Brut y Tywysogion (Ab Owen)/Colli Teyrnas y Brytaniaid

← Rhagymadrodd

Brut y Tywysogion (Ab Owen testun cyfansawdd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Y Barwniaid Normanaidd →

BRUT Y TYWYSOGION.

---

I.

Colli Teyrnas y Brytaniaid.

[i. Yr Eing! a'r Saeson oedd wedi goresgyn gwastadeddau Britannia yn ymosod ar fynyddoedd ei gorllewin. Offa rhwng Hafren a Gwy. ii. Y cenhedloedd duon yn ymosod o ochr y môr; marw Rhodri Mawr a Hywel Dda. iii. Diffyg undeb; ymdrech Llewelyn ab Seisyllt a Gruffydd ab Llewelyn. iv. Y Normaniaid yn dod.]

 EDWAR ugain mlynedd a whechant oedd oed Crist pan fu y farwolaeth fawr drwy holl ynys Prydain. Ac o ddechreu byd hyd yna ydoedd blwydd yn eisieu o bedwar ugain mlynedd ac wyth cant a phum mil. Ac yn y flwyddyn honno y bu farw Cadwaladr Fendigaid, fab Cadwallon, fab Cadfan, brenin y Brytaniaid, yn Rhufain, y deuddegfed dydd o Fai, megis y proffwydasai Fyrddin cyn na hynny wrth Wrtheyrn Gwrtheneu. Ac o hynny allan y colles y Brytaniaid goron eu teyrnas, ac yr enillodd y Saeson hi.

Ac yn ol Cadwaladr y gwledychodd. Ifor, fab Alan frenin Llydaw, yr hon. a elwir Brytaen Fechan; ac nid megis brenin, namyn megis pennaeth neu dywysgog. A hwnnw a gynhelis lywodraeth ar y Brytaniaid wyth mlynedd a deugain; ac yna y bu farw.

Ac yna yn ol yntau y gwledychodd Rhodri Molwynog, Ac yn oes hwnnw y bu farwolaeth yn Iwerddon. Ac yna y crynodd y ddaear yn Llydaw. Ac yna y bu glaw gwaed yn Ynys Prydain ac Iwerddon. 690^[1] oedd oed Crist yna. Ac yna y dymchwelodd y llaeth a'r ymenyn yn waed; a'r lleuad a ymchwelodd yn waedol liw.

700. Bu farw Elffryt, frenin y Saeson.

710. Bu farw Pipin Fwyaf, brenin. Ffreinc. Ac yna cyn oleued oedd y nos a'r dydd. Ac yna bu farw Osbric, brenin y Saeson. A chysegrwyd eglwys Llan Fihangel.

720. Yr haf tesog. Ac yna bu farw. Beli fab Elfin. A bu frwydyr Heilin yng Nghernyw, a gwaith Garthi Maelog, a chad Pencoed yn Neheubarth; ac yn y tair brwydr hynny y gorfu y Brytaniaid.

730. Bu frwydyr ym Mynydd Carn.

740. Bu farw Beda offeiriad. Ac yna bu farw Owen, brenin y Pictiaid.

750. Bu brwydyr rhwng y Brytaniaid a'r Pictiaid yng ngwaith Maesydog, a lladdodd y Brytaniaid Dalargan, brenin. y Pictiaid. Ac yna bu farw Tewdwr fab Beli. A bu farw Rhodri, brenin y Brytaniaid; ac Edbald, brenin y Saeson.

760. Bu brwydr rhwng y Brytaniaid a'r Saeson yng ngwaith Henffordd. A bu farw Dyfnwal fab Tewdwr.

770. Symudwyd Pasg y Brytaniaid, drwy orchymyn Elbod, gŵr i Dduw. Ac yna bu farw Ffernfail fab Idwal; a Chubert abad. A bu distryw y Deheubarthwyr gan Offa frenin.

780. Diffeithiodd Offa frenin y Brytaniaid yn amser haf.

790. Daeth y paganiaid gyntaf i Iwerddon. A bu farw Offa frenin; a Meredydd, brenin Dyfed. A bu frwydyr yn Rhuddlan.

800. Lladdodd y Saeson Garadog, brenin Gwynedd. A bu farw Arthen brenin Ceredigion. A bu diffyg ar yr haul. A bu farw Rhein frenin; a Chadell, brenin Powys; ac Elbod, archesgob Gwynedd.

810. Duodd y lleuad ddydd Nadolig. A llosged Mynyw. A bu farwolaeth yr anifeiliaid ar hyd ynys Prydain. A bu farw Owen fab Meredydd. A llosged Deganwy o dân myllt. A bu frwydyr rhwng Hywel a Chynan; a Hywel a orfu. Ac yna bu daran fawr; a gwnaeth lawer o losgfâu. A bu farw Tryflin fab Rhein; a llas Griffri, fab Cyngen, o dwyll Elise ei frawd. A gorfu Hywel o Ynys Fon, a gyrrodd Gynan ei frawd o Fon ymaith, gan ladd llawer o'i lu; ac eilwaith gyrrwyd Hywel o Fon. Bu farw Cynon frenin; a diffeithiodd y Saeson fynyddoedd. Eryri, a dygant frenhiniaeth Rhufoniog, A bu waith Llan Faes. A diffeithiodd Cenwlf frenhinaethau Dyfed.

PENMAEN MAWR.

820. Distrywiwyd castell Deganwy gan y Saeson. Ac yna dwg y Saeson frenhiniaeth Powys yn eu meddiant A bu farw Hywel.

830 Bu diffyg ar y lleuad yr wythfed. dydd o fis Rhagfyr. A bu farw Satubin, esgob Mynyw.

810. Gwledychodd Meurig esgob ym Mynyw. A bu farw Idwallon. A bu gwaith Cetyll. A bu farw Merfyn. A bu waith Ffinant. A llas Ithel, brenin Gwent, gan wyr Brycheiniog.

850. Llas Meurig gan y Saeson, a thagwyd Cyngen gan y cenhedloedd, a diffeithiwyd Mon gan y cenhedloedd duon. A bu farw Cyngen, brenin Powys, yn Rhufain. A bu farw Ionathal, tywysog Abergele.

860. Gyrrwyd Cadweitheu ymaith. A bu farw Cynan Fant Nifer. A diffaethiwyd Caer Efrog yng nghad Dubcynt.

870. Bu cad Cryn Onnen, a thorred. Caer Alclud gan y paganiaid. A boddes Gwgawn, fab Meurig, brenin Ceredigion. A bu waith Bangolau, a gwaith Menegyd ym Mon. A bu farw Meurig, esgob bonheddig a chymerth Lwmbert esgobaeth Fynyw. A boddes Dwrngarth frenin Cernyw. A bu waith duwSul ym Mon; a llas Rhodri a Gwriad ei frawd gan y Saeson. A bu farw Aedd fab Mellt.

880. Bu waith Conwy, i ddial Rhodri o Dduw.

890. Bu farw Subni, y doethaf o'r Ysgotiaid. Ac yna daeth y Normaniaid duon eilwaith i Gastell Baldwin. A bu farw Heinuth fab Bledri. Ac yna daeth Anarawd i ddiffeithio Ceredigion ac Ystrad Tywi. Ac yna diffeithiodd y Normaniaid Loegr, a Brycheiniog, a Morgannwg, a Gwent, a Buallt a Gwynllwg. Ac yna diffygiodd bwyd yn Iwerddon; canys pryfed o nef a ddigwyddodd, ar waith gwadd, a deu-ddant bob un, a'r rhai hynny a fwytaodd yr holl ymborth, a thrwy ympryd a gweddi y gwrthladdwyd. Ac yna bu farw Elstan frenin, ac Alfred frenin lwys.

900. Daeth Igmwnd i Ynys Fon, a chynhaliodd faes Rhos Meilon. Ac yna llas mab Merfyn gan y genedl, a bu farw Llywarth fab Hennyth, a llas pen Rhydderch fab Hennyth dduw-gwyl Bawl. A bu waith Dineirth, yn yr hwn y las Maelog Cam fab Peredur. Ac yna dilewyd Mynyw. A bu farw Gorchwyl esgob; a bu farw Corfog, brenin ac esgob holl Iwerddon, gŵr mawr ei grefydd a'i gardod. Mab i Gulenan a las o'i fodd mewn brwydr. A bu farw Cerwallt, fab Mureson frenin Lnangesy, o geugant ddiwedd. A bu farw Asser, arch esgob ynys Prydain, a Chadell fab Rhodri.

910. Daeth Other i ynys Prydain. Bu farw Anarawd fab Rhodri brenin y Brytaniaid. A diffeithiwyd Iwerddon a Mon gan bobl Dulyn. A bu farw Edelfilled frenhines. A las Clydog fab Cadell gan Feurig ei frawd. A bu farw Nereu esgob. A bu waith y Dinas Newydd.

920. Aeth Hywel Dda frenin, fab Cadell, i Rufain. A bu farw Elen.

930. Llas Gruffydd ab Owen gan wyr Ceredigion. A bu ryfel Brun. A bu farw Hennyrth fab Clydog a Meurig ei frawd. A bu farw Edelstan, brenin y Saeson.

940. Bu farw Abloyc frenin. A Chadell fab Arthfael a wenwynwyd. Ac Idwal fab Rhodri, ac Elised ei frawd, a las gan y Saeson. A bu farw Lwmbert, esgob Mynyw a fu farw. Ystrad Clwyd a ddiffeithiwyd gan y Saeson, A Hywel Dda fab Cadell frenin, pen a moliant yr holl Frytaniaid, a fu farw. A Chadwgan fab Owen a las gan y Saeson. Ac yna bu waith Carno, rhwng meibion Hywel a meibion Idwal.

950. Diffeithiodd Iago a Ieuaf, meibion Idwal, Ddyfed ddwy waith. Ac yna bu farw Dyfnwal a Rhodri, meibion Hywel. Ac yna bu lladdfa fawr rhwng meibion Idwal a meibion Hywel yng ngwaith Llanrwst. A llas Hir Mawr ac Anarawd gan y bobloedd; meibion oedd y rhai hynny i Wriad. Ac wedi hynny. diffeithiwyd Ceredigion gan feibion Idwal. A bu farw Edwyn fab Hywel, a boddes Haeardwr fab Merfyn. A las Congalch brenin Iwerddon, a Gwgawn fab Gwriad. A bu yr haf tesog. A bu dirfawr eira fis Mawrth, a meibion Idwal yn gwledychu. A diffeithiodd meibion Abloce Gaer Gybi a Lleyn.

960. Llas Idwal fab Rhodri. A llas meibion Gwynn. A diffeithiwyd y Tywyn gan y bobloedd. A bu farw Meurig fab Cadfan, a Rhydderch esgob, a Chadwallon fab Owen. Ac yna diffeithiodd y Saeson, ac Alfryd yn dywysog iddynt, frenhiniaethau meibion Idwal. A llas Rhodri fab Idwal, a diffeithiwyd Aberffraw. Ac wedi hynny delis Iago fab Idwal Ieuaf fab Idwal, ei frawd, a charcharwyd Ieuaf, ac wedi hynny ei croged. Ac yna diffeithwyd Gwyr gan Einion fab Owen; a diffeithiodd Marc fab Harold Benmon.

970. Diffeithiodd Gothrie fab Harold Fon, ac o fawr ystryw darostyngodd yr holl ynys. Ac yna cynhullodd Edward brenin y Saeson ddirfawr lynges hyd yng Nghaer Lleon ar Wysg. A gwrthladdwyd Iago o'i gyfoeth, a gwledychodd Hywel drwy fuddugoliaeth. A chlefychwyd Meurig fab Idwal, a bu farw Morgan. Ac yna bu farw Edgar, brenin y Saeson. Ac aeth Dwawallon, brenin Ystrad Clwyd, i Rufain. A bu farw Idwallon fab Einion. Ac eilwaith y diffeithiodd Einion Wyr. A diffeithiwyd Llwyn Celynog Fawr gan Hywel fab Ieuaf a'r Saeson. Ac yna daliwyd Iago. A gorfu Hywel fab Ieuaf, a goresgynwys Iago. A las Idwal. Ac wedi hynny diffeithiodd Cystenyn fab Iago a Gotbric fab Harold Leyn a Mon: ac wedi hynny llas Cystenyn fab Iago gan Hywel fab Ieuaf yn y frwydyr a elwir gwaith Hirbarth.

980. Diffeithiodd Gotbric fab Harold Ddyfed a Mynyw. A bu waith Llanwenog. Ac yna diffeithwyd Brycheiniog a holl gyfoeth Einon fab Owen gan y Saeson, ac Alfryd yn dywysog arnynt. A Hywel fab Ieuaf ac Einon a laddodd lawer o'i lu. Ac yna llas Einion fab Owen drwy dwyll gan uchelwyr Gwent. A bu farw bonheddig esgob. A lladdodd y Saeson Hywel fab Ieuaf drwy dwyll. A llas Ionafal fab Meurig, a Chadwallon fab Ieuaf a'i lladdodd. Cadwallon fab Ieuaf drwy fuddugoliaeth a oresgynnwys ei gyfoeth, nid amgen nag ynys Fon, a Meirionnydd a holl wladoedd Gwynedd o ddirfawr ystryw a challter a ddarestyngodd. Ac yna ysbeiliwyd Llywarch ab Owen o'i lygaid. A diffeithiodd Gotbric fab Harold, a'r llu du ganddo, ynys Fon. A dallwyd dwy fil o ddynion, a'r dryll arall onaddunt. a ddug Meredydd fab Owen gyd ag ef i Geredigion a Dyfed. Ac yna bu farwolaeth ar yr holl anifeiliaid yn holl ynys. Prydain. Ac yna bu farw Ieuaf fab Idwal, ac Owen fab Hywel. A diffeithiodd y cenhedloedd Lanbadarn a Mynyw a Llanilltyd a Llanforgan a Llandudoch. Ac yna llas mab Abloce. A thalodd Meredydd, yn deyrnged i'r cenhedloedd duon, geiniog o bob dyn. A bu dirfawr farwolaeth ar y dynion rhag newyn. Llas Owen fab Dyfnwal. Diffeithiodd Meredydd Faesyfed.

990. Diffeithiodd Edwin fab Einon ac Eclis fawr, tywysog y Seis oddiar foroedd y dehau, holl frenhiniaethau Meredydd, nid angeu Dyfed, a Cheredigion, a Gwyr, a Chydweli; ac eilwaith cymnerth wystlon o'r holl gyfoeth: a'r drydedd waith diffeithiodd Fynyw. A Meredydd a huriodd y cenhedloedd a ddaethant yn eu hewyllys gydag ef, a diffeithiodd wlad Forgan; a Chadwallon ei fab a fu farw. Yna dwg meibion Meurig gyrch byd yng Ngwynedd, a diffeithiwyd ynys Fon gan y cenhedloedd dduw-Iau Dyrchafael. Yna bu dirfawr newyn yng nghyfoeth Meredydd. A bu frwydr rhwng meibion Meurig a Meredydd yn ymyl Llangwm, a gorfu feibion Meurig: ac yno llas Tewdwr fab Einon. Ac yna diffeithiwyd Manaw gan Yswein fab Harold. A llas Idwal fab Meurig. A diffeithiwyd Arthmarcha. A llosged a dibobled Mynyw gan y cenhedloedd; a llas Morgeneu esgob ganddynt. A bu farw Meredydd fab Owen, y clodforusaf frenin y Brytaniaid.

1000. Diffeithiwyd Dulyn gan yr Ysgotiaid. A gwledychodd Cynan fab Hywel yng Ngwynedd. A diffeithiodd y cenhedloedd Ddyfed. A bu farw Morgan fab Gwyn, ac Ifor Porth Talarthi. Ac wedi hynny llas Cynan fab Hywel. A dallwyd Gwliach a Gwriad.

1010. Diffeithiwyd Mynyw gan y Saeson, nid amgen gan Eutris ac Ubis. A bu farw Haearndrud, mynach o Enlli. Ac yna daeth Yswein fab Harold i Loegr, a gyrrodd Eldryd fab Edgar o'i deyrnas, a gwledychodd yn ei gyfoeth, yn yr hwn y bu farw yn y flwyddyn honno. Ac yna cyffroes Brian, brenin holl Iwerddon, a Mwrchath ei fab, a lliaws o frenhinoedd ereill, yn erbyn Dulyn, y lle yr oedd Sitruc fab Abloce yn frenin. Ac yn eu herbyn daeth gwyr Largines, a Mael Mordaf yn frenin arnaddynt, ac ymarfoll a orugant yn erbyn Brian frenin. A huriodd Sitruc gant yn erbyn Brian frenin, ac yna huriodd Sitruc longau hirion arfog, yn gyflawn o wyr llurygog, a Derotyr yn dywysog arnaddynt. Ac wedi bod brwydyr rhyngddynt, a gwneuthur aerfa o bob tu, llas Brian a'i fab o'r naill du, a thywysog y llongau a'i frawd a Mael Morda

MYNACHLOG BASIN.

frenin o'r tu arall. Ac yna llas Owen fab Dyfnwal. Ac yna goresgynodd Cnut fab Yswein frenhiniaeth Loegr a Denmarc a Germania. Ac yna llas Aedan fab Blegywryd, a'i bedwar meib, gan Lywelyn fab Seisyll. A llas Meurig fab Arthfael.

Yna dychmygodd neb un Ysgot yn gelwydd ei fod yn fab i Feredydd frenin, a mynnodd ei alw ei hun yn frenin. A chymerth gwyr y deheu ef yn arglwydd ac i deyrnas, a henw un Rhein. Ac yn ei erbyn rhyfelodd Llywelyn fab Seisyll, goruchel frenin Gwynedd, a phennaf a chlodforusaf frenin o'r holl Frytaniaid. Yn ei amser ef y gnotai hynafiaid. y deyrnas ddywedyd fod ei gyfoeth ef, o'r môr bwygilydd, yn gyflawn o amlder da a dynion, hyd na thebygid bod na thlawd nac eisiwedig yn ei holl wladoedd, na thref wag na chyfle diffyg. Ac yna dug Rhein Ysgot lu yn ddilesg; a herwydd defod yr Ysgotiaid, yn falch syberw, annog a wnaeth ei wyr i ymladd, ac yn ymddiriedus addaw a wnaeth iddynt mai ef a orfyddai. Ac ymgyfarfod a orug yn eofn a'i elynion, ac hwyntau yn wastad ddiofn a orusant y chwyddedig drahaus anogwr hwnnw. Ac yntau yn hy ddiofn a gyrchodd y frwydyr, ac wedi gweithio y frwydyr a gwneuthur cyffredin aerfa o bobtu, a gwastad ymladd, drwy lewder y Gwyndyd, yna y gorfuwyd Rein Ysgot a'i lu. A herwydd y dywedir yn y ddibareb "Annog dy gi ac nac erlid," ef a gyrchodd yn lew eofn, ac a giliodd yn waradwyddus o lwynogol ddefod. A'r Gwyndyd yn llidiog a'i hymlynodd, drwy ladd ei lu a diffeithio ei wlad, ac ysbeilio pob man, a'u distryw hyd y Mars, ac nid ymddanghoses yntau byth o hynny allan. A'r frwydr honno a fu yn Aber Gwili.

Ac wedi hynny daeth Eilad i ynys Prydain, a diffeithiwyd Dyfed, a thorred Mynyw. Ac yna bu farw Llywelyn fab Seisyll; a chynhaliodd Rhyddereli fab Iestin lywodraeth y Deheu. Ac yna bu farw Morgeneu esgob. A llas Cynan fab Seisyll.

1030. Llas Rhydderch fab Iestin gan yr Ysgotiaid. Ac yna cynhaliodd Iago fab Idwal lywodraeth Gwynedd wedi Llywelyn fab Seisyll. A Hywel a Meredydd, feibion Edwin, a gynhalasant lywodraeth y Dehau. Ac yna bu waith Hiraethwy rhwng meibion Edwin gan feibion Cynan. A Charadog fab Rhydderch a las gan y Saeson. Ac yna bu farw Cnut fab Yswein, frenin Lloegr a Denmarc a Germania; ac wedi ei farw ef y ffoes Eilaf hyd yn Germania. Ac yna delis y cenhedloedd Feurig fab Hywel, a llas Iago frenin Gwynedd; ac yn ei le yntau gwledychodd Gruffydd fab Llywelyn ab Seisyll, a hwnnw, o'i ddechreu hyd y diwedd, a ymlidiodd y Saeson a'r cenhedloedd ereill, ac a'u lladdodd, ac a'u difaodd, ac o luosogrwydd o ymladdau a'u gorfu. Y frwydyr gyntaf a wnaeth yn Rhyd y Groes ar Hafren, ac yno y gorfu ef. Y flwyddyn honno y dibobles ef Lanbadarn, ac y cynhelis ef lywodraeth Deheubarth, ac y gwrthladdodd Hywel fab Edwin o'i gyfoeth. Ac yna bu farw Henrim, esgob Mynyw. Ac yna bu waith Pencader, a gorfu Ruffydd ar Hywel, a delis ei wraig, ac a'i cymerth yn wraig iddo ei hun.

1040. Bu frwydr Pwll Dyfach, ac yno y gorfu Hywel y cenhedloedd a oeddynt yn diffeithio Dyfed. Yn y flwyddyn delit Gruffydd gan genhedloedd Dulyn. Ac yna bu farw Hywel fab Edwin, brenin gwlad Forgan, yn ei henaint. Ac yna meddyliodd Hywel fab Edwin ddiffeithio Deheubarth, a llynges o genedl Iwerddon gydag ef, ac yn ei erbyn y gwrthwynebodd iddo Ruffydd ab Llywelyn. Ac wedi bod creulawn frwydr a dirfawr aerfa ar lu Hywel a'r Gwyddyl yn Aber Tywi, y digwyddodd Hywel ac y llas; ac yna gorfu Ruffydd. Ac yna bu farw Ioseff, esgob Teilo, yn Rhufain. A bu dirfawr dwyll gan Ruffydd a Rhys, meibion Rhydderch, yn erbyn Gruffydd fab Llywelyn. Ac yna digwyddodd amgylch saith ugeinwyr o deulu Gruffydd, drwy dwyll gwyr Ystrad Tywi, ac i ddial y rhai hynny y diffeithiodd Gruffydd Ystrad Tywi a Dyfed. Ac yna bu dirfawr eira duw-Calan Ionawr, a thrigodd hyd wyl Badrig. A bu ddiffaith holl Ddeheubarth.

1050. Pallodd llynges o Iwerddon yn dyfod i Ddeheubarth. Ac yna lladdodd Gruffydd fab Llywelyn Ruffydd fab Rhydderch. Ac wedi hynny cyffroes Gruffydd ab Llywelyn lu yn erbyn y Saeson, a chyweirio byddinoedd yn Henffordd; ac yn ei erbyn cyfodes y Saeson, a dirfawr lu ganddynt, a Rheinwlff yn dywysog arnynt: ac ymgyfarfod a orugant, a chyweirio byddinoedd, ac ymbarotoi i ymladd; a'u cyrchu a wnaeth Gruffydd yn ddiannod, a byddinoedd cyweir ganddo; ac wedi bod brwydyr chwerwdost, a'r Saeson heb allel goddef cynnwrf y Brytnaiaid, a ymchwelasant ar ffo, ac o ddirfawr laddfa y digwyddasant. A'u ymlid yn lud a wnaeth Gruffydd i'r gaer, ac i mewn y doeth, a dibobli y gaer a wnaeth, thorri, a llosgi y dref; ac oddyna, gyda dirfawr anrhaith ac ysbail, ymchwelodd i'w wlad yn hyfryd fuddugol. Ac yna daeth Magnus fab Harold, brenin Germania, i Loegr, a diffeithiodd frenhiniaethau y Saeson, a Gruffydd frenin y Brytaniaid yn dywysog ac yn gynhorthwy iddo. Ac yna bu farw Owen fab Gruffydd.

1060. Digwyddodd Gruffydd fab Llywelyn, pen a tharian ac amddiffynnwr y Brytaninid, drwy dwyll ei wyr ei hun. Y gŵr a fuasai anorchfygedig cyn na hynny, yr awr hon a adewid mewn glynnau difeithion, wedi dirfawrion anrheithiau, a difesuredigion fuddugolaethau, ac aneirif oludoedd aur ac ariant a gemau a phorfforolion wisgoedd. Ac yna bu farw Ioseff, esgob Mynyw. A bu farw Dwnchath fab Brian yn myned i Rufain. Ac yna meddyliodd Harold frenin Denmarc ddarostwng y Saeson; yr hwn a gymerth Harold arall, fab Godwin iarll, iarll a oedd frenin yna yn Lloegr, yn ddirybudd ddiarf, ac o ddisyfyd ymladd drwy wladol dwyll a'i trewis i'r llawr oni fu farw. A'r Harold hwnnw, a fuasai iarll yn gyntaf, trwy greulonder wedi marw Edward frenin a enillodd yn anyledus uchelder teyrnas Lloeger. A hwnnw a ysbeiliwyd o'i deyrnas a'i fywyd gan Wilym bastard, tywysog Normandi, cyd bocsachai a'r fuddugoliaeth cyn na hynny. A'r Gwilym hwnnw, drwy ddirfawr frwydyr, a amddiffynnodd deyrnas Loeger o anorchfygedie law a'i fonheddicaf lu. Ac yna bu waith Mechen, rhwng Bleddyn a Rhiwallon feibion Cynfyn, a Meredydd ac Ithel feibion Gruffydd. Ac yna digwyddodd meibion Gruffydd; Ithel a las yn y frwydyr, a Meredydd a fu farw o annwyd yn ffo. Ac yno llas Rhiwallon fab Cynfyn. Ac yna cynhelis Bleddyn fab Cynfyn Gwynedd a Phowys, a Meredydd fab Owen fab Edwin a gynhnelis Ddeheubarth.

1070. Llas Meredydd fab Owen gan Garadog fab Gruffydd fab Rhydderch o'r Ffreinc, ar lan afon Rymni. Ac yna llas Macmael Nimbo clodforusaf a chadarnaf frenin y Gwyddyl, o ddisyfyd frwydr; y gŵr a oedd aruthr wrth ei elynion, a hynaws i giwdawdwyr, a gwâr wrth bererinion a dieithriaid. Yna diffeithiodd y Ffreinc Geredigion a Dyfed, a Mynyw a Bangor a ddiffeithiwyd gan y cenhedloedd. Ac yna bu farw Bleiddud esgob Mynyw, a chymerth Sulien yr esgobawd. Yna eilwaith diffeithiodd y Ffreinc Geredigion. Ac yna llas Bleddyn fab Cynfyn gan Rys ab Owen, drwy dwyll drwg ysbrydolion benaethau ac uchelwyr Ystrad Tywi; y gŵr a oedd, wedi Gruffydd ei frawd, yn cynnal yn ardderchog holl deyrnas y Brytaniaid. Ac yn ei ol yntau gwledychodd Trahaearn fab Caradog ei gefnder ar deyrnas y Gwyndyd, a Rhys ab Owen a Rhydderch fab Caradog a gynhalasant Ddeheubarth. Ac yna ymladdodd Gruffydd fab Cynan wyr Iago a Mon, a lladdodd y Gwyndyd Gynwrig fab Rhiwallon. Ac yna bu frwydyr yng Nghamddwr rhwng Goronw a Llywelyn meibion Cadwgan a Charadog fab Gruffydd gydag hwynt, a Rhys fab Owen a Rhydderch fab Caradog gyda'r rhai hynny hefyd. Yn y flwyddyn honno y bu brwydr Bron yr Erw, rhwng Gruffydd a Thrahaearn. Ac yna llas Rhydderch fab Caradog gan Feirchion fab Rhys fab Rhydderch ei gefnder drwy dwyll. Ac yna bu frwydr Gwenotyll rhwng meibion Cadwgan a Rhys fab Owen a Rhydderch fab Caradog, y rhai a orfuant eilwaith. Ac yna bu frwydyr Pwll Gwdyg, ac yna gorfu Trahaearn, brenin Gwynedd, a dialodd waed Bleddyn fab Cynfyn drwy rad Duw, yr hwn a fu waraf a thrugarocaf o'r brenhinoedd: ac nid argyweddai i neb oni chodid; a phan godid, o'i anfodd y dialai yntau ei godiant; gwâr oedd wrth ei geraint, ac amddiffynnwr amddifaid a gweinion a gweddwon, a chadernid y doeth, ac anrhydedd a grwndwal yr eglwysau, a diddanwch y gwladoedd, a hael wrth bawb; aruthr yn rhyfel a hygar ar heddwch, ac amddiffyn i bawb. Ac yna y digwyddodd holl deulu Rhys, ac yntau yn ffoadur, megis carw ofnog ymlaen y milgwn drwy y perthi a'r creigiau. Ac yn niwedd y Awyddyn llas Rhys ap Hywel ei frawd gan Garadog ab Gruffydd. Ac yna gedewis Sulien ei esgobawd, ac y cymerth Abraham

UWCHBEN Y GELYN.

Ac yna dechreuodd Rhys ab Tewdwr wledychu. A diffeithiwyd Mynyw yn druan gan y cenhedloedd, a bu farw Abraham esgob Mynyw, a chymerth Sulien yr esgobawd eilwaith. Ac yna bu frwydr ym Mynydd Carn, ac yna llas Trahaearn fab Caradog fab Gruffydd wyr Iago, a'r Ysgotiaid gydag ef yn gynhorthwy iddo. A llas Gwrgeneu fab Seisyll drwy dwyll gan feibion Rhys Sais. Ac yna daeth Gwilym bastard, brenin y Saeson a'r Ffreinc a'r Brytaniaid, wrth weddio, drwy bererindod i Fynyw.

Nodiadau

1. O hyn allan rhoir y blynyddoedd yn ffigyrau yn lle geiriau fel eu ceir yn Llyfr Coch Hergest.