Athrylith Ceiriog/Pennod 8
| ← Pennod 7 | Athrylith Ceiriog gan Howell Elvet Lewis (Elfed) |
Pennod 9 → |
Gan hyny dechreuir gyda'r "Gwin "—difyrwch bwyta ac yfed, cwmniaeth lawen, a chwedleuaeth ysmala. Yn ngenau Béranger yr oedd canu i'r gwin yn faswedd difrifol, damniol. Pa haerllugrwydd a aeth erioed tu hwnt i'r ddwy linell gableddus?—
Le verre en main, gaiement je me confie
Au Dieu des bonnes gens!
Dal ei gwpan meddwol yn ei law, i yfed iechyd da ei enaid anfarwol, wrth ei "ysgafn—ymddiried i Dduw pobl dda!"
O'r fath awyr flamllyd afiach, y mae yn ddiangfa i un gael troi i gyfeillach Burns; ac y mae hyny yn dweyd llawer. Y mae y Gwin yn ei gân yntau; a gofidus yw gorfod ychwanegu fod melldith cyfeddach wedi dinystrio ei fywyd. Ond wedi'r cwbl, y mae yn rhyw gysur i gofio mai nid canmol yfed er mwyn yfed y mae. Swyn y cwpan i'w awen oedd y gyfeillach lawen, y difyrwch, a'r arabedd pert o amgylch y cwpan. Gwelir hyn ar unwaith yn ei gân hoffus i'r "hen amser gynt"—Auld Lang Syne—cân sydd yn nghalon yr Albanwr yn mhob cwr o'r byd, yn ei hyfryd adgofio o fwynderau diniwed boreu oes, pan y cerddai yn droednoeth trwy arianlif nant y mynydd, pan redai "lawer troedfedd flinderus ar hyd y llechweddau gan dynu "llygaid y dydd." Nid y cwpan meddwol sydd wedi rhoddi ei eneiniad halogedig i'r gân; ond y gwlith sydd ar y blodeu yn ngwanwyn oes—dyna ydyw ei heneiniad.
Os ydyw yn gwella o Béranger i Burns, y mae yn gwella drachefn o Burns i Ceiriog. Gwir nad yw yntau wedi cadw y gyfeddach yn llwyr o'i ganeuon. Prin, feallai, y gellid disgwyl hyny, pan gofiom deimlad yr urdd farddol Gymreig at ddirwest bum' mlynedd ar hugain yn ol, ac yn ddiweddarach hefyd. Ar y pwnc hwn yr oedd barn foesol Ceiriog yn siarad yn fwy clir na rhai o'i ganeuon. Yn y Bardd a'r Cerddor dywed (t.d. 32, 33):—
TESTYNAU rhagorol i ganu arnynt yw gwin a mêdd, cwnini difyrus, a digrifwch y dafarn. Y mae amser wedi bod yn Nghymru pan oedd mawl ir cwrw, a cherddi anogol i ddiota, yn hollol gydredol âg ysbryd yr oes. Y mae y cyfnod hwnw, fel llawer o bethau eraill, wedi myned heibio—ac am byth gobeithio. * * * * Y mae adeg prydyddiaeth y dafarn, fel duwinyddiaeth dderwyddol, wedi cyrhaedd pen pellaf ei bodolaeth. * * * Y ris isaf y gellir sangu arni heb gael ein hwtio ydyw cân ddigrifol, ddiddrwg—ddidda. Y mae yn golled mewn rhyw ystyr i'r bardd a'r cerddor fod y maes Bachanyddol wedi cael ei gau i fynu; ond y mae yr enill mewn golygiad foesol yn llawer mwy, a meusydd toreithiog newyddion yn ymagor i'r awen, yn lle y winllan gauedig a gymerwyd oddi arni.
Nis gallai sylwadau fod yn decach ac yn fwy pendant na'r dyfyniadau uchod. Ond yr oedd ystyfnigrwydd yr awen yn drech na barn foesol y bardd; a gormod iddi hi oedd myned heibio heb ganu cân i "Dafarniaeth"
Fe dyf yr haidd o hyd, o hyd,
Yn Ngwyndud ac yn Ngwent:
Fe dyf yr hops dan flodeu llon,
Ar faesydd ceinion Kent.
****
Gwnaiff amser hefyd wella'r bîr,
Ei wneud o'n glir a hên,
A dangos wneir, o flwydd i flwydd,
Ynfydrwydd Cyfraith Maine."
****
Gwna'r siwgwr rum, gwna ceirch y gin,
Ceir brandy a champagne;
A llosga'r tán i ferwi'r brag,
Er gwaetha' Cyfraith Maine.
Pa ddyn ieuanc a all ganu y fath benillion heb deimlo swyn y cwpan meddwol? Yn ymyl ei gân i dafarniaeth ceir cân fechan ddestlus i Gymedroldeb:
Bum yn gwrando ar ddirwestwr,
Bum yn gwrando ar dafarnwr;
Rho'wch i'r cyntaf lân ffynonau,
Rho'wch i'r olaf lawn farilau,
Cymedroldeb rho'wch i minau.
Mewn achos fel hwn, y drwg yw fod y bardd mor bob-ochrog yn ei syniadau moesol. Os mai tafarniaeth sydd iawn, caner mawl tafarniaeth; os mai cymedroldeb sydd iawn, caner mawl cymedroldeb; ac os mai dirwestiaeth sydd iawn, caner mawl dirwestiaeth. Ond y mae yn beryglus o ryddfrydig i ganu mawl y tri. Y mae defnyddio yr Enw Sanctaidd mewn math o chwareuaeth foesol fel hyn yn ymylu ar haerllugrwydd. Duw a chymedroldeb,—
Mae cymdeithas fel yr eigion,
Yn ymburo mewn dadleuon:
Trwy eithafau'r byd meddyliol,
Mae doethineb yr Anfeidrol
Yn cynhyrfu yn ei ganol.
Ac yna, Duw a dirwest,—
A laeswn ni ddwylaw cyn cael goruchafiaeth,
Na, gweithiwn yn ddewr, a gweddiwn ar Dduw;
A'r Arglwydd a etyb yn nhrefn ei Ragluniaeth
"Pa un ai moesoldeb ai meddwdod gaiff fyw."
Os meddylir ein bod yn gwneud defnydd rhy sarug o'r safon foesol, nid oes genym ond ateb fod moesoldeb barddonol yn rhy werthfawr i'w fradychu—hyd yn nod â chusan.
Dyddan yw cofio, wedi'r cwbl, mai ei ganeuon dirwestol yw y rhai mwyaf poblogaidd. Y mae seiniau cynhyrfus "Datod mae rhwymau" ac "A laeswn ni ddwylaw" wedi bod yn rhyfelgan ar hyd llawer cwm yn Nghymru. Ac y mae y gerdd dyner—"Roes i mo'm Cariad heibio "—wedi dwyn. yr elfen dirion i mewn i blith syniadau dirwestol;—elfen a gollir yn rhy aml yn ngwres brwdfrydedd eithafol.
Wrth ddarllen y caneuon hyn teimlir ar unwaith mai barddoniaeth ydynt, ac nid pregethau bychain wedi eu troi ar fydr. Gwir fod angerdd ei ddychymyg wedi gorweithio (ac mewn canlyniad wedi gwanychu) un neu ddau o'i syniadau: megys
am—
Lidiart y fynwent a'i 'sgrech ar ei hechel
Wrth dderbyn y meddwon i 'stafell y bedd!—
ac eilwaith,
Mae'r blodeu sy'n tyfu ar feddrod y meddwyn
Yn gollwng eu dagrau tan gysgod yr yw.
Ond ar y llaw arall ceir yn y caniadau hyn ddychymyg mor naturiol a'r ffynon fechan loyw gerllaw'r tŷ,
Mysg glaswellt, brwyn, a dail;
a'i dafnau yn disgyn tros y ceryg mwsoglyd,
I chwareu yn yr haul.
Dyma ffrwd fechan mor glir a gwlith y boreu—
Os oer a chymylog yw'r diwrnod,
Os crinwyd pob deilen fach werdd;
Mae haf ar ein hachos yn dyfod,
O! cadwn yn ysbryd y gerdd.
Ac eto:
Llifwch allan, ddyfroedd byw,
I gadw lili'r dŵr yn fyw,
A'i blodau'n wyn o hyd. * * * *}
Dirwest anwyl, tyf i fri,
Hardd lili wen y dŵr wyt ti.
A cher pob bwth yn Nghymru wen,
O cyfod di dy ben.
Ond o'r gyfres ddirwestol, y gân fwyaf barddonol yn ddibetrus yw yr un a enwir "Ar ddôl pendefig." Y mae yn hono ddychymyg byw; ac y mae y diweddglo mor rymus ag yw o gynhyrfus. Dodwn y ddau benill yn gyfan: y mae pob llinell mor darawiadol.
Ar ddôl pendefig, heidden wen
Ymgrymai'i phen yn hawddgar;
'Roedd cnwd ohonynt ar y cae,
Fel tonau hyd y ddaear:
A cher y fan, ar fin rhyw lyn,
'Roedd gwenith gwyn yn gwenu:
Un gwlith, un gwlaw, oedd ar y ddau,
Y cnydau prydferth hyny.
Fe roddodd Duw mewn gwlaw a gwlith,
Ei fendith ar y maesydd:
A dyn a godai gyda'r wawr
I dori lawr y cynydd.
Ond rhwng y ddeufaes trowynt ddaeth,
A rhuo wnaeth i'r nefoedd:—
"Fod un yn myn'd er bendith dyn,
Ar llall i ddamnio miloedd."
Afraid gwneud rhagor na chyfeirio at ganeuon eraill yn perthyn i'r dosbarth hwn: megys "Pobl y Potes, a Phobl y Llymru," a'i ddireidi addysgiadol:
Mae pobol y potes yn meddwl o hyd
Am bobol y llymru sy'n brafied eu byd;
A phobol y llymru, a haerant o hyd,
Fod potes yn curo'r holl fwydydd i gyd;—
"Ar noson Galangauaf," gyda bwyta afalau a'r tori cnau a'r "ystraeon am ysbrydion;" neu, drachefn, ei ganig dwt ar "O! na chaem Hwyl"—
Am gwrdd â rhai
Syn gallu mwynhau
Y noson bresenol yn ddedwydd;
A gwel'd pob un
Yn gynes gytûn,
Wrth siarad Cymraeg efo'u gilydd.