fynd i weithio i Gaerdydd neu i Lundain yn lle byw mewn rhyw dwll o le fel Bryn Glo? A hi oedd yr unig un o'r genethod nad âi ar wibdaith i Borth- cawl ar y Sul. Beth a oedd o le yn hynny? Ond ni chodai Eleri mo'r cwestiynau hyn yng nghlyw Crad.

Ac eto, hen hogan iawn oedd Eleri, hogan ffeind fel ei mam a siriol-fyrbwyll fel ei thad. Ia, 'nen' Tad, un o'r gennod nobla'. Beth a ddaethai trosti, tybed? A oedd hi mewn cariad â rhywun? Âi allan i gyfarfod y postman yn bur slei ambell fore, a deuai i'r tŷ yn o hwyr weithiau. Gwylltiodd yn o arw un amser te pan ddywedodd Wili John ei fod yntau am gribo'i wallt fel Jack Q.P. Jack Bowen? Na, yr oedd ef wedi symud i weithio mewn swyddfa yng Nghaerdydd, ac yn hộn nag Eleri o rai blynyddoedd. Ond, erbyn meddwl. .. Na, yr oedd hi'n rhy gall i lolian hefo rhyw sbrigyn rhodresgar fel hwnnw... Ia, wir, tipyn o broblem, yntê?

Un noson rai dyddiau ar ôl i Arfon ddychwelyd i Lundain y torrodd y ddrycin.

"Lle mae Eleri?" gofynnodd Crad wrth dynnu'i esgidiau cyn troi i'w wely.

"I'r pictiwrs y deudodd hi'i bod hi'n mynd," atebodd Meri.

"Pictiwrs! Ond mae hi'n un ar ddeg!"

"O, mi ddaw hi 'rwan. Dos di i'r gwely, Crad. A thitha', William."

Ond cau ei esgidiau elo a wnaeth ei gŵr.

"Lle 'rwyt ti'n mynd, Crad?" gofynnodd William Jones wrth weld ei frawd yng nghyfraith yn codi a chamu'n benderfynol i gyfeiriad y drws.

"I nôl yr hogan 'na."

"Ond 'wyddost ti ddim yn y byd lle mae hi," oedd dadl Meri. "Dos di i'r gwely, Crad. Mi fydd hi yma mewn munud."

Ond allan yr aeth Crad.

"Dos hefo fo, William. Mi wyddost un mor wyllt ydi o."

"Gwn" A rhuthrodd William Jones ar ei ôl. Yr oedd hi'n noson gynnes, braf, a'r lloer yn fawr uwch y cwm. Pan droes y ddau gongl Nelson Street a chychwyn i lawr y rhiw, gwelsant ddau gariad yn dringo'n araf, fraich ym mraich, tuag atynt.

"Dacw hi," meddai Crad. "Mi faswn i'n 'nabod y cap coch 'na yn rhwla."

"Crad?"

"Ia ?" "Fydda' ddim yn well inni droi'n ôl 'rŵan? 'Rydan ni wedi'i gweld hi ac yn gwbod y bydd hi adra mewn munud."

"Os ydi'r hogan yn meddwl y medar hi fy ngwneud i dan fy nhrwyn ..."

"Tyd, mi awn ni adra, Crad."

"Hylô, maen nhw wedi dianc i rwla. I mewn i Bristol Street, 'gei di weld."

"Ia, a mi drown ni'n ôl yn ara' deg, Crad."

"Wnawn ni, wir!"

Yr oedd Bristol Street yn wag, ond ymlaen drwyddi yr aeth Crad. Cuddiai dau gariad yn nrws siop fechan yn ei phen draw.

"Eleri!"

Nid oedd ateb.

"Eleri!"

"Ia, Dada?"

"Gwadna hi adra'r munud yma. 'Wyddost ti 'i bod hi ymhell wedi un ar ddeg? Ac os wyt ti'n meddwl fy mod i'n mynd i grwydro i chwilio amdanat ti yn y nos fel hyn ..."

"On i'n mynd adra 'nawr, Dada."

"Oeddat ti, wir!... O, Mr. Bowen, ai e? Gwell i titha' 'i gloywi hi, 'ngwas i, cyn i flaen fy nhroed i roi cychwyn iti."

A'i "gloywi hi" a wnaeth Jack Bowen, gan danio sigaret ac yna chwibanu tipyn wedi iddo gyrraedd tir diogel.

Brysiodd Eleri adref o'u blaen, a disgwylient ei chael hi'n beichio wylo ar wddf ei mam. Yn lle hynny, yr oedd hi'n hynod dawel â her yn ei llygaid.

"Dos i'r gwely 'na," meddai ei thad yn swta.

"Ia, i'r gwely â ni i gyd, Eleri fach. Mi fyddwn ni wedi anghofio pob dim am y peth erbyn 'fory, wsti," meddai William Jones.

"Na fyddwn, Wncwl William."

"Gwranda, 'nginath i," meddai Crad, yn dechrau colli'i dymer eto. "I'r gwely 'na ddeudis i, yntê? A heb swpar."

"Dada?" Yr oedd rhyw gryndod peryglus yn y llais.

"Y?"

"Nid deuddeg ôd wy' i 'nawr. Ac os ych chi am fy nhrin i fel heno

"Wel?"

"Wy'n mynd o'ma."

"Yli, dos i'r gwely 'na cyn imi golli fy nhempar a chwilio am wialen fedw. Mynd o'ma, wir! Dos ... Be' wyt ti'n wneud, Meri?"

"Dim ond torri tamad o fara-'menyn iddi hi. Mae'r hogan isio bwyd bellach."

"Isio bwyd ne' beidio, yn syth i'r gwely 'na y mae hi i fynd."

Trannoeth, tawedog iawn oedd Crad tros ei frecwast. Ni

chysgasai fawr ddim ac ni theimlai'n dda o gwbl.

"Dyna ti, 'wyt ti'n gweld," meddai Meri. "Gwylltio fel matsen, ac wedyn 'dyfaru a phoeni. Mi fasa'n well o lawar 'tasat ti wedi gwrando arna' i a William, yn lle codi ffys."

"Ffys! Aros di imi gael gafael yn y Jack Bowen 'na; mi ddangosa' i iddo fo faint sy tan Sul!"

"On i'n meddwl bod yr hogyn yn gweithio yng Nghaerdydd 'rŵan," sylwodd William Jones.

"Ydi, mae o," meddai Meri. "Ond mae o 'di bod adra am wsnos. Mynd yn 'i ôl pnawn 'ma."

"Sut y gwyddost ti?" gofynnodd Crad.

"Eleri ddeudodd wrtha'i."

"Lle mae hi?"

"Allan yn rhwla. Mi gafodd frecwast hefo Wili John."

Amser cinio, ceisiodd William Jones fywhau tipynar bethau trwy brofocio Eleri ynghylch y rhuban yn ei gwallt. Torrodd hithau i grio, a syllodd pawb yn syfrdan ar ei gilydd.

"Gwranda, Eleri," meddai ei thad, pan ddaeth hi ati ei hun.

"Tasat ti hefo rhyw hogyn fel ... fel Richard Emlyn ne' rywun neithiwr, 'faswn i ddim wedi codi twrw. Yr wyt ti'n hen hogan fach iawn, wsti, ac er dy les di dy hunan yr oedd Wncwl William a finna'n dwad i chwilio amdanat ti, Mi gei di a Wili John fynd i'r pictiwrs heno."

Wylo'n hidl a wnaeth Eleri.

Aeth William Jones a Chrad i lawr i'r pentref am dro yn y prynhawn, gan droi'n ôl yn hamddenol ychydig wedi ped- war. Brysiai Meri i'r tŷ yr un pryd â hwy â basged yn ei llaw. "Diar, mae hi'n boeth," meddai, "ac 'rydw i bron â syrthio o isio 'panad."

Ni ddaeth Eleri i mewn i de, a dyfalent oll i b'le yr aethai.

At un o'i ffrindiau, efallai. Troes y dyfalu yn bryder erbyn amser swper. Deg. Un ar ddeg. Hanner nos.

"Mi â i i lawr i dŷ'r Jack Bowen 'na," meddai Crad, a aethai i'r drws ugeiniau o weithiau.

"Na, mi reda' i yno," meddai William Jones. "Fydda' iddim dau funud." A brysiodd ymaith.

Curodd yn hir wrth ddrws Huw Bowen cyn gweld golau'n llamu o'r diwedd i dywyllwch y llofft. Clywai rywun yn dod i lawr y grisiau.

"Pwy sy 'na?" Safai Huw Bowen yn ei grys nos tu ôl i'r drws a ddaliai'n gil-agored.

"Fi. William Jones. Eleri, hogan Crad, heb ddŵad adra.

Hefo Jack, eich hogyn chi, yr oedd hi neithiwr, ac mi gafodd hi dafod ofnadwy gan 'i thad. A heno

"Da Jack ni?" Mrs. Bowen a siaradai, gan wthio'i phen tros ysgwydd ei gŵr. "Ond ma' fa bron â bod yn engaged i ferch 'i fishtir yng Nghardydd. Merch sy'n y College yn Oxford. 'Rych chi'n gwneud mistake."

Diolchai William Jones na ddaethai â Chrad gydag ef. Ymddiheurodd am aflonyddu arnynt mor hwyr, ac yna clud- odd ei goesau byrion ef adref ar garlam bron. Yr oedd golwg brawychus ar wynebau Meri a Chrad a Wili John.

"Be' sy 'di digwydd?" gofynnodd y dyn bach â'i wynt yn ei ddwrn.

"Mae hi wedi mynd â'i dillad hefo hi," meddai Meri. "A'r bag lledar oedd gan Crad."

Eisteddai Crad yn y gadair-freichiau a'i wyneb fel y galchen. "Taswn i ddim ond yn gwbod i b'le'r aeth hi," meddai, gan guro'i ddwrn yn ffyrnig ar fraich y gadair, "mi faswn i'n llogi car i fynd ar 'i hôi hi. Be wnawn ni, William? Be' wnawn ni?"

"Mi wn i un peth y mae'n rhaid inni 'i wneud."

"Be?"

"Dy yrru di i'th wely. Mae hi'n tynnu at un o'r gloch y bora, ac mi wyddost be ddeudodd y doctor."

"Ond daria unwaith ..

"Fedrwn ni wneud dim heno. Mae hi'n rhy hwyr. Mi a' i i lawr i weld Sam Pierce, y plisman, ben bora.' Ni chysgodd yr un ohonynt ryw lawer y noson honno. Cododd William Jones yn fore, ac i ffwrdd ag ef tua saith i dynnu Sam Pierce o'i wely. Rhoes hwnnw'r manylion i lawr yn ofalus, gan addo ffônio disgrifiad o Eleri i'r heddswyddog yng Nghaerdydd. Galwodd orsaf Bryn Glo ar y ffôn. Na, nid oedd y clerc a oedd yno'r prynhawn cynt ar gael, ond deuai at ei waith am hanner awr wedi wyth. Stokes, y porter, a siaradai.

Dychwelodd y chwarelwr i'r tŷ am damaid o frecwast ac orig arall o ddyfalu a damcanu pryderus yng nghwmni Meri a. Wili John. Degau o weithiau y gofynnodd Meri a'i brawd yr un cwestiynau i'w gilydd, gan archwilio'r un tir dro ar ôl. tro. Ond ymbalfalu yn y tywyllwch yr oeddynt, heb ganfod llewych yn unman. Yr oedd Crad yn ei wely, yn llipa ar ôl dwy noson ddi-gwsg.

Aeth William Jones gyda Sam Pierce i weld y clerc yn yr orsaf. Eleri Williams? Adwaenai ef hi'n dda, gan iddo fod yn yr un dosbarth â hi yn ysgol Tre Glo. Na, ni welsai mohoni y prynhawn cynt. Jack Bowen? Do, fe aethai ef yn ôl i Gaerdydd ar y trên dau. Cwmni? Na, ei hunan yr oedd.

"Y bws," meddai'r plisman. "Ma 'na un 'nawr am hanner awr 'di naw. A Ben, 'nghender, yw'r condyctor."

Brysiodd y ddau at siop yr Eidalwr, a daeth y bws a redai o Dre Glo i Gaerdydd i'r golwg cyn hir. Llanc tew, digrif, gwallt coch, oedd Ben, â gwên lydan ar ei wyneb bob amser.

"Na record, Sam!" meddai wrth ei gefnder, pan arhosodd y bws.

"Beth?"

"'Y Delyn Aur?!" A chwarddodd dros bob man.

"Gwranda, Ben," meddai'r plisman, "a thria fod yn sobor am funud, os na fydd hynny'n ormod o straen arnot ti. Ma' merch fach o Fryn Glo 'ma 'di cilo bant. Seventeen, gwallt tywyll, llyged glas ..."

"Pryd cilws hi?"

"Pnawn ddo'."

"Bws tri o'r gloch?"

"Ia, 'falla'. 'Ddath merch fach miwn i'r bws pnawn ddo'?"

"Gad i fi drio cofio 'nawr ... Bws tri, bws tri.... Na, 'ddath dim merch fach i'r bws." "Wyt ti'n siŵr, 'nawr? Yn berffeth siŵr?"

"Odw. Dim ond dau-Jinkins yr Emporiym a 'Leri Williams ddath miwn."

"Eleri Williams! 'Na'r ferch 'ŷn ni'n whilo amdani, y twpsyn tew!"

"Dishgwl di yma, Sam, 'dyw'r ffaith fod dillad plisman amdanat ti ddim yn rhoi'r hawl iti ..."

"Gad dy glebar. Pam na faset ti'n gweud ar unwath fod y ferch ar y bws, w?"

"Ond merch fach 'wedaist ti. Ac os yw 'Leri Williams yn ferch fach, 'wy inna'n dena' a thitha'n dew." A chwarddodd Ben yn uchel eto.

"Wyt ti'n siŵr taw hi odd hi? Shwd wyt ti'n 'i 'nabod hi?"

"Shwd 'wy' i'n 'i 'nabod hi! Shwd 'wy' i'n 'i 'nabod hi!

Yn Scotland Yard y dylet ti fod, Sam, bachan. ... Shwd 'wy' i'n 'nabod 'Leri Williams a 'itha'n trafaelu ar y bws 'ma bob bora i'r ysgol! Jiw, jiw!"

"Be' odd hi'n wishgo?"

"Cap coch, côt nefi blŵ, a 'rodd bag lledar 'da hi."

"Rhwbath arall?" Tynnodd Sam Pierce ei nodlyfr allan. "Odd. 'Nawr 'wy'n cofio, bachan." Taflodd Ben winc i wyneb eiddgar William Jones.

"Wel, cer 'mlân!"

"Trwsus pen-glin!" A throes pwl ochwerthin wyneb mawr Ben yn gochach na'i wallt. Yna gwelodd y pryder yn Lygaid y chwarelwr, a sobrodd yn sydyn.

"I Gardydd 'ath hi," meddai. "Odd hi'n mynd yno ar 'i holides, medda' hi wrtho'i. 'Odd hi'n ishta'n y bws 'da rhyw ferch ddath miwn yn Nhre Glo, merch sha'r un ôd â hi. 'On nhw'n nabod 'i gilydd, ond 's mo fi'n gwbod pwy odd y llall." A dyna'r cwbwl a wyddai Ben.

Galwodd William Jones yn nhŷ Jack Bowen ar ei ffordd adref. Yn ffodus, aethai Mrs. Bowen allan i siopa, a chafodd heb un trafferth gyfeiriad y swyddfa lle gweithiai'r mab yng Nghaerdydd.

"Yr ydw i am fynd i lawr i Gaerdydd bora 'ma," meddai wrth Meri. "Mae'n rhaid imi fod yno heno ar gyfar 'Y Pwll Du,' ond mi liciwn i gael gair hefo'r Jack Bowen 'na cyn hynny. Paid â sôn wrth Grad, rhag ofn y bydd o isio dŵad hefo mi. Wedi cael telegram o'r B.B.C. dywed wrtho fo." Pur bryderus oedd ei gamau o orsaf Caerdydd i gyfeiriad y Swyddfa yr oedd Jack Bowen yn glerc ynddi. Clywsai Mrs. Bowen, ar ei ffordd adref o'r capel un bore Sul, yn ym- ffrostio bod "Jack ni" mewn plas o le yn awr ac mai ef oedd y prif glerc yno. Yr oedd yr adeilad yn un mawr, ond darganfu William Jones nad oedd gan Jack a'i feistr ond un ystafell fechan yn union wrth ben y drydedd res o risiau. Curodd ar y drws.

"Well?" gofynnodd gŵr bychan, llechwraidd yr olwg, a agorodd iddo.

"I would like to see Mr. Bowen, if you don't mind, syr."

"On business?"

"No, preifat, syr."

"Hm! Can't have your uncles calling here for you, you know, Bowen," meddai'r dyn, gan droi'n ei ôl i'r ystafell.

"No, sir. I'm awfully sorry, sir. Won't take a minute, sir."

Ni chlywsai William Jones lais mwy taeog a sebonllyd erioed.

"You'd better have a word with him on top of the stairs. I'll give you ten minutes."

"Thank you, sir."

Ia, Jac Bowen oedd y prif glerc, meddai'r chwarelwr wrtho'i hun: dim ond ef a'r dyn bach llechwraidd a weithiai yn aflerwch y swyddfa dlawd.

"Wel, beth ych chi'n moyn, Northman?" gofynnodd y llanc, ar ben y grisiau, â'r swagrwr eto yn ei dôn. "Dŵad i lawr yma i chwilio am Eleri yr ydwi. Mi gododd dicad i Gaerdydd 'ma pnawn ddoe, a 'welsom ni ddim golwg ohoni hi wedyn."

"Dyw hi ddim 'da fi, Northman." A thynnodd Jack Bowen leinin poced ei gôt allan mewn ymgais at ysmaldod.

Cadwodd y chwarelwr ei dymer.

"Roedd hi hefo chdi echnos, nos Ferchar. 'Welaist ti hi wedyn?"

"Do, y ffŵl fach. A mi 'wetas i wrthi am fynd sha thre." "Pryd oedd hyn?"

"Diwetydd ddo', ar ôl te. Mi ddath hi i'r digs 'co. 'na'r cwbwl wn i, Northman."

"Be' ddigwyddodd?"

"Mi ddath hi i'r digs 'co, ac 'on i yn cychwyn mas. 'Odd cwmni 'da fi."

"Rhyw ferch arall, mae'n debyg!"

"Dyw hynny'n ddim o'ch busnes chi, Northman."

"I b'le'r aeth hi?"

"Shwd 'wy' i'n gwbod? Mi 'wedais i wrthi am fynd 'nôl yn strêt."

"Est ti ddim i'w danfon hi at y bws?"

"Netho i ddim gofyn iddi ddod lawr i Gardydd, do fa? Y ffwl fach!"

"Ydi, mae hi'n ffŵl fach, mae arna' i ofn, yn rhoi ymddiriedath mewn rhyw greadur fel ti." A brysiodd William Jones i lawr y grisiau heb dorri gair arall.

Crwydrodd hyd heolydd y ddinas drwy'r prynhawn, gan gyflymu ei gamau bob tro y gwelai gap neu het goch. Ond ofer fu ei ymchwil, ac wedi yfed cwpanaid o de, troes yn ddigalon tua stiwdio'r B.B.C. Go ddienaid fu ei berfformiad fel Ben Roberts yn yr ymarfer y noson honno, ac onibai fod Ted Howells wrth ei benelin, collasai ei le droeon ar y sgript ac aethai holl gynghorion y cyfarwyddwr yn angof.

"Be' sy'n bod heno, Jones?" gofynnodd Howells, pan gawsant seibiant a chwpanaid o de.

Dywedodd ei stori. Ond nid oedd gan ei gyfaill weledigaeth, a'r cwbl a allai ei wneud oedd sibrwd yng nghlust Ellis Owen, y cyfarwyddwr, gan awgrymu iddo beidio â thalu sylw manwl i ran Ben Roberts y noson honno.

Yr oedd Meri a Wili John ar y platfform ym Mryn Glo. Adroddodd hanes ei ddiwrnod wrthynt, a deallodd mai'r unig newydd a gawsent hwy oedd i Eleri fenthyca tri swllt oddi ar Freda James, un o'i chyfeillion, y bore cynt. Crad ddim hanner da ac yn poeni'n ofnadwy. Mr. Rogers wedi ysgrifennu at weinidog pob eglwys yng Nghaerdydd, rhag ofn y digwyddai un ohonynt hwy neu o'u haelodau daro arni.

Llusgodd dyddiau pryderus heibio. Ceisiai Meri anghofio'i hofnau trwy fynd ati i lanhau, yn hollol ddiangen, bob ystafell yn y tŷ; ond eistedd yn ddiymadferth yn ei gadair-freichiau a wnâi Crad, heb fawr o ddiddordeb hyd yn oed yn helyntion Ben Roberts yng ngwaelod y Pwll Du. Richard Emlyn, hogyn Shinc, a'u synnodd fwyaf. Âi ef i lawr i Gaerdydd ar ei feic bob dydd, gan loetran yn ddisgwylgar ar gongiau'r strydoedd. Hyd heolydd Caerdydd y treuliodd Idris Morgan hefyd brynhawn a hwyr y Sadwrn, a thrawodd ar Mr. Rogers yno droeon.

"Idris, fachgen," meddai'r gweinidog, pan gyfarfyddent am y pumed tro. "Oes 'da ti ddim gwell i'w wneud na chrwydro'r hewl fel hyn?" Yna, gyda gwên, "Dere, mi awn ni 'da'n gilydd i whilo amdani."

Ond nid oedd sôn am Eleri.

Ben bore Iau y galwodd Mrs. Leyshon, gwraig un o swyddogion Nymbar Wan a'r "fam" yn nrama Twm Edwards. Buasai hi wrth y drws yn hwyr y noson gynt, meddai, ond gan fod y lle'n dywyllwch, penderfynasai gadw'i newydd tan y bore. Yr oedd hi'n sicr-wel, bron yn sicr, beth bynnag-iddi weld Eleri'n gweithio fel gweinyddes mewn sinema fawr yng Nghaedydd. Ar ei ffordd allan o'r sinema y cawsai gip arni, a rhedasai i fyny'r grisiau ar ei hôl, ond collasai hi yng nghanol y dyrfa, a rhaid oedd iddi droi'n ei hôl i frysio am ei thrên.

"Mi a' i i lawr yno ar unwaith," meddai William Jones, gan ruthro ymaith i ddal y trên cyntaf.

Ond ffolineb oedd ei frys. Yr oedd clwyd haearn gloëdig ar draws mynedfa'r sinema, a safodd gerllaw i wylio'r bobl a âi heibio i'w gwaith.

Cyn hir gwelodd ddwy wraig dlodaidd yr olwg yn troi i mewn i gulffordd wrth ochr y sinema, a dilynodd hwy at ddrws yng nghefn yr adeilad.

"Excuse me, if you please, but when are they opening?"

"Arf parst one," meddai'r hynaf o'r ddwy, gan chwilio am allwedd y drws.

"When will the Manijar be here?"

"Quarter parst."

"Thanciw. I want to see him. Do you know where he lives?"

"No, I don't." Agorodd y wraig y drws, ac awgrymai pob osgo o'i heiddo na fwynhâi'r sgwrs. Mynd i mewn i lanhau'r lle yr oedd y ddwy, tybiodd William Jones.

"Excuse me again, but do you know any of the girls working here?"

Gwylltiodd y ddynes.

"No, I don't.. And if it's Elsie you're after, she's as honest as the day, let me tell you."

"Elsie?"

"My brother's gel. 'Er Dad would kill 'er if she stole anythin'. It's that ginger-'eaded gel in the Stalls done it. Wouldn't trust 'er with my dusters, I wouldn't. Nor Meg 'ere. Why don't you go to 'er 'ouse 'stead of sendin' plice- men to a 'spectable 'ome for all the neighbours to talk 'bout our Elsie?

And what's she done, I'd like to know? Askin' questions like she was a criminal an' what time this an' what time that an' where was she when she wasn't there an' non- sense like that. You go an' find that ginger-'eaded puss in the Stalls. Come on in, Meg." A rhoes glep ar y drws yn wyneb y chwarelwr.

Loetran hyd y strydoedd y bu William Jones drwy'r bore, ac wedi cael tamaid o ginio yn Woolworth's, troes ei gamau eto tua'r sinema. Cyn hir agorwyd y glwyd haearn gan ddyn mawr yn gwisgo côt werdd â botymau euraid arni. Na, ni chyrhaeddai'r goruchwyliw am chwarter awr arall. Y genethod? Twt, yr oedd y rheini'n newid mor aml fel na allai neb meidrol ddilyn eu hynt. Merch dal a thywyll a thlos? Yr oedd amryw yn dal ac yn dywyll, a phob un yn dlos. Yna aeth gŵr y botymau euraid i ymarfer ei lais yn y porth.

"Seats in all parts! Seats at all prices! Ninepence, shillin', an' one an' three! Balcony, one an' six an' two shillins!"

Gwyliodd y chwarelwr y bobl yn dechrau troi i mewn. Rhyfedd bod cymaint yn rhydd i dreulio prynhawn Iau fel hyn yn y sinema, onid e? Piti na ddôi'r goruchwyliwr 'na : gallai fynd i mewn cyn iddynt ddiffodd y goleuadau wedyn, a byddai'n sicrach o ganfod Eleri nag yn y tywyllwch. Ymh'le yr eisteddai? Yn y cefn fyddai orau. Ia, swllt a thair. Sut ddyn oedd y goruchwyliwr 'na, tybed? Rhyw Sais mawr tew â dannedd aur ac yn smocio sigâr a gwisgo sbats. Go- beithio y byddai ei Saesneg yn ddigon da i'r ornest. Daria, yr oedd Cymro yn llawn cystal, os nad gwell, nag unrhyw Sais, a sigâr neu beidio, ni ddywedai ef "syr" wrtho. Safodd William Jones ar flaenau'i draed i fod dipyn yn dalach, a gwthiodd ei en allan.

"Ere's the Manager comin'," meddai gŵr y botymau eur- aid. "Seats in all parts! Seats at all prices... This gentle man wants to 'ave a word with you, sir."

"Oh? What is it, my man?"

Nid oedd hwn yn fawr nac yn dew, ac nid ysmygai sigâr na gwisgo sbats. Dyn canol oed ydoedd, o daldra cyffredin, a'i ddillad tywyll mor barchus ag eiddo un pregethwr. Tyn- nodd William Jones ei ên yn ôl.

"My sister's girl, she's run away from home. Eleri Williams. Tall, dark hair, red cap, navy blue coat. Is she working for you here?"

"Williams? No, I don't think... Wait a minute, though.. I took a new girl on a couple of days ago. Yes, Monday. We've been rather short-handed-holiday-time, you see."

"Yes, of course, syr." Llithrasai'r "syr" allan ar ei waethaf. "I believe her name's Williams. Good-looking girl. Nicely-spoken, too."

"Yes, that's Eleri. Tall and dark, syr?"

"Yes. As a matter of fact, she's rather like my own girl to look at. And about the same age."

"Eleri's seventeen."

"I thought so. Of course, this one may not be the girl you're looking for."

"Well, I haven't risen my ticket yet. Where is the best place for me to go to? Upstairs or down?" A thynnodd William Jones ei bwrs allan.

"Downstairs. We always start them downstairs. But there's no need for you to get a ticket. Come along with me." "Thanciw very much, syr."

Dilynodd y goruchwyliwr ar hyd y cyntedd hir. Llun Gary Cooper? Un da hefyd. Y gŵr hwnnw oedd ffefryn Wili John. Ronald Colman? Yr oedd yntau ymhlith yr arwyr yn oriel Wili John.

Pan aethant i mewn i dywyllwch y plas anferth, dywedai Donald Duck y drefn yn arw wrth rywun. Diawch, gallai Wili John ddynwared yr anifail hwn i'r dim, a gwnâi hynny bob nos yn ei wely.

"Nos da, Wncwl. Cysgwch yn dawel," crygleisiai'r hwyaden Gymreig wrth droi ar ei hochr i gysgu, a cheisiai William Jones ateb mewn llais tebyg.

"We'd better stand here for a moment to get used to the darkness," meddai'r goruchwyliwr. Yna troes at un o'r genethod gerllaw. "Where's the new girl who started on Monday?"

"Down there on the left, sir."

"I'd like to speak to her. Ask her to come here a minute, please."

"Yes, sir."

Gwisgai'r ferch ffrog werdd ag iddi goler uchel filwrol, ac ar ei phen yr oedd cap bychan crwn o'r un deunydd. Byddai'n rhyfedd gweld Eleri mewn dillad felly, meddai'r chwarelwr wrtho'i hun. . Ia, hi oedd hi, yr oedd yn sicr o hynny.

"Eleri!"

"Wncwl William!" A thorrodd i wylo.

"Come along to my office," meddai'r goruchwyliwr yn garedig.

"Tyd, Eleri. A phaid â chrio, 'nghariad i. Mi fydd popeth yn iawn 'rŵan, wsti."

"Can she come home with me, syr?" oedd cwestiwn pry- derus William Jones yn y swyddfa. Ofnai y byddai rhyw gytundeb yn ei chadw yno hyd ddiwedd yr wythnos. "Of course. We're a bit short-handed, but we'll manage all right. You go and get changed, Hilary."

"Thank you, sir."

"Hilary is my girl's name," eglurodd y goruchwyliwr wedi i Eleri fynd allan. "That's a photo of her, there on the mantel- piece. They're rather alike, aren't they?"

"Yes, indeed, very alike."

Cododd y dyn a datgloi cwpwrdd haearn yng nghongl yr ystafell. Cymerodd bapur punt allan o flwch a oedd ynddo. "You're her uncle, aren't you? Her father alive?"

"Yes. A collier he is, but unemployed now, of course. And not very well. Dust on his lungs."

"Hm!" Agorodd y blwch eto a chymryd papur punt arall ohono. Yna clodd y blwch a'r cwpwrdd yn ofalus. "Can't be too careful these days," meddai. "And we've had a bit of trouble here this week... Ah, here she is!"

Gwisgai Eleri ei chap a'i chôt ei hun yn awr. Yr oedd ei llygaid yn goch wedi pwl o wylo. Ysgydwodd y goruchwyliwr law â William Jones ac yna estynnodd y ddau bapur punt i Eleri.

"No, I... I don't deserve them, sir."

"Nonsense! Put them in your pocket. And from now on, Hilary, you're going to be a very good little girl, aren't you?"

"Yes, sir." A chronnodd y dagrau yn ei llygaid eto. "I know you are. Good-bye and good luck, my dear."

Ysgydwodd William Jones law â'r dyn eilwaith cyn troi ymaith, gan ddiolch yn gynnes iddo. Diawch, wedi'r cwbl, er mai Sais oedd o, yr oedd o'n rêl gŵr bonheddig. Oedd, 'nen? Tad. Ysgydwodd law hefyd â gŵr y botymau euraid wrth y porth.

"Dos i nôl dy betha', Eleri. Mi fydda' i wrth y stesion yn aros amdanat ti."

Bu raid iddo sefyllian yn hir yng nghyntedd yr orsaf, a dechreuodd anesmwytho. Aeth chwarter awr heibio. Daria, dylasai fynd hefo hi rhag ofn iddi newid ei meddwl. Na, ni chodai docyn iddi nes ei gweld yn dod. 'Rargian, byddai Crad yn hanner ei ladd am iddo'i gollwng o'i afael mor rhwydd. Ugain munud. Pum munud ar hugain. Ond ymddangosodd y cap coch yn y pellter yn fuan wedyn.

Cawsant gerbyd iddynt eu hunain, a phan gychwynnodd y trên, torrodd Eleri i feichio wylo.

"O, ma'n flin 'da fi, Wncwi! O, ma'n flin 'da fi!"

"Ydi, mi wn i, Eleri fach."

"On i ddim yn meddwl dim drwg, Wncwl."

"Drwg!" A chwarddodd William Jones.

Âi'r trên heibio i res o gefnau tai, a chymerodd y chwarelwr ddiddordeb eiddgar ym mhob pwced-ludw a pholyn lein. Petai hi'n ferch fach ryw deirblwydd oed, gallai grychu ei drwyn ac ysgwyd ei dafod a thynnu pob math o ystumiau i'w diddori, ond yr oedd Eleri yn ddwy ar bymtheg. Rhyfedd mor sionc oedd cath, yntê! Rhedasai i fyny'r polyn 'na a thros y wal cyn i'r hen gi bach acw sylweddoli ei bod hi yno bron. Ia, wir ... Beth oedd y teclyn ar ben y ferch acw? O, gofalu am ford teleffôn yr oedd hi. Gwaith go ddienaid, yntê? .. Ia, wir ... 'Doedd y ddwy acw yn y ffenestr oddi tani ddim yn gweithio'n galed iawn. Na, 'roedd rhywun yn talu i un am glebran ac i'r llall am roi paent ar ei hwyneb... Ia, wir... 'Roedd hi'n bryd i Eleri ddod tros y crio'na.

"Y Richard Emlyn 'na."

Cododd ei phen ar unwaith.

"Hen hogyn gwirion."

"Pam, Wncwl?" Tawelodd y beichio wylo, ac yr oedd hi'n amlwg iddo daro ar bwnc diddorol.

"Yn dwad bob cam i Gaerdydd 'ma ar gefn 'i feic bob dydd. Diar, mi ddeudis i'r drefn wrtho fo un diwrnod. Ond dyna fo, mae o mor styfnig â Shinc, 'i Dad, bob mymryn."

"Pam 'odd a'n dod, Wncwl?" "I chwilio amdanat ti, os gweli di'n dda. Ac 'roedd o'n aros i lawr yma nes bod hi'n twllu bob nos. Mi fasa'n well iddo fo aros adra i ganu'r ffidil ne'r piano o lawar. 'Roedd Idris Morgan yn deud wrtha'i... Caea' braf, yntê? 'Fûm i 'rioed yn gweithio mewn cynhaea' ŷd, hogan. Wrth gwrs, 'doedd gynno' ni ddim caea' ŷd yn Llan-y-graig acw. Ond mi fyddwn i'n mynd i'r gwair yn reit selog. Diawch, 'rydw i'n cofio unwaith ..."

"Be odd Idris Morgan yn 'weud, Wncwl?"

"Am be'?"

"Am Richard Emlyn."

"O? Deud 'i fod o'n gerddor champion, hogan, ac os bydd o'n dal ymlaen i ymarfer fel y mae o, y bydd o'n siŵr o ennill ysgoloriaeth i ryw Royal College tua Llundain 'na. Ond dyna fo, un fel 'na ydi Idris."

"Beth ych chi'n feddwl, Wncwl?"

"Un am ganmol pawb. 'Roedd o'n deud fy mod i yn denor gwych, hogan!"

"Ond ma' Richard Emlyn yn gerddor." Fflachiai tân drwy'r dagrau yn llygaid Eleri.

"Wn i ddim, wsti."

"Shwd 'odd a'n cal 'wara' i'r Messiah, 'ta'?"

"Ia, ond ..."

"A phan on nhw'n brodcasto o'r cwrdd, fe gas 'wara'r organ."

"Ia, ond ..."

"A beth am y 'steddfod 'na yn Nhre Glo pan enillws a ar 'wara'r violin? Fe 'wetws y beirniad

"Falla' dy fod ti'n iawn, hogan. 'Falla', wir. Mi fûm i yn y parlwr hefo fo y diwrnod o'r blaen. Dydd Sul oedd hi, dywad? Ia, ar ôl te pnawn Sul. Diawch, 'roedd 'i fysadd o'n medru symud ar y biano 'na! Ond dyna le blêr oedd yn 'i barlwr o!

"Nid arno fe ma'r bai fod y lle'n shangdifang, Wncwl!" "Ar bwy, 'ta'?"

"Ych chi'n gwbod shwd ma'i fam a'n trampo obothdu i ganu o hyd yn lle gofalu am y tŷ. A'i dad a'n mynd mas i yfad yn yr hen Glwb 'na. A wedyn, ma' dou o blant bach yno heb sôn am Gomer a Nan."

"Oes, mi wn i, ond ... Ac eto, chwara' teg iddo fo, mae Richard Emlyn yn reit lân a thwt bob amsar. Ydi, ond iti fynd i sôn am y peth, hogyn go lew ydi Richard Emlyn. Ia, wir, hogyn clên. Hen fôi bach iawn ydi Gomer, 'i frawd o, hefyd, ond 'i fod o fel tramp hyd y lle acw weithia'. Mae Wili John yn rêl gŵr bonheddig wrth 'i ochor o."

"Ond ma'n rhaid i chi gofio fod Wili John yn gwitho, Wncwl, a Gomer heb gal job ariôd."

"Rhaid, o ran hynny, hogan."

Bu tawelwch rhyngddynt am amser, ac Eleri'n syllu'n freuddwydiol drwy'r ffenestr. Daeth pwl arall o wylo trosti

"Fydd Dada'n gas, Wncwl?"

"Yn gas! Na fydd, 'nen' Tad. 'Roedd 'na lot o fai arno fo, wsti. 'Wn i ddim be' ddaeth trosto fo, ond mi wyddost na fedar o ddim diodda' hogyn Huw Bowen. Mae dy dad yr un fath â finna'. Os bydd rhywun yn dipyn o lanc, mae 'i wrychyn o'n codi ar unwaith. . . Ond paid â chrio, Eleri fach. Mi fyddwn ni'n chwerthin am ben hyn eto, 'gei di weld. Ond 'roedd 'na lot o fai ar dy dad, mae'n rhaid imi ddeud."

"Nac odd. 'Odd dim bai ar Dada."

"Wel, hynny ydi... Na, paid ti â chrio 'rŵan, 'ngariad i."

"Na, Dada odd yn iawn. Ac o, 'wy'n flin, Wncwl." Aeth yr wylo'n ganmil gwaeth.

"Aros di, faint ydi d'oed di, dywad?"

"Dwy ar bymtheg, Wncwl."

"Taw, hogan! O, yr on i'n hŷn na thi, wsti."

Ni ddeallai Eleri, a sychodd ei dagrau cyn gofyn, "Yn hŷn, Wncwl?"

"Pan ddengis i o gartra. On, yr on i'n ugain oed." Edrychodd Eleri'n syn arno. Wncwl William wedi dianc oddi cartref yn ugain oed! Credasai hi mai dyn bach diniwed tros ei hanner cant â'i gorun bron yn foel a fuasai ef erioed.

"I ... i b'le'r ethoch chi, Wncwl?"

"I Lerpwl, hogan. Ia'n Tad, i Lerpwl." Rhoddai'r ailadrodd gymorth i ddyfeisio'r stori.

"Pam Wncwl?"

"O, wedi blino ar Lan-y-graig, wsti, ac ar fynd i'r hen chwaral 'na bob dydd. 'Doedd 'na ddim byd yn digwydd yn y Llan acw, dim ond Huw Ifans, tad Now John, yn cwffio hefo'r plisman o flaen y Bwl ne' Meic Bwtsiar yn lladd tarw ne' fochyn weithia'. Ac felly, i ffwrdd â fi i Lerpwl yn slei bach un dydd Sadwrn. Diar 'roedd 'na le yn Llan-y-graig ar ôl imi fynd! 'Roeddan nhw wrthi'n dragio'r Pwll Dwfn, hogan, a chriwia'n crwydro hefo lampa' hyd y mynydd bob nos. Golygfa dlos oedd y lampa' ar y Foel-meddan nhw." Ychwanegodd y "meddan nhw," gan gofio mai yn Lerpwl yr oedd ef. "Ia, wir, hogan."

"Beth ... ddigwyddws, Wncwl?"

"O, mi fuost ti'n fwy lwcus na fi, wsti."

"Shwd?"

"Hefo'r tywydd a hefo cael gwaith. Mi fûm i'n ddigon o ffôl i ddengyd i ffwrdd yn y gaea', ym mis Ionawr, a lle ofnadwy sy tua'r Lerpwl 'na yr adag honno. Ia, 'nen' Tad. Rhewynt fel rasal a chenllysg fel marblis. Mi ges i le i aros yn · yn Bootle hefo rhyw Wyddelod, ac er 'i bod hi mor oer, 'roedd isio chwydd-wydyr i weld y tân oedd yn y gegin. Lle sål gynddeiriog oedd hwnnw-y dyn yn meddwi bob nos a'r wraig yn rhegi fel cath ac un o'r plant yn cael ffitia' a'r babi'n sgrechian drwy'r dydd a thrwy'r nos. 'Doedd gin i mo'r stic sy ynot ti, hogan. Na, dim ond rhyw dri diwrnod arhosis i yno, a 'fum i 'rioed yn falchach o weld Llan-y-graig na phan drois i adra. Byth eto! meddwn i. Nefar agen!" Yna chwarddodd William Jones. "Ond ydw i'n un da, Eleri?"

"Pam, Wncwl?"

"Wel, dyma fi, yn ddyn â'i gorun yn foel, wedi gwneud yr un peth eto! Ond 'mod i wedi dwad i'r Sowth y tro yma yn lle mynd i Lerpwl, yntê? A'i sticio hi am dros flwyddyn yn lle tri diwrnod. Diar, pan gyrhaeddis i Lerpwl a mynd i chwilio am rywla i aros, mi fu bron imi â thorri 'nghalon a dal y trên yn f'ôl ar unwaith."

"A finna', Wncwl." Yr oedd y dagrau'n llif eto. "Ond mi sticiaist ti hi am wsnos wel'di. Nid rhyw dri diwrnod fel dy Wncwl. Ond 'falla' bod gin ti well lle i aros nag oedd gin i."

"Odd. 'Da whâr Beti."

"Pa Beti?"

"S mo chi'n 'i 'nabod hi—Beti Francis odd yn yr ysgol 'da fi yn Nhre Glo. 'Odd Beti ar y bws, a ma' hi'n gwitho yn y sinema 'na yng Nghaerdydd. Hi 'wetws wrtho'i fod un o'r merched yn dost a dwy arall yn mynd ar 'u holides a bod y Manijar yn whilo am rai yn 'u lle nhw. Mi ethon ni'n syth ato fa ac fe'wetws a y cawn i ddechre' ddydd Llun. 'On i'n cysgu a chal bwyd 'da Beti, a 'na garedig odd 'i whâr hi! Ond, Wncwl bach..." Torrodd i wylo'n hidl eto.

"Sut na fasa' un ohono' ni wedi dy weld di tua Chaerdydd 'na, dywad?" oedd cwestiwn William Jones ymhen tipyn.

"On i byth yn mynd mas, dim ond i'r sinema. A 'na hir odd diwedd yr wthnos, Wncwl! Dydd Gwener a dydd Sadwrn a dydd Sul. Fel blwyddyn! 'On i'n trio darllen, ond llefan y glaw 'on i'r rhan fwya' o'r amsar... Shwd ma' Dada, Wncwl?"

"O, mae o'n o lew, wsti, ond 'i fod o wedi poeni lot yn dy gylch di. Mi fydd o'n iawn 'rŵan ar ôl iti ddŵad adra—os na fyddi di'n gwneud rhyw dricia' fel hyn eto."

"Byth eto, Wncwl!"

"Nefar agen!"

"Nefar agen!... 'Glywsoch chi o' wrth Arfon?"

"Do, hogan. Pryd oedd hi, hefyd? ... Ia, bora ddoe.

O, mae o'n swnio'n reit hapus, ac wedi cael 'i symud 'rwan i'r offis. Mae'r gwaith dipyn bach yn fwy diddorol yn fan 'no, medda fo. Ac mae o'n sôn am fynd i'r University yn Llundain bob gyda'r nos cyn bo hir. I gymryd digrî, medda fo."

"Ma' Wili John yn cal tywydd da, Wncwl."

Tywydd? Tywydd?

"Yn y gwersyll yn Llangrannog," chwanegodd Eleri.

"O, ia. Aeth o ddim, hogan."

"Pam?" Saethodd y gair ato. Ai o'i herwydd hi yr arhosodd Wili John gartref yn lle mynd i Wersyll yr Urdd?

"Roeddan nhw'n brysur iawn yn y siop at ddiwadd yr wsnos, wsti, a mi ofynnodd Mr. Lewis iddo fo ohirio'i wylia' tan wsnos nesa'. Mae o am fynd ddydd Sadwrn, medda fo."

Ni wyddai a gredai Eleri'r stori ai peidio; teimlai ei llygaid ymchwilgar arno, a thaniodd ei bibell.

"Shwd ma' Mot, Wncwl?"

"Yn rêl bôi, hogan, ond 'i fod o'n ddrwg ofnadwy. 'Wyddost ti be wnaeth o ddoe?"

"Beth?"

"Mynd i siop Wili John a dûad oddi yno hefo darn o gig â phapur y pris ynghlwm wrtho fo. Pawb yn y pentra yn trio'i stopio fo ar 'i ffordd adra. Mi es i i'r siop i gynnig talu i Mr. Lewis, ond 'wnaeth o ddim ond chwerthin am ben y peth."

Chwarddodd Eleri, ond gan fod ffynhonnau dagrau a chwerthin yn agos iawn i'w gilydd, troes y chwerthin yn wylo.

"Eleri?"

"Ia, Wncwl?"

"Mae dy dad a finna'—a'th fam, o ran hynny—wedi bod yn siarad hefo'n gilydd, ac wedi penderfynu... Diar, caea' braf, ynte?" "Ia. 'Yn ni ddim ymhell o Ynys-y-gog 'nawr, Wncwl. Wedi penderfynu beth?"

"I bod hi'n hen bryd iti adal yr ysgol 'na. 'Rwyt ti wedi blino yno, ond wyt ti?"

"Odw'. Ond beth alla' i 'i 'neud, Wncwl?"

"Mynd yn athrawes, wsti."

"Pupil Teacher?"

"Ia, am wn i."

"Ond ma'n rhaid i mi gal risýlt y Matric gynta', Wncwl."

"O, yr wyt ti'n siŵr o lwyddo yn hwnnw, Eleri fach. Mi fu Mr. Rogers yn siarad hefo'r Cyfarwyddwr Addysg yn Nhre Glo, ac 'roedd o'n deud y caet ti le ym Mryn Glo yn Ysgol y Babanod yn nechra' Medi—hynny ydi, os cei di'r Matric."

"O, 'na lovely, Wncwl!"

"Ac ar ôl iti ddysgu yno am flwyddyn, y Coleg amdani. Lle ma'r Coleg, dywad?"

"Abertawe. I Abertawe ma' Nan Leyshon am fynd."

"Mi gei ditha' fynd yno ati hi ymhen blwyddyn, wsti. Dyna braf, yntê!"

Nesaent at Ynys-y-gog, ac o'i chongl hi yn y cerbyd, gwelai Eleri rai o ystrydoedd uchaf Bryn Glo yn y pellter.

"Na, paid â chrio, 'rwan. Mi fyddwn ni adra'n reit fuan, a mae dy fam wedi gwneud teisan 'fala' yn sbesial iti."

Cerddodd Eleri drwy Fryn Glo â'i phen yn uchel, heb gymryd un sylw o rai pobl a daflai olwg chwilfrydig tuag ati ac a sibrydai wrth ei gilydd. Pan gyrhaeddodd y tŷ, syrthiodd ar wddf ei mam, gan feichio wylo. Edmygodd William Jones ffordd Meri a Chrad o drin y sefyllfa.

"Mae Wncwl William yn sâl isio 'panad, yr ydw' i'n siŵr," oedd sylw Crad. "Tyd, Eleri, helpa i wneud y te, yn lle bod yn hen fabi fel 'na."

"Ydi, mae William druan bron â llwgu," meddai Meri. "Tyd i helpu dy fam, Eleri fach."

"Oeddat ti ddim yn sôn fod 'na deisan 'fala' i de?" gofynodd y chwarelwr i'w chwaer. "Un garw am deisan 'fala' ydw' i, hogan."

"Mi gaiff Eleri 'i hestyn hi. A'r jam eirin hwnnw mae Wncwl William mor ffond ohono fo."

Daliai Eleri i grio, ond rhoes cludo'r llestri a'r bwyd i'r bwrdd gymorth iddi i anghofio'i helynt. A phan aeth Crad ati i geisio helpu, gwthiodd ef o'r neilltu. Ciliodd yntau ymaith, gan gymryd arno ddigio.

"Mi a' i i'r parlwr am funud nes bydd y te'n barod," meddai. "Yr ydw i'n cael coblyn o dafod weithia' am ista'n ddiog yn y gadair 'na, ond dyma fi, pan ydw i'n cynnig helpu, yn cael fy ngyrru o'r ffordd. Mae hi'n anodd dallt y merched 'ma, William."

Aeth William Jones ato i'r parlwr cyn hir i'w alw at ei de.

Yr oedd llygaid Crad yn goch i gyd.