Brut y Tywysogion (Ab Owen)/Meibion y Dewrion

← Rhwng dwy Genhedlaeth

Brut y Tywysogion (Ab Owen testun cyfansawdd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Yr Arglwydd Rhys →

VII.
Meibion y Dewrion.

[1. Meibion Gruffydd ab Rhys,—ysigo Cadell, marw Meredydd, gallu yr Arglwydd Rhys. 2. Meibion Owen Gwynedd, medr milwrol Hywel, terfysg Cynan. 3. Madog ab Meredydd o Bowys. 4. Yr ymladd rhwng Owen Gwynedd a Harri'r Ail]

1146. Daeth Lowys frenin Ffreinc, ac amherawdwr yr Almaen gydag ef, a dirfawr luosogrwydd o ieirll a barwniaid a thywysogion gydag hwynt, a chroes i Gaerusalem.

Cyffroes Cadell ab Gruffydd, a'i frodyr Meredydd a Rhys, a Gwilym ab Gerallt a'i frodyr gydag hwynt, lu am ben castell Gwys. Ac wedi anobeithio onaddunt yn eu nerthoedd eu hunain, galw Hywel ab Owen a orugant yn borth iddynt, Canys gobeithio yr oeddynt, o'i ddewrlow luosogrwydd ef, parotaf ei ymladdau a'u doethaf gyngor, gaffel onaddynt y fuddugoliaeth. A Hywel, megis yr oedd chwannog yn wastad i glod a gogoniant, a beris cynnull llu gloewaf a pharotaf yn anrhydedd eu harglwydd; cymryd hynt a orug tua'r dywededig gastell. Ac wedi ei arfoll yn anrhydeddus o'r dywededigion farwniaid yno, pabellu a wnaeth. A holl negesau y rhyfel a wneid o'i gyngor ef a'i ddychymyg. Ac felly yr oedd pawb ar a oedd yno i oruchel ogoniant a buddugoliaeth drwy orfod ar y castell o'i gyngor ef, gan ddirfawr ymryson ac ymladd. Ac oddyno yr ymchwelodd Hywel yn fuddugol drachefn.

Ni bu bell gwedi hynny oni fu terfysg rhwng Hywel a Chynan feibion Owen a Chadwaladr. Ac oddyna y daeth Hywel o'r naill tu, a Chynan o'r tu arall, hyd ym Meirionnydd; a'u galw a wnaethant i law gwyr y wlad a giliasant i noddfâu eglwysau, gan gadw ag hwynt y noddfâu ac anrhydedd yr eglwys. Ac oddyna cyweirio eu byddin a wnaethant tua Chynfael, castell Cadwaladr, yr hwn a wnaethoedd Cadwaladr cyn no hynny, yn y lle yr oedd Morfran abad y Ty Gwyn yn ystiwart, yr hwn a wrthodes roddi y wrogaeth iddynt, cyd ys profid weithiau drwy arwyddion fygythiau, gweithiau ereill drwy aneirif anrhegion a rhoddion a gynhygid iddo. Canys gwell oedd ganddo farw yn addfwyn na dwyn ei fuchedd yn dwyllodrus. A phan weles Hywel a Chynan hynny, dwyn cyrch cynhyrfus i'r castell a wnaethant, ac ennill a orugant y drais. Ac o fraidd y diengis ceidwaid y castell drwy nerth eu cyfeillion, wedi lladd rhai o'u cydymdeithion a brathu ereill.

Bu farw Robert iarll, fab Harri, gŵr a gynhalasai ryfel yn erbyn Ystefyn frenin. ddeuddeng mlynedd cyn na hynny.

1147. Bu farw Uchtrud esgob Llandaf, gŵr mawr ei foliant ac amddiffynnwr yr eglwysau, gwrthwynebwr ei elynion, yn ei berffaith henaint. Ac yn ei ol ynteu y bu esgob Nicol fab Gwrgant. Bu farw Bernard esgob Mynyw, yn y drydedd flwyddyn ar ddeg ar hugain o'i esgobawd, gŵr rhyfedd ei foliant a'i ddwyfolder a'i sancteiddrwydd oedd, wedi dirfawrion lafuriau ar dir a môr; wrth beri i eglwys Fynyw ei hen ryddid. Ac yn ei ol yntau dynesodd yn esgob Dafydd fab Geralt archddiagon Ceredigion. Bu farw Robert esgob Henffordd gwr oedd, herwydd ein barnwriaeth ni, grefyddus a chyflawn o weithredoedd cardodau a hygar borthwr y tlodion, ac arbennig degwch yr eglwysau, yn gyflawn o ddyddiau da, hyd na lygrid. cader yr faint brelad hwnnw o anheilwng orlyniawdur. Yna yr urddwyd Gilbert, abad Caerloew, yn esgob Henffordd. Bu fawr farwolaeth yn ynys Prydain.

1148. Adeilodd Owen fab Gruffydd ab Cynan gastell yn Ial. Adeilodd Cadwaladr fab Gruffydd gastell Llanrhystud o gwbl, ac a roddes ei ran ef o Geredigion i Gadwgan ei fab. Ynghylch diwedd y flwyddyn honno adeiladd Madog fab Meredydd gastell Croesyswallt, a rhoddes Gyfeiliog Owen a Meurig feibion Gruffydd ab Meredydd, ei neiaint.

1149. Adgyweiriodd Cadell ab Gruffydd gastell Caerfyrddin er tegwch a chadernid ei deyrnas, a diffeithiodd Gydweli. Carcharodd Owen, frenin Gwynedd, Gynan ei fab. Delis Hywel fab Owen Gadfan fab Cadwaladr ei gefnder, ac achubodd y tir a'i gastell. Ni bu bell wedi hynny oni ddoeth meibion Gruffydd fab Rhys, Cadell a Meredydd a Rhys,—a llu ganddynt i Geredigion, a'i goresgyn hyd yn Aeron. Darparodd Madog, fab Meredydd frenin Powys drwy nerth Randwl iarll Caerlleon, cyfodi yn erbyn Owen Gwynedd. Ac wedi lladd pobl ei gynhorthwywyr ef, ymchwelodd y rhai ereill eu cefnau i ffoi.

1150. Dug Cadell a Meredydd a Rhys, feibion Gruffydd ab Rhys, Geredigion oll gan Hywel ab Owen, eithr un castell a oedd ym Mhen Gworn yn Llanfihangel. Wedi hynny goresgynasant gastell Llanrhystud o hir ymladd ag ef Wedi hynny cafas Hywel fab Owen y castell hwnnw o drais, ac ei llosges oll. Ni bu haeach wedi hynny pan adgyweiriodd Cadell a Meredydd feibion Gruffydd ab Rhys gastell Ystradmeurig.

Ac wedi hynny gadawyd Cadell fab Gruffydd yn lled farw, wedi ei ysigo yn greulon o rai o wyr Dinbych, ac ef yn hela. Ychydig wedi hynny, wedi cynnull o Feredydd a Rhys feibion Gruffydd ab Rhys eu cadernit, yn gyfun cyrchasant Whyr, ac ymladd a wnaethant a chastell Aberllychwr, a'i losgi, a diffeithio y wlad. Adgyweiriasant hwy ill dau gastell Diniweileir ac adgyweiriodd Hywel fab Owen gastell Hwmffre yn nyffryn Cletwr.

1151. Ysbeiliodd Owen Gwynedd. Gunedda fab Cadwallon, ei nai fab ei frawd, o'i lygaid. Lladdodd Llywelyn ab Madog ab Meredydd Ysteffyn fab Baldwin. Bu farw Simon, archddiagon Cyfeiliog, gwr mawr ei anrhydedd a'i deilyngdod.

1152. Cyweiriodd Meredydd a Rhys, feibion Gruffydd fab Rhys, i Benwedig. Ac ymladd a wnaethant â Chastell Hywel, a'i dorri. Ni bu fawr wedi hynny oni chyrchodd feibion Rhys gastell Dinbych: a thrwy frad nos, wedi torri y porth, goresgynasant y castell, a dodasant ef yng nghadwraeth Gwilym fab Geralt. Ac wedi darfod hynny, diffeithiodd Rhys fab Gruffydd, a dirfawr lu gydag ef, gastell Ystrad Cyngen Mis Mai wedi hynny eyrchodd Gruffydd a Rhys feibion Gruffydd i gyd i gastell Aberafan, ac wedi ladd y castellwyr a llosgi y castell, dirfawr anrhaith ac aneirif oludoedd a ddygant ganddynt. Oddyno eilwaith diffeithiodd Rhys Gyfeiliog drwy fuddugoliaeth.

Bu farw Dafydd fab y Moel Cwlwm brenin Prydain. Daeth Harri tywysog i Loegr. Bu farw Randwlff iarll Caerllion. Aeth Cadell mab Gruffydd i bererindod, a gadewis ei holl feddiant a'i allu yng nghadwraeth Meredydd a Rhys, ei frodyr, oni ddelei ef.

1153. Bu farw Ysteffyn frenin, y gwr a gynhaliodd frenhiniaeth Lloegr o drais yn ol Henri fab Gwilym Bastard. A gwedi hynny daeth Henri fab yr amberodres, a chynhaliodd holl Loegr.

Bu farw Griffri ab Gwynn.

1154. Bu farw Meredydd ab Gruffydd ab Rhys brenin Ceredigion ac Ystrad Tywi a Dyfed, yn y bumed flwyddyn ar hugain o'i oed, gŵr a oedd ddirfawr ei drugaredd wrth dlodion, ac ardderddog ei gadernid wrth ei elynion, a chyfoethog ei gyfiawnder.

Bu farw Geffrei, esgob Llandaf, ar offeren; a iarll Henffordd.

1155. Pan gigleu Rhys fab Gruffydd fod Owen Gwynedd ei ewythr yn dyfod a llu ganddo i Geredigion, yn ddilesg y cynhullodd yntau lu a daeth hyd yn Aber Dyfi; ac yno y gorffwysodd ar fedr ymladd a rhoddi brwydr i Owen Gwynedd a'i lu. Ac ni bu bell wedi hynny pan wnaeth yno gastell.

Gwnaeth Madog fab Meredydd, arglwydd Powys, gastell yng Nghaereinion yn ymyl Cymer. Diengis Meirig fab Gruffydd, nai i'r dywededig Fadog, o'i garchar. Ni bu bell wedi hynny oni chysegrwyd eglwys Fair ym Meifod.

Bu farw Terdeilach frenin Conach.

1156. Dug Henri fab yr amherodres, ŵyr oedd hwnnw i Henri fab Gwilym Bastard, lu hyd yn maesdir Gaerlleon ar fedr darostwng iddo holl Wynedd; ac yno pabellu a wnaeth. Ac yno, gwedi galw Owen Tywysog Gwynedd ato ei feibion a'i nerth a'i lu a'i allu, pabellu a orug yn ninas Basin y dirfawr lu gydag ef. Ac yno gosod oed brwydr a'r brenin a wnaeth. A peri dychafel cloddiau ar fedr rhoddi cad ar faes y brenin. Ac wedi clybod o'r brenin hynny, rhannu ei lu a orug, ac anfon ieirll a barwniaid, gyda chadarn luosogrwydd o lu arfog ar hyd y traeth tua'r lle yr oedd Owen; a'r brenin ei hun yn ddiergrynedig, ac arfog fyddinoedd parotaf i ymladd gydag ef, a gyrchasant drwy y coed a oedd rhyngddynt a'r lle yr oedd Owen. A'i gyferbynyd a orug Dafydd a Chynan, feibion Owen, yn y coed anial, a rhoddi brwydr chwerwdost i'r brenin. Ac wedi lladd llawer o'i wyr braidd y dihengis i'r maestir. A phan gigleu Owen fod y brenin yn dyfod iddo o'r tu drach ei gefn, a gweled ohono y ieirll o'r tu arall yn dynesu a dirfawr lu arfog ganddynt, gado y lle a orug, a chilio a orug hyd y lle a elwir Cil Owen. Ac yna cynnull a orug y brenin ei lu ynghyd yn greulawn. Ac yna pabellodd Owen yn nhal Llwyn Pina, ac oddyno yr angyweddai y brenin ddydd a nos. A Madog fab Meredydd, arglwydd Powys, a ddewisodd le i babellu rhwng llu y brenin a llu Owen, fel y gallai erbynied y cyrchu cyntaf a wnelai y brenin.